4 H E R B A R 1 1 AMBO
fruftus iri Europa ütrosque'Caftiliæ & Portugalliæ re-
gcs commovcrit, ut clalîibus fuis incognitas hafce m-
fulàs, tamquam alteram Colcbidem, invelcigarent, qui-
ôufe illos in ulteribrem adduxerunt nobis cognicionem,
iili autem lafcivia ac fuperbia gubernatorial fuorum
in incolarum odium prolapfi, ex poiTeflione harum m-
Tularum dètrufl füerünt. Paulo ante Portugallorum
àdventurti incolæ parvæ Ceratnoe , Hoeàmobel dictæ ,
Anthbphyllos ex Mackian clam fubduxerunt, - inque
fua regione te rr i coinmiferunt,ubi læte progermina-
runt, &copiofepropagantur. Hune autem nonorem
libi tribuunt Combellenjes, quem in finem in montibus luis
circâ pàgos Majjili & Noubatoe binas tresve oftenderunt
Vetuftiflimas Caryophyllorum arbores, usque ad Belga-
rum imperium ibi oblervatas, quas matresrehquarum
Àmboinenfium Caryophyllorum arborum habent, ex
ouibus fingulis bona-'fruge totum 5aMar,leuquingen-
ta Hollandica pondera fruttuum , immo fæpe plura
decerpunt; brevi po(tHitoenfes fimili illos acquifive-
runt modo, fuaque in regione plantarunt: Lèytimora,
feu parva Amboina, & infulæ Uliaflenfes nullos pro-
duxerunt Caryphyllos usque ad Belgarum adventum,
quorum cura ibi primum planta tæ fuerunt hae arbores,
exceptis Nujfavivenfibus, qui jam Portugallo-
rum tempore quosdam Caryophyllos ab Hitoenjibus,
àcceperant per magnam familiaritatem , quam cuni
iilis in Ternata exercebant : Th infula Honimoa glonan-
tur Tiouwenfes & Paperôeufes primos fefe fuifle Caryophyllorum
plancatores; led hoc fine dubio haud diu
ante Belgarum adventum erit peraftum,quumoxPortugallorum
feriptis appareat, nullas: Uliaflenfes mfulas
ùÛos prôduxilîe Caryophyllos: Hodie autem, quum pn-
müm variis cladibus ac bellis, dein veto terns: partis
& cuin incolis ftatutis conditionibùs in mlulisMo-
iu’ccîs vaftatæ funt Caryophyllorum arbores,&exftir*
pàtæ mine folummodo in Amboinæ province înve-
niuntur , non autem in omnibus ejus plâgis, fed plu-
rimum in Amboina proprie dicta , ac tribus minonbus
vicinis peninfulis Orna nempe, Honimoa, & NuJJalauta*
In aliis enim adjaCentibus locis ob continuai» incolarum
rëbellionem omnes ëvulfæ fuerunt. Non magnas a-
marit infulas, uti Gelolo -, Cèramam, Bouronem, & Celebem ,
ôuæque in Boero crefcebant,non ultra femi milliare a
fitoiO remotæ erant,quæenim profundius m ïrigidio-
fibus montibus crefcunt arborés, fruftus non læte pro-
aucunt, fimiliter non nimis Iittori vicinæ locentur, ne
àër marinûs illas perdat, vel exùrat.
A Tàvanis & MacalTerenfibus àrbufculæ quædam li-
fiiül cüm terra, ut & Anthophylli, transveftæ fuerunt ,
quælæte fatiis excreverunt, & jultam acquifiverunt alti-
riidinem, fed fruftus producere ibi reeufarunt : ünde
àpparet, dnod fummus rerum arbitèr fapienter fingu-
i l regioni faas collocavërit divitias, Carÿophyllosque
in Moluccénfîum regno conftituerit, extra quodnul-
Iahümanâ induftria propagari, vèl perfefte coli poflunt;
cômbrehendimüs autem fab Moluccenfi împerio in-
fdlàsuuoque Boero & Xulas,quæ anteafubTernatenfi
aïöone füëfunt, atque partim adhuc ipfi fubjectæ
^*CÏatidiUs Salmafius in Homonymis poR Solinumcap.çf.
àrihotavit, Aoicenrùm primum fuilfe, qui maicavit Ca-
rvôphylio's apud'Sihæ ^populos , h. e. Sinenfes crëfce-
fe qüod ‘ita ihtëiligëiidum ëft : Sinenfes mercatores
antiauis tèmpôribus Moluccas frequentarunt, inde-
qüë'Caryöphyilös in fuam reduxerunt patnam , qui
turn in Moluccis in nullo erant pretio , hos îte-
fuin ‘âliis përegrinis vendiderunt, vël ad illos trans-
hiiferutit, Illisque'përfuaferunt, fruttus éfle in-patria
fua proVènieritôs & crefcëntes. Simulque addo,_î>i-
henfès föite tum temporis hifee frudtibus nomen Ten-
'rbio impofüiflè , unde Malaicenfes & Moluccenfës
Tnnm TJieiike deflexérunt,vera ënim nomina indigéna
funt ma Latààni Boèngoe Lawan, & Bugu Lawan h.
« ffiidtüs, feu ’ flos Clavum referéns.
Idem 'SàlTnafîus'pütat meliote jüre Caryophyllos a*
romaticos Antbopbyllos vocandos elle, cunvdeëërpan-
eür, qüüm florèant , & Caryophyllos matrës, leu An-
thopnÿHOs^Câryophyllos dicendos élfe , dum révéra
fluCem “référant minorem , & in tus ûnicum gerant
nucleüm, inftàr Olivæ olficuli, fed teiripo're nominia
h'æcfunt commixta permutata : Idem quoque au-
;gôr ' pütat j CaryopbjUm Plinii idem cum noftns d ie
I N E NS I S Liber II, cap. I,
de naburige volkeren bekend was, zoo dat bet gerugte van
die Edele vrugt in Europa de beide Koningen van Cafti-
lien enPoRTUGAAL met baare vlooten, elk om 't zeerfi
deze verborgen Eilanden, als een tweede Colchis, dede opzoeken,
en dewelke ons dezelve in naarder kennis gebragt
hebben,enzy lieden daarentegen zyn door baldadigheid,en
hoogmoed van baar garnifoenbouders in den haat der In.
landers gekomen, en ook uit bet bezit dier Landen gefioe.
ten: Kort voor de aankomfi der Portugeefen hebben de
Inlanders van klein Ceram, genaamt Hóeamohel, de
Moernagels van Mackian beimelyk ontvoert, en die op
baar land geplant, alwaarfe zeer weeldrig vermenigvuldigden:
Deze eer febryven baar die van Combello toe,
tot welk bewys zy lieden in baar gebergte, by de Negertjes
Malfili, en Nouhatoe, getoont hebben, tot diep in
de tydenvan de Nèderlandjcbe tegeering, twee a drie groo-
te en zeer oude Boomèn, diefe voor de moeder van alle de
Ambonifcbe PJagelboomen wilden gehouden hebben, en mar
van zy in een gróót moujfon van yder Boom eeraBahaar o/
£50.Hollandfcbe ponden, en zomtyds meer, hebben afgeplukt,
kort bier na bebbenfe de Hitoeefen mede op dierge-
lyken manier bekomen 4 en in baar Land geplant: Leyti-
mor (ofte klein Ambon) en de Uliafferfcbe Eilanden hebben
geen Nagelen gebod tot de komlte der Hollanders tot,
■ door welkers lajb zy daar eerjl geplant zyn , bebalven die
van Nuflavive, dewelke al in de Portugeejfen tyd eenige
Nagelen van de Hitoeefen bekomen hebben door degroo-
tegemeenfebap, die ze met dezelve in Tern'aten hielden; op
bet Eiland Honimoa roemen baar die van Tiouw enh-
peroe, datze de eerjie Nagelplanters geweejl zyn, mar
-dit zal buiten twyffel niet lange voot der Nederlanden
aankomfi geweejl zyn, vermits uit der Portugeefe febriftm
genoegzaam blykt , dat gene van de Uliafferjcbe Eilanden
in baar tyd Nagelen gehad hebben: Hedensdaags, na datze
door verfebeiden ongevallen en oorloogen , docb mijl
door contrakten met de Irmoonders aangegaan, in deMo-
lukkos uitgeroeid zyn , werdenfe nu alleenig-gevonden i»
-de Provincie Amboina, en dat noch niet in alle gedeeltm
daar van, maar meefi op bet Eigentlyke Amboina, en ét
drie kleine daar aangelegene Eilandekens, Oma, Honimoa,
en Nulfalaut: Want op andere naburige plaatm
zynze, wegens de gedurige rebellie der Inwoonders, dit- f aar uitgeroeit. . Zy wafjen niet gaarne op groote Eilan-
en, als Gelolo, Ceram, Bouro,era Celebes, die op
Ha&vowaJJen ,fionden nietboveneen halve myl vanjlrant,
want die diep in rt koude gebergte fiaan, willen niet nel
■ dragen: Insgelyks moetenfe ook niet te digt op firant Jlaon,
■ op adtze de zee-lugt nietbederve, of verbrande.
Door de Javanen en Makajfaren zyn ook wel eenigt
Boompjes, en Moernagels na baar land met,de aarde vervoert,
die bok.groot geworden zyn, mdar zy bebbenaldm
gene vrügten willen dragen: Blykendedierbalven, dat Got
den Heer, zeer wyffelyk dan yder Land-zyn rykdom gevende,
de Nagelen binnen deri omkrirtg van bet Moluxe
gebied'bejhoten hééft-, waar uit zy door geen menfebem
naarftigbéid te brengen ■zyn, wy verfiaan onder bet Mo-
luxe gebied mede de Eilanden Boero ,-en Xulas, dewelke
'.voor dezen onder de Kroon van Ternaaten geftaan hebben,
- on ten deele iiocb >fiaan.