I Boek. XXXVII. Hoofdjl. AMBOINSCHE KRUYDBOEK. * 3 *
CAPUTTRIGESIMUMSEPTIMUM XXXVII. H O O F D S T U K .
Jambolana. d'Jiiet. De Jambolans-Boom.
QUamvis h©c arbor ante aliquot tantum annds
ad nos in Amboinam fuerit t'ranflata, illam ta-
. men in Herbario Amboinico locare volui, eo-
que magis quum in vicina Celebe quoque fit nota,
ac in Amboina jam propagatur: Crcfcit tarn alte ac
domeftica Jambofa, geritque ©qualem ac craflum
corticem, in vetuftioribus verb arborib'us eft- rugou
s & quafi fiflus. Minores' rami cruciatim opponun-
tur majoribus in ramis, eodemque modo illis folia
infident, atque ubi furculi non progerminant, ibi
ingens propullulat folium: Folia funt pauca, nec ultra
duo triave paria uno ex ramo, fimillima foliis
Caju Maria, fed paulo minora7 magisque rotunda,
quinque iexve pollices longa, manum lata, rotunde
terminantia, cumbrevi apice, qui deorfum inflettitur:
Sunthcecfofiaglaberrima&firma , plurimis tenuibus &
arde junttis transverfalibus venulis parallels, atque
ad oras in arcus delinentibus pertekta, uti folia' Cajoe
Maria, fed non ita arfte jun&is. Flores racemofi ex fo-
liorumalis proveniunt, hique formantur ex parvis vi-
xidibus capitulis, qu©, fiaperiantur, pufillos exhibent
flores, qui parvis componuntur ex ftaminibus inftar
forum Caryophyllorum: Fruftus fere funt magnitud
e s Olivarum, fed femper parum incurvi, op.time-
que formam referunt Caryophyllorum feminarum,
pollicis articulum longi, ab utraque parte obtufi, fu-
perius coronati feu umbilicati, inftar Jambofarum; &
fovea inpreffi: Coloris funt primo viridis , dein pur-
pureo-rubentis , ultimo n igr i, inftar Caryophyllorum
feminarum, fique maturi funt, molles tactui apparent:
Sapor, J i rubent, eft acidiffimus, & adftrin-
gens, in maturis vero dulcior, fed quadam mixtus a-
cerbitate, inftar maturorumPrunorumfilveftrium,pe-
nitus maturi vero funt tarn dulces ac uv©, qu© fere
ijiaturefcunt: Caro interior albicat,fuccofa eft, & of-
ficulo proxima, purpurea - rubens: hujusque nucleus
eft fere inftar Olivas ofiiculi, fed ad extremitates ro-
tundior eft, ac tenui teftus putamine, in quo ficcus
continetur nucleus coloris ex flavo-virentis, aufterus
admodum, & amari faporis: In racemis non plures tribus
quatuorve funt baccas, qu© maturefcunt, plurima
enim pars decidit: Anni tempus, quo maturefcunt , eft
abAugufto usque adDecembrem. Vetuftaque folia fla-
vefcunt, &br.evi ante flores decidunt, fed non cuntta
uti Jambofarum: Trunci rortex eft ficcus, ac fineullo
notabili fucco, uti quoque confradla folia.
Nmen. Latine Jambolana, juxtaPortugallicum^ajra-
bolaan, Garzias vero aliique Lufitanici Tcriptores vo-
cant Jambolones & Jambolyns , in Malacca , Java, &
Baleya dicuntur d'Jwt & d'Juel, in Macaflara Roppa
Rappo Java, h. e. rrudtus Javanicus, quum ex Java ac-
ceperint, in Bima vero Duwe dicuntur.
Locus. In Orientalibus Indi© partibus hi frudtus magis
funt n o t i, quam in Occidentalibus, occurrunt
enim in Java, Baleya, Bima, titi & in Macaflara, fed
raro. Meo jam tempore in Amboinam tranflatifunt,
fed hie non l©te vegetant, quum vermes , aliaque
infefta arboris folia depafeant, quod incommodum
h©c arbor pr© aliis in pluribus patitur locis.
Ufus. Hie fruflus eft natur© humid© , frigid©,
& adftringentis , unde raro pr»fertimque ob ma-
gnam ejus acerbitatem crudus comeditur, nifi peni-
tus fit maturus, tumque fitim fedat, fed tantum in-
fervit ufui plebis, iisquein locis, in quibus frequen-
tes funt, muria condiunt, vel crudos cum fale ac pi-
feibusedunt: Atque hunc in finem ad Bocafian quoque
adhibentur juniora folia, quamvis paululumlunt
ficca & adftringentia, fed fuccus feu muria diftorum
Bocaflan gratosillos reddit, atqueh©cjuniorumfolio-
rum genera ita crude comefta vulgo vacantur Oe-
lang Oelang: In Baleya lignum vetuftorum trunco-
rum ad ©dificia adhibent, led non eft elegans: Arbor
n©c ©que ofliculis fuis ac, ramis depa&is propagatur:
Maturi feu nigri fruttus melius fapiunt, fi aliquot per
horas m ©dibus deponantur, qui calidis in morbis
optime refocillant os , fed non nimis multi fimul
funt
HOewcl Zctmbom eer f t voor eenigejaaren tot ons in
Amboina overgebragt is , zo beb ik hem egter mede
in ’t Amboinfebe Herbarium willen plaats geven., en
te meerder om dat uy op 't nabuurige Celebes ook bekent is , en
nu. in Amboina begint voort geteelt te werden: by groeit wel
zo. boog als een gemeene Jamboes-boom, hebbende een e f f ene
en dikke Jcborffe, dog aan dé oudé hoornen wortze wat ruig ■
en als geborften: de ryskensftaan in 't kruis aan de takken,
als mede op gelyke marnier e aan dezelve de bladeren: en waar
geen ryslten is , daar tegenover ftaht een groot blat;de bladeren
zyn weinig, en niet boven twee a drie paar aanyder
tak, zeer gelyk zynde de bladeren van Caju M aria, dog
een weinig kleinder en Wat ronder, vyfen zes duimen lank,
een bant breet, en voor ront toeloopende, met een korte Jpits,
die nederwaarts geboogen is : zy zyn zeer glat en fty f, met
veele fyne endigte dwers-adertjes, lopende meeft alle even-
wydig., en ben digt tegens de kanten met boogjes Jluitende,
gelyk de bladeren van Cajoê Maria, dog niet zo digt aan
malkander. Het bloeyzel komt met trosjes uit denfebootder
bladeren voort , en daar aan ftaan kleine groene knopjes,
dewelke bun openende, kleine bloempjes vertoonen, en daar
in vint men kleine draatjes, gelyk in bet bloeyzel van Ga-
rioffel-nagelen. De vrugten zyn omtrent zo groot als de O-
ly ven, dog altyt een weinig krom, en zeer na by de gedaan-
te hebbende van de Moer-nagelen, dat is een lidtvaneen
duim lank,agter en vooren ftomp, bovenop met een kroontje
of navelt j e , gelyk de Jamboezen, en daar onder een kuiltje;
van coleur eerft ligt-groen, daar na purper-root, ten
laaften zwart, gelyk de Moer-nagels , en alffe ryp zyn,
wat week in 't aantalen: de /maak is in de roode zeer zuur
en t’zamen trekkende, maar in de rype wat zoeter , dog nog
al met eenige wrangigbeit gemengt, gelyk de rype f f een; dan
de gebeel-rype zyn omtrent zo zoet als druiven, die ten nuffen
by ryp zyn; bet vlees van binnen is wit, zappig, en
naaft aan de korrel purper-root; hebbende van binnen een
korrel als een Olyven-fteen, dog aan de einden wat ronder,
en bekleet met een dunne febaat, waar binnen in leyt een
drooge beeft, van coleur geel-groen, zeer wrang, en wat
bitter van/maak: aan de troffen zyn niet meer dan drie a
vier bezien by malkander, die ryp werden; want bet meefte
deel valt af: baar zaizoen isvan Auguftus tot December;
en de oude bladeren worden geel, en vallen kort voor de
bloeytyt af, dog niet alle, gelyk die van de Jamboezen: de
feborffe van de ftam is droog en zonder merkelyk zap, gelyk
mede de afgebrokene bladeren,
Naam, In 't Lalyn Jambolana, na ’ t Portugees Jam-
bolaan, dog Garzias en andere Porlugeeze febryvers noe-
menze Jambolones era Jambolyns , op Maleits, Javaans,
en Baleys d Juat era d’Juel, op Macaffers Roppa Rappo
Java , dat is Javaanfcbe vrugt -, om dat zyze van Java
ontfangen hebben, en op BimaDime.
Plaats. In de wefterjebe delen van Indien zyn deze vrugten
meer bekent dan in de oofterfebe quartieren, men vint-
ze op Java, Baley, en Bima, en ook op Macaffer, maar
weinig : in myn tyt zynze mede tot in Amboina overge ■
bragt, dog willen daar qualyk aarden, om dat de wormen
en ander ongedierte bun de bladeren geduurig op-eeten, en
welke plaage dezen boom boven-andere ook op meer andere
plaaizen onderworpen is.
Gebruik. Deze vrugt is vogtig, kout, en t'zamen trekkende
van natuur, en wort dierbalven , en ook om baare
groote wrangigbeit, weinig raaitw gegeeten , of zy moet
geheel ryp zyn , en als dan verjlaatze nog den dorft, dog
blyft evenwel alleen maar ten gebruik van ffegte luiden, en
ter plaatzen, daarze veel vallen, wetenze die in te peekeien,
of pok raauw met zout en viffeben te eeten;endaar toewer->
den onder de Bocaffan mede wel genomen de jonge bladeren,
boewelze wat droog en t'zamentrekkende zyn, dan het zap of
de pekel van de gem. Bocaffan maaktze aangenaam, en welke
ZQorte van jonge bladeren, dus danig raauw gegeten wordende
, men in 't gemeen noemt Oelang Oelang: op Baley
wetenze bet bout van de oude ftammen mede tot bun huishouw
te gebruiken , maar daar is gants geen fraayigbeit
aan: zy werden voortgeplant, zo wel door de korrels, als
de afgefnedene takken : de rype of zwarte vrugten jmaaken
ook beter, als menze een etmaal ofwel langer in buis laat
• R 2 ftaan.