Il Boek-IllHooftJl. A M B OIN S C H E K R Ü Y D B O E K, tî
nempe horis diftïns a priori prope pagum Gnof-
cadem in infola, ira ut- ncrao putcc,hanc ex
notls ïàdice vel frudlu progerminaviffe hæc emm
Fru&us àutem hujus pôfterioris arboris, quæ Mander
fabas- arbor nobis dicitur ; multo magis pecüli'a-
ïis îunt formæ, quam prioris, & qübque majorés,&
cum Hamzâs Caryôphyllis nullo modo conveniebant,
outim ex lîmplicibus videantur conftra&i apidbus,
'oui plerumqué in quatuof difpofiti fiint ordines,
ac fuperiùs acuminati quoqiie fo n t, coloris lævi-
cer fufci, qui ficcati feparari ppiïunt, ntefqûe fe-
ftucis infident,& in corymbis cruciati locantùr, in-
ftar vulgarium , funtque fapôris æ.què acris & aroma-
tici : Bæc ultima autem Arbor in curia ïubféquenti-
bus annis circumcifa & e^ftirpata eft,, quuni omnes
Caryophyllorum arbores in inlula Mackiÿn juxta consum
a exftirpandæ efTent, . detruncatores enim ip-
fam ab aliis dignofcere non poterant * quum eo tempore
nulîos gerobat frudtus , magnum autem damnum
eft amatoribus mirabilis hujus naturæ liifus,quiim taies
in mundo non amplius ocurranti Nifi quod • unica
arbor aiino ï<588 hic in Hâtive fuerit inventa, quæ forte
irtam Mackidnam arborem fupplere poflet, hæc enini
âliquando fruftus edit Caryopnyllosregios referentes,
præfértimillos Hamzâs,qui parvi funt Caryophylli fupe-
rius acuminati, ad lâterailnumduosve apices gerentes,
Tématenfes Hoc, Caryophyllorum gènus votant
Tsjencke Radja h. e. Caryopnyllum regium , diftas
oo caùffas. Amboin.enfes omnia Caryophylla regia N
Dominant Tsjencke Papua a circinnatis iftoram popu-
lorum crinibus, omnibus enim rebus circinnatis cognomen
Papua, tribuunt. Diéta Hativenfis arbor an-
no i’678 tales produxit Carybphyllos, qui ex acumi-
num numéro & forma omnino fimiles erant illis Ham-
zds arboris , niinquam autem in AntHophyllos excre-
vere, atque anno. 1682 eadem in regione Hatives ve-
téris binæ tales invehiebantur arbores fimiles pfodu:
tentés Caryophÿllo^ : Uti quoqire aliquot annis an-
tea circa pagum Tolehôe ih Amooinæ plaga vultumea
litum talis obfervàta fuit arbor, fimiles Tsjencke Papuà
Fruttus gerens, ita ut jam in Amboina très fint arbores,
quarum fruétus plerumqüe fuht acriores viil-
garibus Caryôphyllis. Incolæ illos quoque decerpuntj
fimulque cum vulgaribus vendunt, ita ut aliquando
in Europa aliis mixtos reperianc quosdam.
Poftqüam natiira âb àrinô fd y i nullam amplius
produxerat arbdrem cum veris Caryôphyllis regiis
convenientem j anno demum 1692 Unica arb'br ad
Hitoe oram in Kayetetto regione progerminavit, raros
producens Caryophyllos regios ex folis apicibus con-
ftruftosj -qui in quatuor ordines difpofiti funt, fingu-
lus autem ordo ex quinque fexve acuminibus confiât,
qui cum veris antiquis Tematenfibus Caryôphyllis regiis
conveiiiunt, quorum corvmbus in figura adje&a
iiotatus eft I Eadem hæc arbor anno 1644 fimiles
produxit fruftus, multo autem graciliores erant. illo-
rum corymbi, quam memorati anni, quum in Afriboi-
na maxima & fertilifiima Caryophyllorum niefiis fuit,
quæ nunquam fuit obfervata , 3^00' Bàbaran riempe,
unguium vero Babaar 550 ponderibus Hollandicis æ-
qiiivalef Caryophylli ifti regii follicite afiervantur
tanquam mirum & rarUm naturæ artificium •,• quum
ipcertumfit, unicam. talem arborem aliquot per an-
bos fuperfiiteni fore.
bykans als de Genever-bladeren, en van koleur fyoartef
als de. gemene: fti ’t voornoemde jaar is dezen.Boom uitgegaan
, en kwam doen voeder-een ander voor den dag 9
te weten voel drie waren gaans van den voorfcbreve eer-
ften by bet Dorp Gnoffagia* .op 't zelve Eylmdt, zulks
niemant en moet meynen, dat by uit de voortel of vrucht
des voorgaanden gefprooten of voortgekomen isw a n t de-.
zen Boom draagt geen Moernagels of Zaat t Waar mede
men hem zoude konden voortplanteri's '
De vrucbted van.dezelaatfte9dewelke'wy Mandarfahas-
boom noemen, zyn veelieltzaamer vanfatzden dan de voor- ?aandé ', als mede grootér, en met de voorgaande Hamzas-
ïagetinvbeintg gelykenijfe hebbende, als fèfynénde meejt
van enkèld'e fpitzen gemaakt, deVdelke gemëenlyk in vier ryeri
ftaan , en boven jfpits toelopen, van koleur licbt-ros, kon-:
nende, als zy büï zyn, uit inalkander genomen werden,
beide Waffcben Zy 'op baare fleelén, en in kruiffen aan baar
kroontjes, gelyk de gemèpe $ en zyn ook alzoo fcherp en
fpeceryacbtig van fmaqk: .dan dezen laatfien Boom is door
onvoorzigtigbeidt in de Volgende jaaren omgekapt, als men
alle de Nagelboomen op. ’t ÈilmdtMaeki?m, volgens con-
traB, moejle uitroeyen, vermits de XJitfoeyers bent
van-andere- niet konden onderfcheiden, en by op die tyt
gene vruchten droeg ,zynde een by zonder verlies van dit
wonder lyk Jiuk der natuur e voor de 'Liefhebbers, vermits
diergelyken in de werelt niet meer te vinden 0 :. Plet zy
dan,dat zeekere boom Ao. I6é8 alhier op JËative gevonden
; den voornoemden Mackiaanichen boom vervangen
wilde: want deze draagt by wyïen vruchten, die nad
Konings-Nagelen fchynen te aarden, inzonderheit naar dié
van HatnzÉ, zynde kleine naageltjes, boven toegefpiifl,
en hebben een of twee fpitsjes ter zyden.
De Ternatanen nomen, dit geflacbt van Naagelen
Tsjencke Radja, is Konings-Nagelen, om voorjchreve
reden: De Amboinezen noemen alle Konings-Nagelen
Tsjencke Papua ,.na de.gekrulde bayren Van die Volkeren,
want zy gewoon zyn alle^gekrulde xmgen den .toenmm
van Papua te-geven: Den vóornoemae bom van
Hative beeft in ’t jaar 1678 noch al zoodanige vruchten
gedraagen, die aan veelbeidt van fpitzen en fatzoen, ge-,.
heel en al gelyk waren die van de voornoemde Bamzas boom,
maar zy hebben tot noch toe nooit Moernagels willen werden,
en Ao. 1682 wierdèn op ’t zelfde Landt van oudi
Hative noch twee zulke boomen gevonden, diergelykèNa- felen dragende i gelyk ook ë'enige jaafen te vóorën omtrent,
et Dorp Tolenöe aan Ambons N. Ooftboek gelegen,
mede een boom is gevonden, diergelyken Tsjefidke Papua
dragende. Zoo ddtter nu in Afnboina drie boomèn;gevonden
vierden, en bate vruchten zyngemeinljk fcberperdart
de gemene Nagelen: De InlandersplukkenZe, en leverenze
onder malkander met de gemene ', .Zoo dat menze'ook in
Europa bier en daar onder dezelve Vinden zal.
Na dat de natuur zedert Hjaar 1651 geen boom voort-,
gebracht heeft 'met de originele, Konings-Nagelen, Zoo is
eindelyk Ao. 1692 een eenige boom 'op de kujt van Hitoef
en bet dijlrift van Kayetedtö voorden dag gekomen, dragende
die rare Konings-Nagelen uit enkelde fpitzen be-
Jtaande, die in vier ryèn ftaan , en ieder rye uit $ d 6
fpitzen, dewelke met de oprechte oude Ternataanfche Ko- ,
nings-Nagelen óver een komen, waar van in de Figuur,
een Takje vertoont wert. Dezelfde 'boom beeft Ao. ï6g4
Wel wederom dezelfde vruchten gegeven, doch de kroontjes
waren veel magerder dan die van ^tvoQrnoemdejaar,
wanneer Amboina de grootfte Nagel-Moujfon gebat beeftj
Waar van men nooit geboort heeft' te weten omtrent 3700'
Baharan, ieder Bahaar van 550 pont boÜants, de voor-1
noemde rare Konings-Nagelen worden dan zorgvuldig be-;
waart als een feltzaam Konftftuk Van de natuur, dewyl
-men niet verzekert is ; dat dien eenigen boom veele jdreii
ftaan, of in ’t heven blyven Zak
e x p l i c a t i o
TabfiU Secundi,
AÂÏSTWŸ SINGE
H an de Tweede Plaat,
j^ïjj|||§ tamum Caryophylli Regii Ambóiiienfts ,Tsjenke Radja
B* Caryophylli Regii TematenRs junioris?.
• nmi & adulti funt Caryophylli Regii ex Mackian.
Tematenfes adulti, temport Regis
Veri Caryophylli Regii, régis Mandorafchah.
ettntioresCaryophylli regii Amboinenfes, anni 1693 & 1694.'
Tom: I L OB»
Verbeeldende een Tak van de gemeefié Ambomfchè Konings•
Nagelen T sjenkb Radja genaamt A.
B. De jonge Temalenfè Konings-Nagelen.
C. De eerlte of oudfte Konmgs-Nagèlen uit Mackian.
D. De oude Ternatenfe Konings-Nagelen > ten tyde van Köning.
Hamza vergadert. '
Ë. Opregte Konings-Nagelen van Kornng Mandarafchab.
F. NiouvieAmboinftheKonings-NagelenAKs'ijaar 1893en 1694;
B 2 ................... A A N -