126 H E R B A R I I A M B O I N E N S I S Liber II. aÿ.XLVII.
TJfus. Cum hae arbores & radices in Amboina non
crefeant, nec hic in’ufu fint, hinc ilia adducam, quas
abiftisD. Tbeodoro Zas ,& Regnero Bronken de illarum
qualitatibus & viribus mihi relata funt, uti & ifta ex
porterions litteris 15 Odtobr. 1678. ad me datis hic
inferam.
Qui has defiderant effhdere radices, fecum fumumt
ferreós vedtes, & Indicem magneticum; vedtes,quum
fit folum admodum lapideum, quod pala transfodi
nequit, & quum hae. radices nimium laederentur, fi
jam eö perventum fit i ut iftae appareant radices,
tum index magneticus in ufum vocatur, & attenditur
accurate,' ut idpfcse eruantur, quae Borealem fpettant
plagam, quae verte funt radices Rais Madre de Deos,
. qu s vero ad Auftrum funt fitte, fibi felinquuntur
. nec effodiuntur, quum peflimum fint venenum, di-
• redle oppofitae Borealibus, nec ullum habent no-
" men, quae vero ad Orientem & Occidentem crefcunt.,
nullas harent virtutes, quo autem propio-
res funt polo Ardüco, eo magis participant de plag»
.. borealis viribus, fic quoque lefe habet cum iis, quae
. Auftrali polo vicinae funt. - .
Haec RaisMadre de Deos Portugallis magno eft in
pretio, ac quotannis magna quantitate hinc in Goam
transfertur, ac féquenti ufurpatur modo.
Primo. Si quis veneno fit infedtus, haec radix fupra por-
phyritim cum aqua contrita propinatur optimum-
que eft antidotum , fi autem non fatis operetur,
contrita haec radix jmponenda eft fartagini aeneo,
haecquë permifcenda albumine ovi anatis, tumque
aflumpta meliorem praeftabit effedtum.
Secundo. Si aliquis a venenato Serpente,Millepeda,
Scorpione, vel fimili venenato animali vel pifce fit
mórlus vel pundlus, haec radix cum Succo Limonum
• conterendaeft, hujusque quandam qportet propinare
ortionem,.alteramque yulneri illinere, quodpro-
atum eft. Nil refert, quaenam fit dofisvquum non
- nbceat: Radix eft amancans, fique dofis fit pugil-
lum,fufficit, uni autem major convenit, dofis quara
alteri, prout tempus & circumftantiae illud requirant.
Tertio. Htec radix in febribus etiam convenit fupra
•porphyritim contrita & adfumpta.
Quarto. Contra Diarrhaeas, immo Dyfenteriam, iti-
dem cum aqua propinata.
Quinto. Contra Cephalaeam cum Limonibus contrita,
.■ & ad utraque capitis tempora illinita, ut & fronti.
Sexto. Contra Anginam cum a'qua haufta , ut & fi
. collum ilfiniatur.
Septimo. Contra vulnera cum Limonibus contrita,
. iisque inpofita.
Oftavo. Ad Polypum naris feu ejus Cancnim recentem,
: vel in quanam etiam fit parte, cum Limonibus con-
' trita ,& malo illinita tam externe ,'quam interne af-
. fumpta.
Nono. Si quis inpetigine, Portugallis Bicbo Cabeludin
difta, laboret, qu» per cutira prorepit, fi haec
radix cum Limonibus fupra porphyritum contrita
parti affeftae illiniatur, optime eam tollit, ejusque
ulteriorem inhibet propagationem.
Hujus arboris fruftus optime condncunt ad capitis Ia-
. vationem Sis , qui porrigine vexantur, quae inde de-
cidit , interne vero non funt ufurpandi, quum fint
. infalubres. Huc usque Regnerus Bronken.
In Java vulgaris quoque eft frutex, nullius vero ibi
ufus eft neque radix, neque frudtus, & ibidem vocatur
Waren. Comperi quoque florem verae Malaccen-
fif arboris cum aliis filveftribus convenire fpeciebus,
amplitudine nempe calicis, & exuno majore tribus-
que minoribus petalis florem conftare, quorum maxi-
mum prominet inftar ridlus Leonis , intenfe luteum
cum tribus retroflexis pelliculis in interiore parte.
Folia quoque non mültum differunt tarn forma
quam magnitudine a filveftri, quaedam enim funt an-
^ .. . ' -■ guloia,
Gebruik. Dewyl deze wortelen in Amboina niet was-
fcben3en dier kalven ook bier in geen gebruik zyn, zo zal
ik ihy moeten behelpen met bet gene, ff welk my door de
voornoemde Heer en Theodorus Zas, en Reinier Brori-
ken, aangaande baare eigenfcbappen en kragt toegefcbre-
■ ven is , gelyk ik ’ t zelve uit des laatften mijjive van den
-15. Ottober 1678- met de volgende zyne eigen woorden
aibier inlyven zal.
■ Die deze wortelen willen graven, nemen met haar yfere
Koevoeten, en een Compas; de koevoeten, om dat bet
een zeer Jleenacbtige grond i s , daar met geen.fcboppen
in te komen is , en ook om dat men met fcboppen gemelde
wortel te veel quetzen zoude., als dan zo diep gekomen
zynde, dat men deze wortel zien kan, zo voert
wel met bet Compas daar op 'gelet, dat men de wortel
bekomt, die regt na 't Moorden legt, dat dan de regie
Rais Madre de Deos is , maar die regt in 't Zuiden
'legt, werd. nooit gegraven, om dat bet'een zeer Jhpod
vergift is , Jlrydende regt tegen die van ’t Noorden,
beeft ook geen naam, maar die in 't Oojleti of Weflen
groeyen, zyn van geen krachten, maar boe dichter aan
. f Noorden, boe meerder deel die van de Noor der krag-
ten bebben, en zo ts 't ook met die naajl ■ aan •’£. Zuiden
■ groeyen.
De gemelde Rais Madre de Deos is by.de Portugeezen
in groote ejiime, en'werd' jaarlyks: van bier veel na
Goa vervoerd, en gebruikt als Volgt.
Ten eerften, wanneer iemand met venyn is vergeven, zo
is deze wortel op een Jle.en met water gevreven en
ingegeven, een goed tegen-giftfnaar zo dat. niet
helpt, moet men deze gevrevene worteTin.een koper-
bekken doen, en daar 't wit van een Kenden Ei by doen,
en kloppen dat lujlig te zomen in dat'koper-werk ofte
■ bekken, en zo ingenomen zal goet zyn.
Ten tweeden, wanneer iemand van een vergiftigeflang,
Duizentbeen, Schorpioen, ofte andere vergiftige gedierten*,
of Viffcben gebeten of geftoken werd, zomoet
. men deze wortel met Lemoen-zap op een Jleen vryoen,
en daar. .van. ipgeven, en op de quetfure jlryken, is.
zeer goet: De quantiteit, boe veel men mag ingeven
komt zo naauw niet, want bet zal geen quaad doen: ’t Is,
een bittere wortel, en een weinig, zo veel als in 2.0/3.
-■ vinger-boeden mag, is genoeg: Doch den eenenmenfcb
, dient wel wat meer te bebben als. de ander, na dat den
tyd vereifcbt.
Ten derden , voor *de koortzen is deze. wortel, ook goet,
met water op een Jleen gevreven en ingenomen.
Ten vierden, voor fwaren afgang, of bloet-gank, ook.
met water ingenomen.
Ten vyfden, voor groote booft-pyn, met Lemoenen op
: een fieengevreven, ‘en aan beide de zydenvandefaap
des boofts-gefméert, en ook voor aan.
Ten zesden, voor een zeere keel, met water gevreeven,
ingenomen , en den. bals daar mede gefmeert.
Ten zevenden, voor eenige quetfurenj met Lemoenen gevreven,
en op de wonden gelegt.
Ten acbtflen, voor. een zeere neus, of kanker in dezelve,
als die eer f t begint, ofte op wat plaatzen die zoude mogen
komen, met Lemoenen gevreven, en op ’t zeer,
. zo buiten als binnen, daar men bykomen kan, met een
veerken geftreeken. ;;
Ten negenden, als een menfcbe van de bair-worm (by de
PortugeezengenaamtBicno Cabeludin) werd geraakt,
welke baairenin ’smenfcben lichaamblyvenfteken, moet
men ze met Lemoenen op een jleen vryven, en ftryken
dat ter plaqtze daar ’t geraakt is , die men tegen 'tligt
aan gemakkèlyk kan zien, en uithalen.
De vruchten zyn zeer goet, om 't hooft medetewaffcben,
. voor die gene, die fcbilfers daar op bebben, die daar
van weg gaan, maar moeten niet in' tlyfkonien, want
bet een ongezonde vrucht is. Dus verre Reinier Bron*
. ken.
Dit is mede op Java een gemeene ftruik, doch vangeen
gebruik,nog aan wortel,nog in vruchten, en biet aldaar
W aren : Ik heb ook aangemerkt, dat de bloem aqnbetpp-.
regte van Malacca met de andere wilde overeenkomt,
te weten in wydte van de kelk, van een groot en drie klei-,
ne blaadjes gemaakt, waar van bet groótfte overhangt,
als een Leeuwe mont, hoog-geel van 'coleur, met drie
achterwaarts gebogene vezeltjes van binnen. ■ ■ ,
Debladeren verjcbillen ook in grootte en gedaante met veel
van 't wilde, te weten zommige boekig, zmmige met,
■ doco
'lai. XXXIX.
'JZ n v .lZ .