lil Boek. XXXVII. Höoftft. A M B OIK S CIIE K R Ü V ß B Ö E K.
C A P U T T R I G E S IM U M
S E P T I MUM.
Arboris exceecantis ußts;
HU jus arboris vitia cuivis nota iunt, uiide & iri-
colae tanto odio earn profequuntur ac vitant,
ut noftram admoneant nationem, illam fugere, fi
guemvis ipfi propius adftare vidéant, quum ejus noxarn '
fine dubio magis experti fueré noftra natiorie , quæ illam
non ita timet , quum forte fciat, arborëm hanc
fæpius innoxië culpari, fi enim qiiis fib'i caveat ; ,ne
ejus lac oculis inftillet, nullum periculum ab nac më-
tuendum eft: Lac vehementer quidera purgat , led
tarnen non ultra tertium gradum calidum eft; Lingua
enim exploratum,fatuum eft, dein faucibus paucum
excitât ardorem nec cuti nocét. Nautæ noftratës,
uti diëtum fu it, quondam hoc cædebant lignum pro
fo c o , ac fæpius in ipforum damnum, hoaië àuiem
ilium in finem non adnibetur,nifi defediualius ligni,
uti inter alia in Batavia fæpe fit, ubi amplæ illi urbi
nimum deficit, & ex parvis peténdum eft infulis; mosl
quidem ifte obtinet pravus, quum lignum hox vixficcë- '
tur, & combuftum acrem & oculis nocivum emittat fu-
.mum, cæterum adhibetur ad hortorum palos parvos-
que p o lie s, quum longa emittat flagella, fi craiïï
hujus arboris ftipitës fæpius detruncentur, uti cum
Salice hoc fit. Noftri pülveris pyrii præparatqrës ex
hoc quoque ligno Carbones exuuerunt,experti autëni
fué re , carbonës ejus elfe elegantes, Jeves,& molles,
fed per horuni acredinem pulvis iftepyriusfenGmmu-
cefcitjUnde hodie in iftum finem eligitur lignum fub-
fequentis Arboris laStarice, quod meliores præbet carbones,
Apud harum inlularum incolas majori in. ufu Medi- '
co eft quam populis occidentalibus, qui corticem,
èjûsque lac ad forte adhibent purgans, led talibus in
hominibus, qqi robufto confiant corpore, ac valent
viribus, & malignis repleti funt humoribus.
Macilentis verb & biliofis nocet hominibus, fed iis
conducit, quibus humores prædominanturpravi , undè
inpetigines, fcabies, paralyfis, & fimiles fubfequun-
tur morbi. Ad ordinarium purgans fumunt corticis
partem, binos àrticulos longam, binosqué digitos là-
tam,hunc cum Pmanga mafticant,ejusque deglutiiint
fucçum, quum autem ardorem faucium excitet,me-
jius comprobatum fu it, fi ex hac arbore quædam hujus
laflis guttæ Calappi lymphæ, potui T h e e , vel
fucco àlicüi infundantur,talîque propinentur modo,om-
nis vero potus, cui hujus ladtis guttæfuerein.ftillatæ,
feri ladlis confiftentiam & formam concipit. Hæ pur-
ationes furfum& deorfumoperantur fatisfortiter, un--
e ægris de debilibus hominibus non funt propinandæ,
quod tarnen incolæ fummd cum ægri difcrimine infti-
tuunt. Optandum itaque effet M. Dodlores & Chi-
rurgos noftros Indicos melius novifle artem præparan-
di hoc la c , ut tutius de melius ingeri poflet, ut'i Qut-
ta 'Cambodje 5 alias ejus operatio corrigitur, fi fémi-
jnaturus Mufæ fruftus lub cineribus toftus fupereda-
tur, vel frufta quædam frigidæ pultis, Papedædidlæ,
comedantur. Idem hoc lac valet contra morfus de
ittus venenatorum pifeium, fi vulneri illiniatur, fruf-
tumque cupri rubri fuperligetur; fi vero alicujus ocu-
los infeftet, eluendi funt cum Calappi lympha, ad
lenitër comprimendi, quum hæc nocivum iftud ad-
prahatlac, de fimul educate
Notitia hujus fpurii Agallochi, quod ex hifee colli-
gitur arboribus, ante annum 1665 ad nôftram non
pervenit nationem, immo plurimis Amboinenfium-
nondùm innotuit : Quum vero ifto tempore munus
fubalterni gubernatorïs in Hitoës ora per decem an-
nos obieram^ ac per quinque primos annos æque iftam
fugerem arborem ac reliqui, illo anno lignum hoc
prima vice mihi detedlum ac demonftratum fuit a
Patti Çubu præfeélo pagi Hitoënfis Êly didti, qui ex-
adlam habebat'Jiotitiam nerbarum, ac multum me ad-‘
juvitin deferibendo hocce opéré, unde de æquum duXi
çjus mdirlbriam Iiic confëcrare..
fom. I h P r i i f o ■/
XXXVII. Il O O F T S T U K.
Gebruik van de Boom der Blinde oogen:
DE ondeugdén. van 'dezen boom zyn by alleman bekenta
wèsbatven bem de .Inlanders zodanig,baten en. vlie•
den, datzè ónze Natie vermanen j vqn dezelve tè
voyken, alsze dié daar omtrent zi'enjladn, fiebbende des-
zelfs fibadelykbeid buiten twyffel meer gepfoéft, dan dé
onze, die daar zo veel vreeze niet vbor hebben, miffebien
wetende , dat dezen hoorn veel ónfcbuldig lyden moet,
want als men zig zelfs wagt, dat de melk niet 'in de dogen
kome, beeft men geen gevaar van dezelve boom te
verwagten. De melk is wel fierk purgerende', maar eg-
ter niet Boven dê derde graad'heet: Want op d‘e tongège-
proeft, isze lóf, in de keel verwektze een kleinen brand,
en op dé huid doètzé geen qiiacit. Onze Matrbozen, als
gezegt, kapten dit bout eertyds veel tot brandhout, en,
dikwils. lot hare fèhade,. maar hedendaags word.'het- daar
toe niét 'gebruikt, als by gebrek van ander bfiut , /gelyk.
onder andere tot nog toé of Batavia gèfcbiei, daar bet
voor dié groote fiad zéér febadrs valt, en van de kleine.
Eilanden moet gébaali worden; bet is evenwel èenquaad
gebruik, want bét boiii qualyk opdroögt, en gebrant een
Jcbërp bytende, en vóór.de bogen eehfcbadelyke rook. van,
zig geeft, anders word bet tot Thuinfiaken, én kleiné
fiylen gebruikt, om dat men daar lange fiangen aan vind,
als men de dïkpe fianmen dikwils van baar kruin berooft,
gelyk men met de Wilgen.dóet. Onze kruitmakers hebben
uit dit bout ook kooien gebromd, voor .bet Buskruid, maar
men beeft bevonden, dat bet wel feboone, ligié, enzag-
te kooien gééft, egter wégens bare Brdckigbkidiïiet'ter tyd'
bet kruid doei ujijldan.,. en nu neemt mén .daar toe bet
pout van de volgende Afbor Ladtaria, bót vüélk? bequa-
mer kdtfleh geeft.
.. By de Inwoondérs dezer Eilanden béeft hét iri de me-
dicyne meerder gebruik-, ,dan om de wêfi ," dewelke de-
jcborjfè, en melk tot fierkè purgatien gebruiken,. doch by
perzQonen, die nog fedeiyke. kragten, en bet 'lichaam vol'
quade humeuren hebben.-. '
By magere en galachtige liêdén dóet het geen profyt
maar wel by zodanige, die met zulke humeuren gepropt
zyn, waar van pokken, feburft, en lammigheid komen.-
Tot éèngemeenë puigatie nesmenze eenfiukvan dëfchors-
f e , twee leedèn lank, twee vingers breed, knauwen dezelve
met Pinang,. en fwelgen bet Zap in, doch dewyl
dit eénige brand.in de, keel veroorzaakt, 'zo'Beeft merè
beetef. bevond én, als‘men van de klare melk dezes booms
êenigè droppels in Calappus-melk, Tbee-water f of Towak
vermengt, '-en inneemt, en werd file den drank, daar
men eenige droppels van. .deze melk in doet, daielyk ali
wcy, Deze purgatien werken van ondefen, én boven al
vry ivai fierk, én daaróm zal mènze geene zieke en af-'
gejloofde menfeberi ingevén, bei welk de Inlanders dikwils
met bet uitterfie perykèl van dén patiënt doen: Dier-
kalven was bet te wenfeben, dat onze Doktoren en Cbi-
rurgyris in Indim deze melk wat beter leerden prepareer
ren, Waar doörze gemakkelyker, en enföbadelyker inge-
/ noónien zoude werden, als de Gutfa Cambodje, onderzint!
werd. bare werking gefluit, als mén eèn half rype
Pijfang neemt, onder de afiebe braad, en opeet , of eenige
klonteren koude Papeda infwelgt. Dezeïvè melk is'
goed/.voor bet fieeken van venyhige Pfiffchen, als menzé
op de fiuetfure firykt, en een fitikje ro'od-kooper daar overbind
-, maai als %y iemand in de oogen komt, .zal men
dezeipe geduUrig wajfeben met Calappus-melk, en telkens
zoetjes uitdrukken, want deze neemt de andere fcbadely-
ke wélk aan baar, en voertie te gelyk uit, [
De kempiffe Van bet bafiaart Agel-bout, bet' welk men
aan deie hoornen vind, is voor'het jadr 1665: aan onze
Natie onbekent.geweefi, ja zelfs tot nog toe.aan de mee-
fie part van de Amboineeien. Maar als ik omtrent die'
tyd bet ampt van Subalterne booft over de kvfi van Hitoe
by de tien jaren bekleede, eri de eerfie vy f jaren alzo11 ■
fcboüW van dezen boom was, als de refi, is' my in 't
zelfde jaar' dit bout eejfimaal getoont door Patti Cuhu
een Régent of Órangkay van bet Hitoeeze Dorp E ly , een
ervaren Man in de kehriiffe der.planten, die my in dit'
Werk veel geholpen beeft, waarom ik ook beboórlyk agt9-
zyne gedachteniffe alhier te zetten.
m ik