102 H E R B A R I I A M B O I N E N S I S LiberII.cap.XXXVI.
Derivationem nominis fraftra aliquis quæret in Eu-
ropæis linguis , Arabica autem vox eft Ley tun, &
Perfica Limum , qua oinne malum Medicum minus
indigitant. Sicut Toning & Toronga Arabibus eft idem
majus, quod Arabes etiam fcribunt Altrung&Ottrog,
Toroîig vero proprie Perfîçum eft, unde flifpanicum
Toronja, quo intelligitur Gitriiim illud majus, quod
cortice dulciore eft,& magnitudineMelonem æquat,
quale eft praecedenti capite defcriptum , quamvis &
hiiic iioftro Martinico aliquatenus coveniat. Apud
Amboirtenfes & circumjacentes populos nullum pecu-
liare gerit nomen, quum ipfis plurimum fit ignotum,
generaliter vero omnes Limones ipfis dicuntur Aufti
& UJJi, uti Malaicenfibus Lemon , Ternatenfibus
Djodji, Macaflarenfibus Lemo, Javanis Jeroc , Ba-
leyenfibus Djoboc, Bandenfibus UJfe, Sinenfibus Cam.
; Locus. In hifce Orientalibus infulis ubique auidem
occurrit Lima Martin, fed nullibi fponte vel apud
Amboinenfes, fed tantummodo apud Europseos, unde
puto aliunde effe tranflatum, ac praffertim per Portu-
gailos’, qui ilium forte ex Occidentalibus infulis in
Orientalem dediixerunt Indiam.
Ufas. Dum ejus càro interna inter omnes acidorum
Limonum fpecies maxime fit vinofa,. hinc in taleolos
diffe&a, & faccharo adfperfa, Cruda comeditur, quæ
optimum dat refrigefium & recrementùm in itineri-
bus marinis. Si tali verb edatur modo,alba exterio-,
fis corticis carb don penitus eft abfcindendà, fed
ejus pars relinquendä,quum iftiusfatuafubftantiäaci-
ditatem alteriüs temperet, lfte eriîm cortex, fi externa
ejus pars fuerit abrafa, edulis eft,iu ecus autem
hujus Limonis in primis condueit ad potum ,Boerepons
di&um, inde præparandum, eftque melior quam alio-
rum Limonum, quum minus acidus fit,nec tormina
cauflet abdominis ; Hüjüs etiam cortex fpir'itum aro-
maticum côntinetj.fèd hifce in terris parûm adhibe-
tur, excepta quod fæpe carni vel pifeibus adcoqua-
tu'r, quum gfatuin iîs conciliet faporem ; Ad caput
lavandum quoque adhibetur , fed plürimum defëttu
aiiorum ; Cruda ejus Medulla cum faccharo cpme-
fta incidit, & detergit teriacia ac lenta fputa, quæ
peftori bronchiisque pulmonalibus inhærent,, atque
anxium Afthma &tuffim convdlfivam fæpius cauffant.
Hæc porro arbor non admodumfenefeit , nifi diligenter
amputetur, & attente colatur, cæterum coffos facile
contrahit, unde multas emittit Iachrymas, ac copio-
fum exfudat gummi, unde contabefcit ac périt, ita
ut dimidia fæpe trunci àc cornæ pars fit mortua, altera
autem macilentos hadlenus dat fruchis.
' Defcripto fupra Limoni Martinico affines quoque
fane aliæ quædam tuberofæ fpecies , quas fucceffive
deferibemus, quarum primo qccurrit Lima Venirico-
fus t Malaice. Lemon Purrut : Hujus arbor præceden-
tis habet magnitudinem, fed comam gerit denfiorem
& anguftiorem, ejusque rami plurimum eriguntur.
Folia quoque multum différant, licet enim hæc quatuor
circiter pollices longa fint, inferior ejus pars
'cordata tanta &, tam ampla eft, ut fere dimidiam to-
tius folii cbnftituat partem, itaque ere&a, aefi bma
fibi effent jnpofita folia, ad oras vero tenuiter ferrata
funt, cralîiora, & magis obfeure viridia quam in præ-
cedenti. Ejus flos omnium minimus eft, ex quatuor
aïbis conftans petalis , àc licet fit' aperras, vix un-
euem minoris digiti magnüs eft. Ejus fraCtus dimidio
minor eft Limone Martinico, vix pugnum adæquans, ac
- pyriformis, fed ita tuberculis obfitus, ut vix earn
habeat formam,ejus autem tuberculafeparatimobfer-
vata,glabriora funt illis Limonis Martinici: Plurimum
autem eft viridis , ac penitus jmaturus parum flave-
fçit; Ejus cortex folidior eft oc fuccofior quam præ-
cedentis, ejus odor jucundior eft quam in ullis ali.s
Limonibuslndicis , atque optimis Iiifpanicis Limoni-
büs melior vel iis' accedêns ; Caro interior virefeit,
granulofa eft, &.acidiffijna cum acore quodam, quali
^orrofivo, nec multum fuccofa eft, fed plurima con-
tinet officula feminalia.. Rami raris obfidentur mino-
ribüs fpinis*, frequentioribus vero quam in Limone
Martinico, longæ vero fpinæ in ilia arbore rarius oc-
. currant, unde meliorëm præbet adfcenfum , quam
"antecedes arbôf. • . _
Nomen. Latine Lima Ventricofus : Malaice Lemon
Purrut, 6b plurima ejùS' tubercula ; quæ inftar verru-
carum
Den afkomfi van deszelfs naam zal iemant te 'vergeefs
zoeken in de Europifcbe taaien; doch bet Arabifcbe vooort
is Leytun, en bet Perfifcbe Limum, waar mede zy allé
kleine zoorten van Limoenen beduiden : Gelyk Torung en
Toronga by de Arabiefs dé grööte zóort biet, bet geen
de Arabiers pok febryven Altrung en Ottrong, dog T0.
rong is eigentlyk Perjifcb, waar van bet Spaanfcbe Toronja',
waar door zy verfiaan die groote zóort van Citroen
die met.e.en zoetere jcbil i s ,.en de grootte van een Meloen
beeft, dewelke in bet voorgaande Kapittel bèfcbreven is
feboon bet ook aan deze onze Martiniekfe eenigjints toekomt.
By de Amboirieezen en omleggende Eilanden beeftze geen
byzondefe naam, om dfitze dezelve meeji onbekent is ,vmar
ïn 't generaal alle Lemoenen Auffi en Uffi, gélyk de Ma-
leyers ze Lemon, Ternataanen Djodji, Macaiïers Lemo
, Javaanen Jeroc, Ballyers Djohoc, Bandaafe
Uffe, en Sineezen Catn noemen.
Plaats.. In deze Oojlerfcbe Eilanden vint men wel over
al de Lemoen Martin, doch nergens van zélfs , of by de
Amboineezen groeyende, maar alleen by de Èuropianen.
en daarom ooraeele ik, datze elders van buiten irfgebragt
zyn, en inzonderbeidt door de Portugeezen , dieze mif
febien uit de Wefierfcbe Eilanden in OóJl-Indiën gebragt
hebben.
Gebruik. Dewyl bet binnenfle vlees onder alle zuurt
Lemoenen bet wynacbtigfle is , zo kan men bet'in febyf.
jesgefneeden,en met wat zuiker beftrooyt,rdauw éeten,
en ’t welk een goede ververfebing is op Zee-reyzen: Maar
als menze zoo wil nuttigen, dan moet men het witte vlees
van de buiten-fcbaal niet geheel en dl affnyden, maar ten
deele daar aan laaien, om dat baar laffe droogte de zuur-
te van 't ander wat kpnie te bedwingen: Want de fcbaale
zelfs, als bet buitenjle afgefebrapt is, kan men eeten, en
Voor al is bet zap van déze Lemoenen bequaam ,om den drank
Boerepons daar van te maaken, daarze beter toe dient dan
èenige andere Lemoenen, om datze min zuur is, en geen
fnyaing in de buik verwekt. De fcbellen fteeken vol fpe-
ceryacbtige geeft, maar werden bier te Lande weinig
gebruikt, bebalven datze zomtyts by vlees en vijfeben gekookt
werden, om daar een aangenaame geur aan te geven.
Men gebruiktze opk tot bet waffeben van bet hooft,
doch fneeft by gebrek van andere. Het raquwe merg met
zuiker gegeten, doorfnyt en veegt af de tadye fluymen,die
in de borft enlonge-pypen fteeken , en denmoeyelyken kink-
hoeft veroorzaaken.
toorts komt dezen boom tot geen groeten ouderdom,bet
zy dan dat men hem naarftig befhoeye en bavene, ander-
fints komt ’er den worm in, waar van by traant,en veel
gom uitfweèt, daar op allenxkens uitgaat, zo dat men de
eene beïft dikwils van ftam en kruin gants doot ziet, en
de andere helft nog magere vruchten dragende.
Met de bovenftaande Lemon Martin hebben ook ge-
meenfebap noch eenige andere knobbelacbtige zoorten, die
wy bier na malkander zullen verbandelen of optellen,
als voor eer ft Limo Ventricofus, in ’tMaleyts Lemon
Purrut : De boom is van een grootte als de voorgaande,
maar beeft een digter en fmalder knïïn, en de takkenJlaan
me eft overeynt. De bladeren verfcbillen mede daar van
vry veel: want'feboon zy méde wel febaars vier duimen
lank zyn, zoo is baar agterfte bert-bladt 'zogrootenbrett,
'dat bet ten naaftenbydebelftvan’Ógebeelebladt uitmaakt,
regt , als of’er twee bladeren op malkanderen gezet waren,
zynde aan de kanten fyn gezaagt, dikker dan de voorige,
én ookfwarter-groen: De bloem is de kleinfte van alle,
beftaande uit vier witte Maatjes, en geheel geopent zynde
, qualyk de breete van een nagel aan een kleine vinger
beflaande. De vruchten zyn snaar half zo groot, als de
Lemon Martin, te weten kléinder als een Vuift, als een
peere deformeert, maar met zo veel bobbelen fif builen bezet,
datze qualyk die gedaante behouden kan; doch deze
builen in ’t byzonder befchouwt fzyn gladder dan die van
Lemon Martin, zy blyven meeft groen: De geheel rype
werden ftegts een weinig geel; de Jcbelle is digter en zap-,
piger dan de voorige,van reuk lieflyker dan aan allezoor-
ten van de Indiaanfcbe Lemoenen, de befte Spaanfcbe Citroenen
, of gelyk, of beter: Het binnenfle vlees is groen-
debtig, klein-korlig, en zeer zuur, met eenige fcbcrpig-
beyt, hoewel niet zeer zappig , maar veele zaat-korrets
hebbende. De takken hebben maar weinige kleine doorns,
'doch wat meer dan Lemon Martin, maar de Jange doorns
ziet men weinig aan dien boom, dies by ook beter te beklimmen
is, dan de voorgaande. 'm
Naam. In ’t Latyn Limo Ventricofus, na t
leyts Lemon Purrut, van de veele bobbelen, die als bur
'TZai.XXVX.
'Tïm/.zr.