fimilem contrahunt'colorem, quod præfertim fubfe-
quens Lingoo Batu efficic , non autem ita Lingoo
Mera. ' 7 ,
Inter tria itaque Lingoi ligna rubrum elegantiffimmrt
eft ad opera fcriniaria, Lingoo Gabba Gabba vulgatifii-
raum, maxime odoratum & maximum ; Lingoo vero
Batu durabiliflimum : Ad hortorum fepes, palos , fi-'
milesque poftes, quæ eliguntur, ut progerminent, ubi-
que adhibentur, quod autem tali plantatur rqodo, cito
ac læte fatis excrefcit, fed raro producit flores,
donee in ingentem adoleverit arborem ; plantata hæc
arbor nunquam fere fruCtus profert,ramostamenvidi
in Augufto & Septembri plantatos, qui floriferi hujus
arboris funt menfes, floribus. onuftos,antequam folia
produxerantjhoc autem femel tantum fit, dein autem
nullos dat flores,nifi q.uum ingens fit arbor.
Apud Malayenfes & Macaflarenfes hujus arboré
flores magno habentur in pretio , quos capillis inne-
ftunt, unde & hæc arbor prope ædes plantatur, ejusque
flores in foro. venduntur. Arboris cortex aquæ
incoftus multum adhibetur ad pultem Papeda , quæ
per hunc indurefeit, & folidamadquiritfubftantiam. Si
aqua calcis hujus ligni afferibus infpergatur , ilia fla-
vefpit, uti aqua marina glaucum adquirit colorem,
unde patet,fine dubio pigmenta quædam ex hoepræ-
parari poffe ligno, fi circa hanc rem experimentum
inftitueretur. Sub hifee arboribus plurimæ fæpe fof-
fæ apparent ab apris excavatæ, qui avide hujus radices
expetunt,ut & furculos.
Malayenfes., uti didtum e ft, ruberrima hujus ligm
eligunt früfta elegantiflime venofa, ex quibus telorum
vaginas formant, quæ fatis caro emunt pretio, fi ve-
næ ex.ipforum fententia decurrant, huic enim operi
nil nifi elegantiflime venofum expetunt Jignum : Plebs
Âmboinenfis & Hoëamohelenfis pinguiffima hujus ligni
frufta adhibent ad fuffimigium, loco Agallochi feu Caju
Laccoe, cum quo plurimum convenit, taliaque pin-
guia norunt eligere frufta tarn in albo quam in rubro
Lingoo y fi arbores Soli rite fuerint expofitæ , frufta
hæc bene purganda funt ab adjacente alio gracifiori
ligno, quod nullum éxhibet oleum, licet ejusdem fit
coloris, hoc enim aerem ac yellicantem dat fumum,
neque folum hoc lignum adhibendum eft, fed aliis
fuffimigiis mixtum. • . 7 .• ■» , .
In exterioribus fegraentisy quæ cortici exufto adjacent,
venæ fæpe adparent pellucidæ, uti in vero Ca-
lambaco: Hæc lignum dant fragile, fed pinguiffima funt
aC penetrantiflïmi odoris, quem tarnen, diu fi fuerint
aflervata, fenfim amittunt : Cordcis iftius decoftum fi
gargarifetur, aphthas curat atqae os dépurât. Idem
quoque præftat ruber fuccus, feu gummi extruncoef-
fluens, qui interne affumptus diarrhæam curat: Optimum
lignum , quod ad poftes aliaque ædificaforia
adhibetur, filvæ exhibent,m quibus projeftum jacèt,
cujus exterior cortex cæteraque fungofa fubftantia
eomputruit, præfertim rubræ fpeciei, ex quo poftes
formantur, quæ per deeem. annos in terra perdurant.
Recentia hujus folia cum pauxillo falis contrita,
ac .per linteum cribratus eorum fuccus curat Lap-
par Gar am, quod cutis malum eft grav e, fi ru-
beat & rugofa fit., parvis puftulis variegata, ae pruri-
tu infeftata , qui tarnen minor eft quam in Herpete
feu Koecurap.
v Tenera ejus' folia parum manibus tra&ata , donee
flaccefcant, ulceribus mponuntur ac furunculis ,■ ut
maturefcant : Eadem quoque folia cum frufto carbo-
nis ignid contrita ac frond illinita, Gephalalgiam curant,
ex ardore ortam.
In Combello litore truheum rubri Lingoi inveni a-
deo vicinum mari, ut continu© maris æftu per àquam
irroretur, quinque circiter pedes altum , cujus radices
terræ quodammodo infixæ erant, fed cortice penitus
denüdatus erat, externe cinereus plerumque, interne
■ yerorubens. Hujus. varia adquifivi frufta, elegantes-
que aflerculos, quorum quidam penitus rubri erant,
alii læte rubehtis feu rutilantis .coloris, omnes vero
eleganter venofi & folidi, adeoque pingues,acfi frufta
effent induratæ ceræ, alia autem ejus fegmenta,
quæ magis ad terram fita erant,nec ab aqua marina
confperfa , -ab albis arrofa erant formicisl Ex alis
albi Lingoi, fi nondum adultæ fint, nihil elaborari
ftps®
inzonderheid ’t volgende Lingoo Batu doet, maar Lingoo
Mera 't minfiei
Zo is dan 'onder de drie zoorten van Lingoo bet roodé
gefiagt tot werken voel 't feboonfte, Lingoo Gabba Gao-
ba ’£ gemeenfle, welriekenfie, en grootfte3 en Lingoo
.Batu ’t durabelße. Tot thuin fiaaken, of paggars bouten
, en diergelyke flylen, die men hebben wil} dat zulken
uitjlaan, is 't over al gebruikelyk, doch ’t geene aldus
geplant werd, febiet wel haafiig op., maar men ziet bet
zelden bloemen dragen, tot dat bet een groöten boom ger
worden is; Vruchten draagt bet geplante febier nooit,
evenwel beb ik gezien, dat fiaaken in Augufius en September
geplant wierdeiii, zynde de bloeimaanden van deze
boom, dat dezelve vol bloemen fionden, eerze bladeren
hadden , doch dat gefebiet maar eens, want daar na
bloeyehze niet meer, tot datze groot geworden zyn.
By de Maleyers en Maeajfaren zyn de bloemen in groot e
agting, om in de bavren te dragen, waarom men de boomen
ook by de buizen aanqueekten .de bloemen op de paf
fer op de markt1verkoopt. De fcborjfe van den boom is.zeer
gebruikelyk in ’t water gekookt, waar mede men de Papeda
toebereid, dewelke daar door f iy f en lymigwerd. Ais
’er kalkwater op deze planken komt, zo wer d ’t zelve géei,
gelyk bet zout water Spaanfcb-groen, waar uitbet Hy kt,
dat men buiten twyffel eenige verwe uit dit bout zoude
kunnen trekken, zo bet. eens bezogt wier de. Men ziet
dikwils onder deze boomen veele kuilen en groeven gemaakt,
bet welk de wilde Vrrkens doen, die greetig zyn naar de
wortelen van dezen boom, als mede na de jonge febéuten.
De Maleyers, als gezegt, zoeken de roodfie fiukken,
die mooi geadert zyn, om baare kris-febeeden van te maken,
dezelve redelyk duur betalende , als de aderen maar
na baren zin loopen, want zy tot diergelyke werken geen
ander. dan mooy geadert bout willen hebben: 't gemeene
Volkje van.Ambon enHoeamobel gebruiken de vetfie fiukken
tot reukwerk, in plaats van Agalhout o/Caju Lacca,
mét bet welke 't meefi ,overeenkomt, en weten zoodanige
fiukjes zoo wel aan ’t witte, als aan ’t roode Lingoo te
vinden, .als maar de boomen wel ter Zonne flaan: Deze
fiukjes moet men zorgvuldig zuiveren vanal ’tmagerbout,
daar geen Oly uitkomt, al is ’t van dezelfde coleur,want
dat geeft éenfeberp-bytende rook van zig,en men moet bet
dan nog niet alleen gebruiken , maar met-ander reukwerk
vermengen.
In de buitenfie fiukken, die nadfi de verbrande fcbaal
leggen, vind men zomtyds glimmende aderen, gelyk in ’fi
opregte Calambac: Dezelve zyn bros van bout, maar de
vetfie en fierkfie in reuk, doch lang verwaart zynde,
verliezen veel van baar lieffélykbeid. Een afkookzel van
de bafi gemaakt, en daar mede den mond gefpoelt ,geneefi
defpruw, en zuivert de mond. Het zelfde doet ook den
rooden zap of gom uit den fiam vloeyendè, dewelke ook
binnens lyfs genuttigt ,-geneeji denbuik-loop: ’t befte bout,
■ dat men totftylenen timmerwerk wil gebruiken, is f i gene
men in de Boffcben vind van zelfs omgevallen, en waar
van ’£ bUitenfte fpint of witte bout afgerot is , inzonderheid
van 't roode geflagte, waar van flylen gemaakt, in
de aarde tien jaaren goed blyven.
Diverfcbe bladeren met een weinig gemeen bout gewreven
, en door een doek gekleynft, geneezen [t Lappar Ga-
ram, eenmoeyelyk accident, wanneer de huid rood en
ruig werd, met kleine pukkeltjes enjuiken, dog minder,
dan by de Herpes of Koecurap.
De jonge bladeren een weinig met de handén-gehandelt
tot datze flap wer den,legt men op defweeren m.bloetvin-
nen, omdie, tedoenrypen: Dezelfde bladeren, meteenftukje
van een gloeyende koole door malkander gewreeven, en op
■ bet voorhooft gefmeert, geneezen de boeft-pyn,.die van
hitte komt.
Op den flrand van Combello beb ik een ftomp van een
roode Lingoo gevonden, zo digt op een f t eenige ftrand,
dat by gedurig by hoogwater van de Zee gefpoelt wier de,
omtrent vyf voeten boog, met zyn wortelen nog eenigzints
in de grond fiaande , van zyn fiborffe gantfeb berooft, en
van. buiten graaim befiorven , maar binnen doorgaans
,rood. Hier van beb ik verfcheide fiukjes en febooneplankjes
bekomen, zommige geheel rood , zommige Ucht-rdod,
'en vuwrverwig, dog alle feboon geadert, maffyf, en zo
v e t, als of ’£ fiukken vaji eenig verbart wafib waren,
dog veele fiukken, die wat landwaarts fionden, en van ’fi
Zeewater niet bejpoelt wier den, waren van de witte mieren
doorwreeten. ■ Uit de vlekken van ’t witte Lingoo,
7 ' "zo
poteft', quum ipfarum lignum fit nimis molle, quod
etiam inftar pelliculæ ad craflitiem trium 'digitorum
totum ambit truncum, internum verb lignum'opacum
femper habet colorem, Rubri ligni partes ore mafti-
catæ gratum & aromaticum fundunt odorem ac fapo-
rem Caju Laccce æmulantem, unde detegitur iterum
magna inter has arbores affinitas, licet prima fit Arbor,
altera flägellöfus frutex. LingoUm rubrum circa
Malaccam & Peram crefcens non eft concavum, fed
plerumque folidum, adeoque ibi latum, ut ex illo
afieres trium quatuorve pedum fbrmari pofiint. Vulgo
noh licitum eft illud cædëre, fed tahtiini publicams,
qui^focietads mercatoribus illud vendunt, fpli-
dasque detegunt & norunt arbbres, fi fecuri illas al-
Iidunt, nec fonitum percipiunt. Ternaterifeé Lingoes
rubro UtuntUr loco Sandali rubri, præfertim addyfen- ;
teriam fiftendam, quod bonum hoc in morbo præftat
éffèâum.
HujUs arboris fuccus in planas deftillans patinas ad
lolem exficcatur, vel fupra ignem, fanguinisque ficci
fortnam ac fpeciem refert, minima vero ejus fruftula
pellucida funt inftar Robini, qualia plerumque in Java
formantur,, ubi hæ arbores non ita frequentes funt
quam in Amboina. Gummi hoc vehementem habet
adftri&iöriem, fimulque-detergit, parvum enim ej'us
fruftum ore afiumptum illud contrahit inftar Alumihis,
detergitque adeo pure ac Acacia vel Catechu.
. In Orientali Timoræ parte in Erovincia AdemantutUy.
Certum crefcit rubrum Lingeum, quod ab Amboinenfi
non drffert, nifi quod ejus lignum ad alas & in nodis
fit læte rubeffs, 'plurimis cönftäns intriéatis vertis,
carbonibusque inpofitum pinguedinem fundit ejusdem
coloris, ac Amboinenfe, in Timora Naa feu Sanaa
illud vbcatur, lignum hoc Macaflarenfes multum expetunt,
voGantque illud, Tsjampaga Baby an 3 ex quo
elegantes formant telorum vaginas, quæ per longum
fervant tempus gratum odojem, hoc autem ex radi-
çibus colligitur, nön vero ex.alis, fæpe edam extér-
pe rubet, interne pallidum eft vel flavefeens: Non
mirum e ffe t, fi hoc rubrum Lingoum pro Sandalo
rubro haberetur, quum ex Timora etiäm adferatur,
atque hactenus ignotuin fueric, quænam fit arbor,
donee illam cum noftra contulerim Amboinenfi arbore.,
atque comperirem, æque elegantia ac pinguia,
exhibere frufta Lingoi arbores vetuftas Ceramenfes;
& Amboinenfes ac Timorenfes. Hoc quoque lignum
eleganter rubens in Bima occurrit & Narra vocatur,
quod diu a nöftro populo pro peculiari habitum fuit
ligno, fed nihil aliud efle comperio, nifi Lingoum rubrum.
Bimanenfes ex hoc elegantes fabricant cillas
& capfulas, plurimis confiantes forulis, frufta autem
eleganter venofa Macaflarenfibus vendunt, qui exillis
elegantes formant vaginas. Optima autem frufta elegantiflime
venofa circa craffas reperiuntur radices, quorum
afieres vidi ultra fex pedes longds,. très cum di-
midio latos, quæ plerumque elegantilfimis flammis
variegata funt, quæ tanquam rara adfervantur.
Veteres 'Romanos itidem quam maxime expediffe
menfas Tigrinas,Pantherinas,& Apiatas,confiât ex PU-.
niilibr. 13. cap. 15. ubi dicit, ex radicibus Oxycedri
in monte Atlantis crefcends , pretiofas tales menfas
fuifle conftruftas, quas ex vario venarum decurfu
Tigrinas, Pantberinas, & Apiatas vocabant,quæ vix
pedem in diametro & quatuor circiter pollices crafTæ
erant, atque a decern ad quindecim feftertias vende-
bantur, decern autem fefterda novendecim cum di-
midio ponderibus argend æquivalebant, feu trecen-
ta ac duodecimv cum dimidio inperialia, talis autem
menfa fuppellex fuit Marci Tullii Ciceronis.
_ In junioribus Lingoi arbufeulis circinnata fæpe inveni
folia, quæ palliae virendbus obfeffa erant tubercu-
lis & verrucis , externe herbaceæ fubftantiæ , interne
vero ligneæ, inque iis teredo parvus latebat,.
qualis .in galhs Quercus occurrit, quædam vero ver-
rücæ foliolo ornabantur, ac facillime feparari pote-
rant a pedunculis aç foliis, quibus adhæ.rebant.
Dum, uti füpra diébum fuit, Lingoi fuccus in fan-
guinea frufta exficcâri poteft, hinc multi ex noftra
natione in Batavia crediderunt,hunc verum effe San-
guinem Draconis, atque hanc arborem draconis arborem
vocarunt, quem errorem inutile duco multis re-
futare verbis. Joto. I L " EXPLÉ'
zo ze niet ter deegen oud zyn, kan men niets maken om
datze te week bout hebben , ’t, welk otik, alf eeüflpint,
in de dikte vandtie vingers, dén 'gebeelèn f t dm omgeeft!
zynde ’t binnenfte hout altyd donker van. .coleur. De fiukken
van ’t roode in de mond gekaauwt géven een liejiyken
en fpeceryachtigen reuk, enfmaqk vaji baar, zeer na Ca-
jü Lacea komende’, waar Uit mennogrnadlsbeJpeUrt, dat
tuffeben deze'beide boomin een maagfebap zy , hóeWel 't
eene een boom, en 't ander een bojeb-touw is. 't Roode
Lingoo omtrent Malacca en Pera vallende, is niet bol,
maar meefi maffyf, en aldaar zo breed, dat men ptdnken
van drie a vier voeten breed, daar van kankrygen. De
gemeene man ?mg het niet kappen, maar alleen de pagters,
fye t aart de Koopluiden van de É. Compagpde verkoopem
'Z y kennen de niajfyve-hoornen, alsze met een byl daar tegen
JLdan, en dezelve niet hol.klinken. De. Ternatmen.
gebruiken 't roode Lingöp,,,m plaats van jood SandeU
houtinzonderheid om de. Bloed-loop teftelpen , en vinderè '
daar goede bate by.
. D en zap uit deze hoornen lopende, enin vlakke fchootel-
tjes gedaan, kan men in de Zon droogen, of over 't vuur
werdehde als van gedroógt bloef^ doch de klèinfte fiukjes
blyven klaar, als - röbyntjes, 'gelyk men ineeflt op J'ava
doet, daar deze böomen %o overvloedig niet zyfifals op■ Amboina.
Dit. Gom beeft een-gewèmge tSmeiüféMM'ï ntèï
een dbfterjie, want een klein ftukje in de mond genomen,
trekt dezelve zo te zomen, als eenig Aluin, en vaagt zo
zuiver af als eenig Acacia of Catsjce,
" L>p't Oofterdeel van Timor, in de Provincie Ademan'
tutu, wajt een zoorte rood Lingoo, niéts van de Am-
boinfche verfcbÜknde., béhdlven dat bet'hout uandCvler 'i
ken en de qudften lig.t-rood-fs, met vele en^verwerde aderen,
op de kooien eenige vettigheid van zingevende van
dezelffte reuk, als bet Amboinfcbe , op Timor Naa of
San&a genaamt, dit bout zoeken de Maeajfaren veel, en
noemen ’fi Tsjampaga Babyarr, om fchoöhe' kris fcheMen
daar van te maken, die bare goede reuk van binnen lang
behouden, doeb zy nemén [t van de wortelen, ehnietvart.
de vlerken, ook is ’fi dikwils van buiten rood, van binnen
bleek of eeelaSbtig. Het wie-geen tornier zyn ‘ 'dit mm
dit rood Lingoo voor-rood Sandél aanzag, dewyl ’t jw ft
van Timer komt, en tot nog toe onbekent is geweeft, wat
t voor eenhoorn zy, tot dat ik ’t zelve niet onze Amboin-
fcbe^vergelykendé bevond, dat ik al Zo fchoorteen vette
Jtukken aan oude L ingoo boomen op Ceram en Amboina■
gevonden bebbe, als bet Timoreefebe was. htsgelyks werd
dit bout feboon-rood op Bima gevonden, en Narmgëhdamt,
zynde lange by onze Natie voor een byzonder bout geacht,
docbbevmde hetzelve anders niet te zyn dan rood Lingoo.
De Bimaneezen maken 'ei frdaye doosjes en kisies van,
met veele binnen landjes, en Zodanige fiukken, die mooy
geadert zyn, verkopenze aan de Maeajfaren, om kris-fche-
den daar van te maken. De befte fiukken, die op ’tmoifb
gevlamt zyn; vind men omtrent de dikke wortelen, waar
van ik planken gezien heb over dé zes voeten Lank, drie
en een halve voetbreed, doorgaans met feboöneWervelseri
vlammen verciert, die men voor groote tariteiten boud.
Dat de oude Romeinen ook zeer verzot zyn géweefi óp
tafels van gemarniert of gevlamt bout, blyktuit PliniuS
hb. 131 cap i j . daar by zegt, dat men uit déwoftélen
van den Ceder-boom (anders Oxjeedrus en Tyia genaamt)
op den berg Atlas waffebende, zodanige koftelyke
tafel-bladen beeft gemankt y dieZe na veffcbèidenhéid dér
aderen, vlammen, en plekken Tigrinas,• Pantherinas,'
era Apiatas noemden idewelkefcbaafseèn Voet in dé diameter
hebbende, en omtrent vier duimen dik, voor tien tot vyf-
tienjejtertien verkogt wierdèn, uitmakende de tien feller-
tia omtrent negentien en een half ponden zilver, of drie ■
bondert twaalf en eenhahe Ryxdaalder, zynde dit eene
.geweeft van Mare; T uil; Ciceroos-Huisraad,. ■
, fifebbe aan jonge Hngozs-boompjes Zomtyds kleine gekrulde
bladeren gevonden, bezet met bleekgroene knobbelen
en wratten, buiten kruidachtig van fubfiarttie, binnen
boutaebtig, en daar in een klein bard wormtjè, gelyk
men in de Gal-appels vind; zommige wratten hadden
een klein blaadje, boven op; en Zy waren ligt af te trekken
vaiideJteelen en bladeren,~ daar aan zy bangen
D em i ,, als bovengezegt, bit zap van Lingoo tot bloei,
roode fiukjes kan opgedrmgt worden> z<tzyider veele Van
onze JMattè op Batavia bewoogen geworden te geloven ,dae
du bet opregte Sanguis Draconis zy, en deün boom ook
Draaken-boom genaamt, welk abuis ik niet to rndii acte
met veelen te wederleggen,' • 0 6
. D d . u r r -