O B S E R V A T I O. - A A N M E R K I N G E.
Limonum fpecies a& aitoore noftro hoc m capite defcript*,
uti reliquse font varietates, luxuriante nature lufu&ingemo-
fa cultura produdte , praefertitri ill» , quae -foliatura conye
niunt quarum plurimae ab auftoribus defcriptae vel memora-
tte occurrunt iri Sloan. CataL p i. Jamak. p . 109. & Hort.
CbfF. P- ?79- ubi ad Citrum referuntur. Limonum hae vane-
tates a Valent, in Amboin<e Jejcript. ip a g . 188 ad 191. cnu-
mcrantur, & obiter etiam defcribuntur.N
De zoorten van Limoenen van onzen Schryver in dit ca;
pittel befchreven , zyn, zo als de overige, veranderingen meeft
door de weelderige fpeeling der natuur, en fchrandere aan-
queking voortgebragt, voornamentlyk die ge'ene, die met
hun bladen overeenkomen: waar van de meelle by deScliry.
vers vermeit ofte belchreven voorkomen in de Catalogi van
Sloan over de JamaiJfegvwajjènp. 109. en in de HortusCltjfon.
p. 379. alwaarze tot dzCitroenen gebragt werden. De?e ver-
fcheidc zoon en van - Lemoenen werden by Valent. in de Ie.
Jcbryvmg van Ambon van pdg. 188 tot 191. ook opgetelt cn
ter loops befchreven^
CAPUT T R I G E S I M U M
S E P T I M U M .
Limo Agreftis. Lemon Papeda.
HÆc proprie indigena hujus infulæ arbor e f t ,
màgisque vulgaris omnibus præcedentibus, altius
qupqiie iis excrefcens, truncum habens pbliquum
& finuofum. Rami irreguläres & filveftres videntur,
ramulique ac foliorum radies fpinis undique acutis &
firmis cinguntur, ita ut hæc arbor fît magis horrida
ac fpihofa. reliquis omnibus Limonum .fpeciebus, unde
& ejus coma adfcenfûm non admittit: Ejus folia ex
binis quafi conftruda videntur , fed inferior cordata
pars multo minor eft altera parte feu fuperiore , at
fatis ampla , fîmulquè quatuor vel quinque drei ter
pollices longa funt, née ullum fine fpina occurrit folium
-, ad 'bras vero parum funt ferrata. lllorumque
pori adeo ampli funt,ut perforata videanturfolia,ac
per iüa aërem intueri ppflimus.. . v- T
Ejus frudus magnitudine convenit cum Limone
Martinico, fed non ita pyriformis , at magis rotundas
e f t , glabrior, ac folidioris fubftantiæ, tuberculis
autem glabris hinc inde obfeflus, ita ut nunquam per-
fedefpnæricus, fed irregularis & obliquus fit, flavifîi-
mi coloris cortex eft, & æqualis, nec foveplis inpref-
Medulla ejus interior penitus alba eft & fuccofa,
acidifllma & acerrima, unde ejus fuccus in citys fölus
non adhibetur, fed alio mixtus fucco: Corticis odqr
eft citrinus, fed non ita gratus ac in præcedentibus.
Arbor lignum gerit folidum ac durum, flavefeens,
inftar Buxi: Vetuftorum truncorum radices magis
flavefeunt, fimulque ftriatas funt.
Hortos amant filveftres, naturamque habent magis
filveftrem reliquis Limonum arboribus. Amboinenfes
nullam gerunt curam , ut eam colant .yel amputent
, licet ab ipfis magis quam a noftra natione æfti-
metur, atquè propé onmes ipforum pagos occurrat.
Nomen. Latine Limo Agreftis, quum agros amet&
filveftrem magis habeat naturam reliquis omnibus,
alias Limo Pultarius vocandus eft, a Malaicenfi Lemon
Papeda: MacafTarenfibus dicitur Paralli. Amboinenfi-
bus UJJi Lapia, Ternatenfibus Lemo Jabba h. e. Li-
mones Amboinenfes.
Locus In omnibus fere occurrit Orientalibus infu-
lis a Celebe usque in Ambôinam,,in Saleyera optimi
& maximi funt frudus, in Java vero & Baleya font
ignoti. • ' •,
TJfus. Horum Limonüm cortices in nullo funt ufu,
fed eorum medulla, cujus fucco Amboinenfes quotidie
utuntur pro condimentis & intindu, ad pultem Papeda
ipfis didam, cujus unumquodque fruffum hoc intin-
gitur fucco, & fie comeditur, hinc & hi frudus no-
men fuuni fortiti funt , femper autem aliquid juris
pifeium vel carnis addendum e ft, quum alias tormina
abdominis cauffet, unde noftra natio ilium non
multum adhibet fuccum, præfertque alios initio-
res Limones ; éuccus hic porro utilis eft atque jnfer-
vit præparationi pretiofilfimi pigmenti CaJJmbo difti,
quod conficitur ex ficcis Carthami vel Cnici Abribus,
ad cujus præparationem acerrimi femper requiruntur
Limones, uti ex ejus deferiptione patet. Hune in fi-
nem Saleyeræ incolæ hofee frudus magna copia vénales
XXXVII. HOOFDSTUK.
pf^ilde Pap-Lemoen.
DIt iseigentlyk een Inlandfcb gewafcb;,' en bier veel
meender dan dervoorgaande. De boom vüaft ook do-
ger , dan dezelvemet een febeve en:'hoekige fiam:
De takken ftaan.wat onordentelyk en wilt ^de ryskens,
en zyn jonge takken zyn"over al met feberpe, en ftyoe
doornen bezet, zo dat deze boom doornaebtiger is, danet-
nige andere Lemoen gejlagten, en dierbalven is de kruin
onbeklimmelyk. De bladeren gelyken oök als van tmeop
malkahderen gezet, docb bet aebterfte hertje is merkdyk
kleinder, dan de andere belft of bet voorfte deel, maar
rèdelyk breet, en 't'zomen vier , of. fcbaars vyf duirnn
lang, en daar is niet een blaadje zander doornen, aan at
kanten ‘weinig gezaagt. De fweet-gaatjes zyn zo ruim,
dat men daar door de lucbp kan zien.
; De vrucht is van grootte de Lemoen Martin gelyk,
docb niet peere-vormig, maar ronder,' gladder, en dichter
van fubftantie, docb al mede metgiadde- bulten, bitr
en daar bezet, zo.dat by nooit koogel-rmt, maarfebeef, en
ongefebikt •werd, onderzints: is defcbelle effen, en zonder
'kuiltjes, zeer bleekgeel:
Hét binnenfte merg is heel •wit en zappig, zeer zuur en
fnydent, en •waarom, dit zap alleen niet in de kojl te gebruiken
is , maar wel met ander zap gemengt, de reuk
van de fcbelle is mede Citroenacbtig, docb zofieftyk niet
als aan de.voor gaande. Den boom Leeft een dicht, enbart
bout, bleek-geü,als Buksboom; dé wortelen aan de oude
ftammen zyn wat geelder, en daar by ook geadert.
. Zy wajfeben gaarn in de Bofcb-tbuinen, en zyn wilder
'van aart dan andere Lemoenen, de Amhoineezendoenoé
geen moeite, om bem te fnoeyen, óf te havenen, hoewel
by.van bun meer dan .van onze Natie ge'dóbt, en ook by
alle bare dorpen gevonden werd.
Naam. Jn ’t Latyn Limo Agreftis, om dat by wilder
van aard en aanzien is, dan andere Lemoenen, ofte
men moefteze noemen Limo Pultarius, naar bet Maleytu
Lemon Papeda, Op Macaffers Paralli, Op Amboins Uffi
Lapia, op Ternaats Lemo Jabba, dat is'rAmboinjche
Lemoenen.
Plaats. Men beeftze meeft in alle Oofterze Eilanden
van Celebes aan tot in Amboina toe, op Sdleyer vallende
grootfte en feboonfte. van alle, docb of Java, enBaly
zynze onbekent.
Gebruik. De fchelle van deze Lemoenen is in geenge-
bruik, maar wel bet vlees, welkers zap de Amhoineezen
dagelyks ' gebruiken tot fauze ,- en indopingen, by baar
bry padeda, waar van men ieder klontertje in dit zap meet
dopen, en dan po infwelgen, waar van deze vruchten
den naam hebben , docb men moet 'er altyd wat vis-Jop,
of diérgelyken by doen, anders maakt betfnyding inden
buik, en waarom bet onze Natie niet veel gebruiken,
verkiezende daar toe liever. andere fagtere Lemoenen-
Voorts is dit fap dienftig en nodi’ktotbet bereyden van
koftelyke purper verwe, Coffombêgenaamt, dewelkeg
maakt werd vandroge bloemen des Cartbamus of Cmcus,
waar toe men altyd de ieberpfte Lemoenen moet beooe ,
gelyk men in deszelfs befebryving kan zien: En tot aez
einde brengen de Inlanders van Saleyers deze vruco
~7a£.XX.VII.