68 HERBARII AMBOI
Ufus. Cortex hie quoad fenfum externum'Maflby
cörtieem fuperät calore| itaut ultra tertium gradum lit
calidus, eft quoque magis penetrans, fed ejus vires quo-
que citius pereunt, uti fervor Piperis multo eitius pene-
trat quamZingiberis, non autem tam diu durabiiis eft;
Non ita multum ufiirpatur quam Maffoy , & maxima
ex parte in infula Baleya, & dimidium tantum valet
pretium eorticis Maflby. Communis vero ejus ufus eft
ad prseparationen famofi unguenti Bobori, quod duplex
pferumque eft: Primum autem componitur ex
variis lignis odoriferis, eorticibus, &floribus, qu®
omnia in pultem conteruntur fubtilem, qua indigen
e mtüiercul® fuum inungunt corpus, tam ad modicum
celorem, quam ob pr®ftantem odorem: Alte-
rum feu fecunda fpecies preparatur ex Maflby, Guli-
lawan, Caryophyllis,& limilibus ferventibus cortici-.
bus ac friiClibus, fimul ut fupra contritis, ut corpori
frigidioribus diebus majorem adferant ealorem: Ac
porro ut cunCta abdominis tormina, dolores, & Ce-.
phalalgias, ex caufla frigida ortas, tollant, hunc in
finem "binos iftos cortices manducant non fubtiliter,
fed groflo modo, five cum'Siri Pinanga & pauxillo
Caryophyllorum , hacque mafticatione confpergunt
ventrem ’ vel frontem ®gri,- qui mox ardorem vel
cutis titillationejn -fendt, quo obftruCti frigidi flatus
extrahqntur, atque evanefcunt. Hecque aCtio
Malaicenfibus^M^or feu irroratio dicitur, qu® faftidio-
fls:hbmimbus obftat, fed cempertum e ft, h®cjnedi-
camenta tali modo maftieata & irrorata penetrantio-
fa. ae -magis pr®fentia e ile, quam fi fupra porphyri-
tim fuerip.t coijtrita, horum autem vires fine dubip-
exaltantur dentium ruminatione & oris calore.
-Baleyenfes & quidam Javani Çulitlawan quoque
utuntur ,- uti fupra de cortice Maflby fuit di&um,
loco arpmatum in cibo. Ore manducatus five folus,
five- cum Pinanga, bonum dat oris halitum, & coCtio-
nem vpHtriculi promovet.
Compertum quoque fu i t , fi gravid® hoc utantur
cortice, five in cib o, five euni Pinanga manducent ,'
foetum quam maxime confortari, nec ita facile abor-
tum illas pâti, quod & etiam de Rofmarinp teftatur :
Notàndum porro eft, crafliorem eofticem externe ad-
hibendum elfe ob àcrimoniam, tenuem verö de-mediocrem
interne, talis autem,qui cultrihabetcrafliti-
em, nimiam inter edendum dat mucofitätem : Unde
médius eligendus eft ; arte Pharmaceutica ex hoc
cortice Oleûm quoque extrahi poteft, licet ramm in-
dë provêniat, indicio paueüm in hoc latere cortice:
Oleum hoc eft tenue, flavum, bonum fpirans odorem
& eOrroborans, fimulque in eo detegitur odör &
droma Garyöphyllörum, & Nucis mofehat®, fed cito
à volât,- ut Oleum Cinnamomi.
Ex foliis aqua deftillatur odorat® Cinnamomi aqu®
æmula, fedpàulo debilioreft ; Quædam hujus corticis
fruftula ollulis indita repletis Bocaffam feu Garo Am-
boinenfi, illud confervant, gratumque ipfi præbent
faporém & odorem. In cunCfas aromatum eiftis, qu®
in Java venduntur, quædam hujus corticis femper in-
veniuntur fruftula,, atqüe Sinenfes hunc in Sinam
devehere jam indpiunt, & in ufu Medico, adhibere;
In Hollandiam, üti diCtum fu it, pro fpecimine anno
16(54, tranfmiflus e ft, fed ibi non fi-iit ulterius expe-
titus pr® ignorantia forte. Mujufqae arboris radices
hodie loco Saflafras occidentalis ufuipari, fupra quoque
diCtum fuit.
Anno 1691. Ex Batsjam mihi tranfmifli fuere varir
hujus Culitlawan tenues' cortices ; colore &fubftantia
haud multum ab Amböinenfi differentes, fed maxime
fapore diverfi, qui dulcis &perfeCte Anifatus erat, uti
in vero Saflafras, præfèrtim tenues cortices, qüipfo
diverfa haberi poffentfipecie, fèd juxta relationèm ex-
una eademque erant arbore, cæterum Ordinarius Culitlawan
odor aderat, fed debilis; folia autem non erant
addita: Oleum deftillatum nullo modo aromaticum
præbebat odorem, qui in Amböinenfi obfervatur. 1h
Jav® montibus Culitlawan quoque crefcit, fed ejus
cortex eft tenuis ac mucofus., Unde nort æftimatur,
optimus vero ex Borneo adfertur nomine Sindocky
qui maxime tarnen ab hoc Culit-lcman differt, quunv
fit ficcior,. & amaricantis faporis.
E X P O -
N È N S I S Liber II. cap. XXII.
Gebruik. Deze baß overtreft na 't uiterlyke Bevoelen
de Maffoy in bitte, zo dat hy tot over den derden graat
komt, is ook wat doordringender, docb zyne krachten ver-
dwynen ook lichter, even gelyk de hitte van den peper
'wel feberper en beéter aankomt, dan die van de Gember
doch weder zo lange niét en duurt, by wert ook zo vee)
niet gefleeten als de Maffoy, én wel voor ’t merendeel gebruikt
op bet Eiland -Baay , en mag omtrent de bal-
vé prys balen van dén Maffoy; in ’t generaal wert by gebruikt
tot bet bereiden van de vermaarde Böbori-zalve,
dewelke meeft twederlei is : Als werdende de eerjle gemaakt
van alderbande welriekende houten, fchorfen>
bloemen, en gezamentlyk tot een fynepapgevreeven,
waar mede de Mandfcbe Vrouwen baar lyfveflryken,
zo om ’ t Zelve matiglyk te verwermen, als om den goeden
reuk: De andere qf tweede zoort wert gemaakt uit'Maf
fo j; Ctclilawan, Nagelen, en diergelyke beetefeborffen)
en vruchten, mede als vooren gevreven , om bet lyfby
koude dagen wat meerder warmte toetebrengen: Maar om
voorts auerbande buik-pyn, krimping enbooftffweer, uit
koude voortkomende, te ver dry ven, zokóauwenzedetviee
voomoemde baßen niet heel fy n , maar wat groffelyk in
de mont, ’t zy alleen, of met een Siri Pinang, en mt
Nagelen, daar mede uit baar mont béfproeyenae de buik,
of bet voorhooft van den Patiënt, dewelke ßraks eenigen
brant of tinteling op de buit gevoelt, wadr door déinge-
flootene koude dampen uitgetrókken werden: En deze am
biet in 't Maleyts Sumbor, dat 'is, befproeyen, bet is
voor vieze luiden wel een afzienelyk werk, maar men
beeft evenwel bevonden, dat die Medicamenten, op zo-
danige manier gèkaaut en opgefproeit zynde, krachtiger
Werken, dan dat menze op een jieenwryft, buitentèssyf-
f e ' opgewekt, door bet malen der tanden, en dè bitte des
mondt Si'
De Baliers , en zommige Javanen gebruiken ook de Cu-
lilawan, gelyk boven van de Maffoy is gezegt, in plaats
van fpeeerye, in baare kofi. In den mont gekaaid, of
alleen, of met Pinang, maaktze een goedenaaffem, en
bevordert de kooking des maags.
Men beeft ook ervaren, dat wanneer een fwungere
Vrouw dezen baß zo nu en dan, of in de kofi, of met
Pinang eet, de vrucht daar door merkelykgefierkt, en
vafi gebonden wert, gelyk men ook zegt, dat de Roofem-
ryn doet: Nu fiaat nog aantemerken, dat men den dikken
baß uitwendig dient te gébruiken , om zyne
feberpigheit, maar de dunne, of middelmatige inwendig,
décb die gerie die maar een mes dik is, -geeft in 't kaau-
wen te veel flymerigbeit: Dierbalven -men dé middelmatige
verkiezen moet: men kan ook door Apótheekers konfi
uit dezen bafi een Olie trekken, Boewelze 'wat febaars
• daar uit komt, , een teeken zynde, datze zeer mager is:
Dezelve Olie is dun, geel, zeer welriekende, en hert-
flerkende, en men wort te gelyk gewaar de reuk, eitfpe-
ceryacbtigbeit van Nagelen, en Note-piufchaten, maar
dezelve vervliegt ook zo-ligt , als die van de Caneel-olie.
Uit de bladeren komt een welriekent water, ’t wilk
wat na bet Kaneelwater gelykt, docb is wat flapper-
Eenige kleine ftukjes van depte bafi gedaan in de potjes, die
met Bocaflan gevult zyn, houden dezelvegoet, enge-ven
baar een aangename geur. In alle kruit-doozeru, die men
op Java verkoopt, vint men van deze bafi altyd eenige
fiukjes, en de Sineezen beginnen dezelve nii ook na Sina
te voeren, en in bun Medicyne te gebruiken; Naar Holland,
-als gezegt, is by mede Ao. 1664. tot een proef ge-
voert, maar aldaar niet getrokken geweefi, imffcbien
door onkunde. En dat men de wortelen van dezen boom
bedensdaags mede in plaats van't Weft-Indifcbe Saffafras
gébruikt, is-hier boven gezegt.
'■ Ao. 1691. Zyn my van Bats jam toegezonden eenige
dunne jehorffenvan Culit-lawan aldaar groeyende, aancO-
leur enfabfiqntie niet veel van de Amböinfe verfcbillende, ■
maar merkelyk in de f maak, dewelke duidélyk zoet enA-
nysaobtig was, gelyk in ’t opregt Saffafras, byzonder-
ïyk de dunne Jeborffe , dewelke men voor een byzondere
zoortq zoude aangezien hebben, docb volgens aanfcbry'oen
warenze van eenderlei boomen, anders dén géwbonelykon
reuk van Culit-lawan was 'er mede by, doch flapt enf e
bladeren wierden 'er niet by gezonden. De gediftifa6™*
Olie badde ook op verrena zo een aromatiquengeur niet, dan
die van de Amböinfe gemaakt wert. Op de bergen
van Java valt ook een Culit-lawan, docb. die is ^unva,
Jeborffe en fiymerig, wert dier balven niet geacht, maas ^
befte komt van Borneo, onder den naam uow Sindoclc, aog
merkelyk van onze Culit-lawan verfcbillende,
droeger en wat bitter van faiaak.