U H
[ i l fU !
I f
Ü 1
i SS HERBARII AMBOI N EN S I S Liberi. Caput LXIV.
H i
Tabula Septudgefima Quinta
Ramum exhibet Moninga feminct.
O B S E R V A T I O ,
‘ Binte hæ Moringa fpecies in Tbefauro nbflro Zeylanico quo*
qüe Qccurrunt, quæque Moringa femina z Rumpbio dicta xuic,
a nobis vocatur ibi Moringa Zeyianica foliorum pmnis pin-
riatis, flore majore, fruétu anguiofo, quæque a Nobis, lab.
75. exhibenir ; defcribitur vero pag. 163. adjeótis, ni fallût,
omnibus ejus fynonymis, quæ ibi inquiri & exammari
poffunt: altera autem fpecies Mas difta Rumpbio , a nobis :
pag. 164. vocatur Moringa . Zeyianica, pinnis rariorib.us ,
flore minore , quæque in Muf. Zeyl. pag. 63. Moringa flo-
ribus mirio'ribiis dlciturejusqüe virtutes Medicatas recenlet
Grimmius in Labor. Ceyl. pag. u i . Hortus que Malabarictis in
parte 6. pag. 19. ubi" confule notas.
Sub nomine Kelor-arboris, utræque occurrunt in Valent.
Amboina defcript. pag: 174.
De Vyf- en Seventigfte Plaat
Vertoont een Tak van de Morunga bet wyfjc.
A A N M E R K I N G .
Reide deeze zoorten van Moringa komen voor in 'onze Thcfaur.
Zeylan. en welke de Moringa héc wyfje van Rumphnis-gefiaan,;
ouert, biet by ons Zeylonfcbe Moringa met gebladerde bladen, groo.
ter bloem, en hoekige vrugt, en wert aldaar Tab. 75, verbeeldt,
en bef ebreuen pag. 163. daarby genoegt zynde, zo ik my niet bedrieg
, alle de benamingen ,.dic aldaar nagezien kunnen1 werden: de
tweede zoon bet Mannetje genaamt, vanRum.phius wert by ons
pag. 164. genaamt Zeylonfcbe Moringa, met minder blad-Jleclen en
kleinder bloem, welke ook. in bet Mufeum Zeylan. pag. 63. M0.
ringba met kleinder bloemen genaamt wert; derztlver kragten en
gebruik in dé Medicynen befebryft Grimmius in zyn Ccylonfche
Laborator, pag.' x i i . en de Hortus Malabar. in bet zesde deel
pag- 19: alwaar ook de aantekeningen naziet.
- Onder de naam van Kelor-boom komenze beide voor by Valent.
in de beïchryving van Amboina pag.T.74.
CAP. SEXAGESIMUM QJJARTÜM. LX IV. H O O F D S T U K .
Tnria. Turj.
HAec humilis & graciïis arbor e f t , paucis yiri-
dibus, erectis ,& flexilibus, fed frâgilibüs ÿàmis'
fefe,erigens, qui ad fuperiorempartem obte-
guntur aliis êreêtisabutràque parte oppofltispetiö-
lis feu raebide, ex qua folia angufta èxcrefcnntitidem
ôppofîta j articulum digiti Ionga vel fesqui' pqlliçëm,
ttansy.erfum. digitum la ta , glabra, & mollia, coloris
læte virentis , eodemque modo locantur , quo
Criftæ Pavo’nis, vel Tamarindi folia funt ppfita, flint
autëm multo majora, octodëcim , viginti., & viginti
quinque paria una exrachide: E x hujus Foliofæ rachi: -
disala ad ramulos proveniunt racemi, parvis oblongis,
incürvis & viridibus capitulis onufti, quæ in flores "ex-
crefcunt ingentes albîcaritésqûë fere inftar florum Far
barum, latitudinem manus circiter longos, inçurvum
feferentes roftrum, qui ex quatuor compofiti ftmtpeta-:
lis , quatuor digitorum latitudinemlongi, hör um autem
petalorum fupremiim antrorfum inflexum eft,inftâr femi
plena? lunæ, læte virend infifteps capitëllp, eui arête
adcümbunt decem albicantia& incurva ftamina,ad inferiorem
partêm conjunêta, fuperius autetfi fepara.ta,.
cum anthérisTùteis inftar Liliorum albonim, à'd; nô-^
rum latera’ bina alia apparent petalâ .albicantia, fu-
periori pëtaio arête jünêta, fuperius acuminata & con-
nexà, intërmëdïa obtegentia ftamina; Inferius , qubd.
amplilHmum petalum è ft,' flaçcide dependët ÿ 'd e o r -
füm réfleêtitur inftar Lilii. Flores hi inpdbn .in brevi,’
âmplô, & vindi connnentur calice,' atque" ex;medio'
viridi capiteÜo fruêtus excrefcit, oui eft'. Ionga, tenais
j-Sc“ angufta filiqua, duos v el duos cum diididiq.
pedes.longia9,(eraam digitû partem lata,, ex.qüadrato'
plana, parum inflexàV iri qùafrfêffliiâ. 16^noir.:diÇkin-
ais'pëllièulïè.Tepàrataplurinia:, ‘qblongâ, cÿliiidra-
cea , femina :Cadjang referentia.. ' *
Trânci cortex in hac arbore externe jugofus. eft ^
interne fucçofùs, & quodammpdo glutinpfus, lignumJ
aibicät, & nuîîiüs eft ufus faftidr.hsëC^qociue; cërtam
cimicum fpèciëm générât , 'fèd mûkq niajorem ,.nia!
fpëcie-1 quæ in æaibus occurrit, ëftquë nigricans
viridis, fpîëndens iffique'tarigatur^ tet-kim mânibus'
dat foetorein ; atque hæ. cimices, ombibus' infldent ra-
mulis;fMibiram‘qné''rachiÿ -çqpioiSfllnie i'qjHÉÇ.qudfî'nip-j
veantur 'vëf'.quatiântur, illæ catervatim'avolànii, quum
fimulfintàlatæ: Arbor hæc àlîquandq ex fëminç, quod'
fabas minorés æmulatür, etiam, fed faro pfögermi-
n'at, hinc'fæpius propàgatur hæc arbor per ramos amputates
, qui Iætius etiam progerminantycitiùsqiie ex-'
crefcunt primo in fruticis, dein in arborisibrmam, fin
autem non cidü ïerràm adtràhant, Vel hànc pro matre
adoptent, citq quoque pereunt, omne enjm, quod hæc
arbor agit , çiéo:peragit ; in filvis non occurrit,’ fed'
hinc inde propé ædes plantata invenitur , fruêtusque
gerit medio ficcorum menfium t-empp:rç , atque in
ejus foliis obfervatur quoque natura feu quai i tas S6-
liTcqua-, uti in Criftæ Pavonis, Tamarindi, flmiliumque
De Turie-Boom.
Dit is één langen èn ydélen' bóm, met jweinigégroene,
• régie, opgaande, en * buigzame ,'dó ’g zeerbryfe tikken ’
die na vooren toe bekleet zyn niet andere- regte fiee-
len, aan vieerzyden regt tegens malkander flaande, en daar
aande fmalle bladeren, insgelyks regt tegéns riialkanderen;
zynde deze bladeren een. Ut van een vinger of -anderhalf
duytji lank ^en ruim een divers vinger_ br■ eet, 'voorts glat
én zagt ïn ’t- adntaflen 9 van coleur ïigirgfoen-, fiaande in
dé maniéré- als die van.de Crifta-pavonis of' Tamaryn,dog
Zyf.zyh véél grooter. ,■ aebtién, twintig, en v j f en twintig
paaren aan een fiéel.of rysken:. uit den fcboot van dezege-
bladerde jfeelen , dan'de takjesj komen troffen voort met
WeinigeJdnkwerpige kromme en groette knopjes}uitdemi-
kè een groote witte bloeidegeformeert. wert, bynaalsdebeonen
bloemen, omtrent een ‘Bantibreetjldn^ na een
kromme fnavel, en beftaande uit vier bladeren vier vinger
breet Jankj waar van bet bovenfte bladt ’voorwaarts over-
gebóógèiiis ', als een balve-maan, of kfdaüivè, ruftende ep.
een ‘Ugt-.gfoen en krom boor entje, tegen béi'wèlke digt aan
tèggeji'f tbien witte1, en insgelyks kronime draden, agter
aan malkander bangende, maar vóór een weinig gefepa-
reeft ', :ën dragende geèle nóppen, gelyk de’witte Lelien,
dadr 'bezydén' ziet men ifaeè andere witte bladeren, digt te-
gèns béibdvenfte bkft. ■ aaiüi&eneteyimör mfde'J^idzen tw-
1tien gebógek , en. alzo 'dé biMenjte dradijés \verbergende.
Het oiiderfte eri breetfte blot bängt flap en nederïvaartrgebogen
dij.eéri feite :■ déze bloemen, 'dié geennuk-hebben Jlapii
in eén kort ,w y t, en groen kelkje, óf kokertje, en uit beiinid-
deljle groene'koorentje groeyt de vrugt: zynde een dunne
lange" én fmälle bouwé', -van ' twee a twee én 'half voeten
larik, en. een derde van een.vinger breet., u it,.den vierkanten
wat plat, en een weinig gebogen, daar binnen leggen
cf zitten, yder bestonder én'metvèilëtfens,ond'erfcbeidß,
veele korreltjes, óf kleine boontjes wat, lanfwerpig dis rolletjes;
andèrzints de kleine groene .Capjdng wél gelykende.
De fchorjfé van den ftafn dezes booms ispan buiten fiiig,
van binnen zappig, en eenig%int? kleveng.bet hout is wit
en ohdeugfnt : pok genereert-dézen boon). ', een zeékerezoort
van want-luizen, dog véèlfgrópter , dan d f gene . die baar
in dé buizen
en; als menzé aanroert, Van een zeer vitilen flank %dUn
óp alle de takjens en rysjëns zeer veel in yól, dan als men
apiclvefcbut of beweegt, zo,vtiegenze weg, als zynde gevlen- •
gelt. jfezen boomgroeft ook zomtytsvbél van betzant
de de voórn. kleine poMtjès , .dog peer zelden. opkomen, en
dfarom weit bymeer voortgeplant:van zyïie afgebakte takken,
’dewelke- ook bete? voortkömen. en hadfiig of in kerun
tyi opfcMei-en ~, vóór eeifl als* één bëëftef, daar na als een
boom:. maar 'wafmeerze niet terfiont dé pp-rde vatten, tf
dezelve voor bciar móeder anrïnenicn, dan gttanze uokjcbie-
lyk uit; want al wat.dpje, boom^doet,.datkf-Pwfttfh
én men vint bem niet in 't wildé, maar wel bier en daar oy
de buizen geplant, dragende zyné.vrugtejiin ’t middenfan
’t droogé óf wejle moeffón; 'en aan zyrte bladeren WPelll
men mede een zonnekerende aart of eygenfcbap, gelybd ai
van r/^Crifta pavonis, Tamaryn, en dtérgelyke planten^
i l
TTói. X.XXV.