B e s c h r y v x n g van IO'/t de B o o m e n , I B o e k ,
in een P o t , gevuld met de boven gedachte aarde, warm
in de Zon g e z e t, en niet veel vochtigheyd gegeeven.
‘t Moet ook niet te d ig t ,o f dieper als eenStroobreedte
gezaydzi^n.
’t Is niet genoeg, deeze Pot op een warme plaats te
x zetten : maar men moet haar ook tot de boVenfte rand
Q toe in warme Paerdemift ftellen , twee Maanden , o f
noch langer; gedurig met Glazen overdekt. Als de
Mift zijne warmte begind te verliezen,' moet men t eikens
de Pot daar uyt neemen , en weer in warme varl-
fche zetten, gelijk van de Acacia is gêzegt. Dus
zal het Zaad fpoedig uytfchieten , ' en te voorfchijn
komen.
K R A C H T E N .
DE Vrachten, deezer Boomen zijn warmen vochtig
; ook een weynig te zamen-trekkend van aart.
, Matig gegeeten, verfterken ze bêyde Hert en
Afaag; maken goed Bloed; en zijn zeer gezond voor
z,wakfe tp- uytteerendc menfchen openen deverftopt-
neyd der Longen verteeren de Fluymcn, maken rijp
JEgin• M. alle rauwe vochtigheeden; verdrijven dienvolgens de
7. ƒ<?/. 40 j . y£oej i ^ verfterken de Leever ; openen de verft optheyd
der zelve : zijn goed voor Zwceringen , fmerten , en
andere, fjebreeken der Afteren : vermeerderen ’t Z a ad ,
en Veroorzaken luft tót *t Echte werk. Met Wijn ge-
bru yk t, genêezen ze de heeten der giftige dieren, eri
weeeftaan ook allerley Gif.
Van de Korten deezer Vruchten maakt men Afarce-
paintjens, zeer bequaam, om oude Aianncn nieuwe tuft
en klachten te geeven tot de omhelzing.
Oly uyt de : De Oly , welke hier-uyt getrokken w e rd , is zeef
Korlea. diehftig tot verfterking der Harffenen: ook zonderling
goed teegens dè fteeken dér Adderen, Slangen, endiéiv
gelijke vergiftige Dieren.
Befte- : De befte Vruchten z ijn'dé grootfte en Varfehfte;r
Vruchten, donker-gróen van verwe, en éen weynig na Tarperi-
tijn riekende.
1 0 8
itb. simp
taf. 40.
Diofc. I.
Tlin. lib.
L I H O O F D S T U K .
SUMACHBOOM.
ilt beziens-waardig-Bopm-gewasvoerd
in ’t Ncedcrlandjih niet alleen dee-
zen naam, maar ook dieri van Smak ?
werd in ’t Latijn geheeten Sdmach
A rbor ,o fR H U s in ‘t Hoogduytfch
' H ___ G E R B E R B A Ü M ,o fo o k S L 'IN G H 8A U M :
in 't Franfih K hou , en in. ’t ltaüaanjch R hu > of
Somacho.
Drie i Hiervan zijn mij in haren aart en eygenfehappenbekend
gewórden drie bijzondere foorten; te weeten:
byzondere 1 I> etrfie, zijnde de nu genoemde Sumach arbor;
foorten. ofSuMACHROom, die ook in ’t Latijn werd geheeten
RHUS” VJR.GINIANA , o f R hUS UYT VlRGINlEN J.
in ’t Hoogdttytfch Indianischer G brberbaum ,
waft tot een hogen en breeden Boom, wiensjongeTk^-
kpt inwendig met een Zap als Melkpijn voorzien; uyt-
wendig geheel bekleed met een groene, riiyge, zachte
BéfcWih wolligheyd. Teègens den Herffl werden ze bruyn-
ving van a c h t ig d a a r na vaal t- doch bij meerder ouderdom
de certte. yergaathetmet'ertijdweer. Ondertüffchen geeft dit één
zeer wonderlijke en aardige aanfehouwing, als te weeg'
gebragt van de grootfte en konftigfte Werkmeefter.-
' Wanneernu d ea e Titkkfn in de Winter hare Bladeren
■ hebben verloren ,■ vertonen zé zeer kluchtig de recht-
eygenthjke gedaante van een Hurts-hoorn. D e gemelde
Bladeren', zijn zacht en groen; ■ lang ontrent: anderhalve,
breed een halve v op t, in vijftien en zeevennen,
, altijd rtwee regt teegens ever malkander Zittende,
nochtans voor in-een uytgaande deeten, met een regtdoorgaande
Zeenuw gelchey den. Vo or aan lonen de
Bladeren gantfeh Ipits toe , en zijn rondom aardig m-
gezaagd. Ieder der gedachte deden in t bijzonder, is
ontrent een duym breed, en zeeven vingeren breedte
lang : doch *t eene voor-aariftaande korter en breeder;
van onder bleek-verwig, van boven zwart-groen, blinkende';
van (maak niet onaangenaam , maar geweldig
te zamentrekkende.
De tweede, R hus coriariorum, o f Leertou-
WeRs RAus , andei-s ook Smak genoemd, vermits
de Leertouwers ieder jaar al de jonge Spruiten deezer
Boomen tót aan de wortel toe afznijden , drogen , en
een Sto f daar van maken, bequaam tot haar gebruyk,
werd niet zoo g ro o t, maat fchiet alleen op tot de
hoogte van v i j f ó f zesvoeten. v a ,
■ De d erd ef'KH vs Myrtitolia ; of R hus met
Myrte Bladeren, is geen"Bóom-gewas, maar alleen'
een Stmveilige plant. Zullen derhalven op een andere
plaats gévoegelijker; onder de planten , hier van kon-
nen Ipreeken. 1 - ,
Beyde devoorgedagte beziens-waardige Boomen zijn ;
van óntrent dezelve Sart, jen derhalven van oenerley
Qneeking. Beminnen een gemeene, zandige: ö f noch foorten.
meer een fteenige , gemeftte , ook wel ongemeftte
grónd : één ppene , vrye ^luchtige , wel ^eleégené
plaats; en veel Water. Eevenwel vergaan ze 'niet ligt
door gróóté droogte.
' Elke Zo-iner geevenze.een opftaande en tamelijk ge-
trosfte Bloem, ' voort-komênde m ’ t laatfte iran Map j giniaan. '
eri 'begin van Junius. D e Virginiaanfihe beftaat uyt ïche.met
v ijfkleyne pottK'bladertjens-, en zijnveelehönd%rden
te zaam-gévoegd in een ontrent een hand lange, taam-
l ijt dikkey voor fpitSachtigtoegaande, entegt Opftaande
Drupf-tros.. Van binnen.zijnze vercierd , eetft met
bleekróóde en ronde Knoppens, waar op zich eenige
zwart e ftlpjens vertonen; doch daar na worden ze bruyn-
rPod'; ; Van bihnen gevuld met een kleyn brüynachtig
Zaadje, ’t w elk de gedaante van een Nier heeft. Daar En vin ii
teegens is de Bloem van de Leertouwers Rhus w i t : ook w£K
zijn de Bladeren veel korter, meer als de helft fmfller',
en bléeker.' Iri deeze koude . Landen geevenze' geen L a i.
rijp Zaad. Brengen een- flégt en Voos Hout voort i Hout,
blijven ook niet zoo lang in ’t leéven, als andere Boo- flccht eaj;
meri.: Können Sneeuw , Hagel, fterke Kbrjl, en alle vüus*
andere ongeleegentheeden der lL<»«i'uytftaan. Eevenwel
kan de Ritus Coriariorum, noch jong en teeder
zijnde, in felle koude buytens huys ftaande, lichtelijk,
te zamen met zij ne aanzienlijke groenheyd, vah ’t leeven
: beroofd werden. Moet derhalven in een P o t , ofhoute
Bak ftaan,- eri in koude tijden binnéns huys zijn gezet,
tót dat ze een bequaame dikte, en genoegzaam fterk
Hout heeft gekreegen, om debnguurheyd Van de Winter
te konnen verdragen. ' “ I
Alhoewel de laatft-gedachte foort, gelijk alreeds ge- Aanwiai
zegt as, geen goed Zaad geeft, echter koHnen ze aan- nlnS-
gewennen -warden door hare bij de Wortel uytfchie-
tende, wijd en breed door de aardeheenen borende
jonge Loten, vermits de Natuur ’t geenzé ’t éené deel
heeft onthouden, meeft altijd in een ander deel Weer vergoed.
Gemeenelijk vatten deeze uytfprujtz.els van zelfs
wortelt o f ten halven ingelheeden , op de wijze der
Hngelieren, w,ortelenze zeerlpoedig, en konnen du9
genoegzaam eri ligtelijk aangeteeld worden. Van de
Oude afgénomen, moet mén haar in de Maand van
Moert o f April, na dat de tijd zich hier toe bequaam.
toorid, met een afgaande Maan, in de voorgedachte
aarde verplanten. , . . . . ' , n tefi I
D e Boom , genoemd É.óus coriariorum , ° f J1Cjii
Leertouwers Rhus, begeerd in de Wintertijd gezet te zijn,
in een warmer, en v o o r de koticfe zoo’ Óóftc- als Noer-
de-winden meer bevrijdde plaats, als de R hus V irgi-
Niana , oEdh pEMEENE SUMACHBOOM. Want vermits
hij teederder en' geVöellijker van aart. i s , zoo kap hij
ook dies te nrinder koude verdragen.
KRACH