i p ï B e s c h r y v i n g . D E k K r ü y d e ^ , B ó l I é 'n n k B l o e m e n I I I B o e k , 3 9 2
maar blijven lang ftaan; 'doch- eyndelijk vérgaan ze in
haar zelven. ■ J \ c
Waarnce- * In deeze koude Geweftfeh geevenze noyt eenigrijp
miog. Zaad. Verdagen ongeerrte véél koude -Hèrffl-ree^
nen, Rijp en- ftetkzZorft. Moeten dèrhalven ; in een
Pot gezet 2ijnde, in het begin van OU ober binnèhs
huys worden gebrägt, öp een luchtige plaats,, daarze y
door de Venfteren b Lucht en Zon rnogéri gétiieten iö o
lsflg het eènigzins gefchiéden kan; en-waar in niet als
bij vriezend Weer word gevuurd. Gedurende dien tijd
moet men Ze flegts friet één weynig laüw-gemaakt Ree-
gen-water van boven begieten , Vermits ze anders lich-
telijk verderven; eh niét voor in het begin van 'April,
met een aangename Rèègén weer buiten g efield , voor
veel -V'oöhtfgheyd , kpMë nagten ,. hdy'rtgè ó f fchralè
Qïifte- ert ïNoorde-wmdeh Wel gewagt ƒ en vöorzich-
Aanwin- flgf'-gedfekt-fcijö. Zij worden älleenlijk vérmcenigvrït-j
nin2* dlg-d’- dóór hare aangeWafTene jonge -Ltioieh , ■ van zelfs ge-
' noegzaam Martelen fchietende : welke ;men -irt eert toè-
neêmende Maart in ApriVoi 2^ 'v ä f t ; 'éè::tkde afnëemt.,
en in Potten verplant.
Ameri- Hét B e l l i s A m-è r ïCa'NA b f dè Am'ericaknfché
caanfchc Madelieve , eert óngeméerte P la h t, is tärtielijk hard
vcn.C Ie~ van - aart* Schiet ü yt hare grauweTëi?z.êlwbYtél öp to i
de höögtb -Van drie voeten. Verdeeld zich in voilé, ta-
melijk-dikke en rónde Steele» , waar 'aan rörtdóm dé
êfefchrij- Bladerén gröèyen-, öpWäaris gëkeeiid. 1 •.Zij- zijn twéé
vinj* dër vingér-leeden, wat meer o f min, lang-, doch frtial 5 dón-»
ze^ e*. ker-gVöen -van vferwe; in hét midden aldêrbfèèdfl; Vóór
^>itstóégaaöde; aan de randen vèrdërd' met veèlè fpitzè
&üüg&êiïijn>& gevormde Ttindjem i ' én iri het midden
met een regt-doórgaande Ader vóórzien; waar üyt èó*
* nigé ahdélë Zeer teederéj kleyne, en maar éeven zièht-
’ barö vöórtfpruyten.
Wat voor Dëë^e föört benrfrtd éert^ zandige, góede aatdë; en-
ee.n aarde; këlijk alleen vermengd met het Mol yah verrotte Bóónfë
bladeFèn, én geen andere vettigheyd: één ©péne, Itich-
tihë , 'Vri)éi warme >• Wëlt-er-Zon gèleëgeriê plaats , : én
tamelijk veel Vochtighéfd. Ge eft, bij goedé Zomers
Blöernm y ü y t dë bövénfle punten ' dèt Takken voórt-
föh-ieténdë. Rond srijrtze 5 öhtrent zóó groot ak óen
Bloemen , ‘Dacatób, ëh Wit-verwig.: Bëftaan u yt yijfèh twintig.;
zonder dertig en noch meer fmalle, lange Bladertjèhs, yah bin-
Zaad# nen voorzien met een geele,’ veezelaehtigëft rónde plek;
Als ze eënige dagen larig öpeh hebbehgeftäan, vergaart ze
eyndelijk irt haar zelveri'én laten noyt vólkomen Zaad
achter.
Voor-,. - Tamelijk wel konnerizë'uytflaandekpkde eri andere
hoedzel. ongelèégerftheeden- der Winter: echter wördéh ze zom-
tijds dóór de Vbrfi vm het leevén beröófd; inzonder-
heyd als'ze lang gèflaan hebben. Is derhalven dièn-
fligydat -men altijd iéts Vän deeze Planten in een Pot bë-
Waard, om niet eens onverwagt van deeze fbprt geheel
ontbloot té zijn.
AaïTwin- In deeze onze koude Landen wórden zé alleenlijk
oing. vermeenigvuldigd dóór -harë jonge dé aarde dbörlópéhde
SchtUfen' j’ • Wélkè m«i mét èen waffèndè Maan ïn April
van de o««# afnéemt, erf in een rtiéuwè grond verplant.
D it móet iëdèr drie j aren’ "gefchiéden , indien mèn dit
fläg eert langë tijd behouden 3 en niet geheel daar uyt
gerakeld Wil.
Geele Ma- L)e B ell is l OteÓ D a ïë c h am p i ï , ö f dé geéle
ddieven ' 2lPadétlëi/en van Jacobm Dalechainpitts , fchieten niet
van .Dal e- meer ais 'oö'trent eert Maaf-voet hoogte op uyt hard
c mPlus» tfédèrey bruynë Vetèehi>orfél \ geniéértëujk de aarde
met länge 'Scheüten, gélijk dè Rooien , döörborende.'
•i Ä ä h de diirine en tónde Steeltjens^kóm'ën , ; nu uyt de
€èöë', dan üyt dé andefè zijde i dé Bladeren v b ö t t ,
Bladeren. Welke dè Steel gelijk als Ten halvén omhelzén. Zijn
ftéevigr, eh hard in ’t aanrakért; van een'aangename
groeiïh'cyd, doch ónder Bléeker: anderhalf fid van een
vinger, W;at meer o f minder, lang, ohtrèrtt eén vinger
breed; Voor foitsächtig toegaande; én met ëenf egté Ader,
ook met veel andere kleyner -, geheel doorlópen.
DeèZe fboit bemind alleenlijk èën luchtige', góede, Grond
Zandige aarde , ionder eènige Vettrghèyd, Welke Zé niet Pbats.'
kan vérdrag'en : eert öperté'i lu c h t ig e v r i j e ', wèl Ter
Zón geleegèhë plaats j én veel Watèr; Gééft Wél leder
jaar Bloemen , maar geen Zaad-, fiëezè Bto'èmèh A,ijli Bloem
tamelijk gróót j örtd’er ömcirtgeld rrtët vèëlë ki'eyne 'r ‘
groene Bladertjeh's\ bëflaahde alléén ü yt véèlë iégt-óp-
flaande dünné geéle SpleYtjens, 'konrténde voó f géért óp-
fegte Bladertj’etis gehoudéh Wófd'éil. Latlg dür'ënziè, eri
vérgaan eyhdelijk in haar zelveru Deeze Plant Wertnag
fl'erke Vorjl, ëri -allerley anderë óngéleegentliéèdén ,'der
Winter, uyt të ïltón. Kan, vérrrtits ze géén Zdad g^eft,
aUëeiilijk aangrtdotinen Wordert dóór aangégróeyd'ë jonge
Looien. Welke in het Poofjadr , niét eért Wmefl-
dè Maart vm*Aprtl $ altijd 'om ’t dèrdè jaat ihWètën
opgenomen, en weer,in nieÜWè Varffche'akd'e verplant
zijn.- -'
• -De B e t LIS ' cdëRÜLEA , : o f AfadélieVen Wet èln Madelij
blauwe ronde Bloem ; ódk van zommige gendétrfd G iö - ven met'
BULARiA , zijnde een kleyn e Plant 9 digt b i jd e grond een Waa-
blijvende» g e lip dé B e l Ei s h o r d e n s is , m.gemeene ^ onde
Hof-madelieven , bemind een zandige , goede;^grond ,
mét Wèynig VèttigHeyd', iü^kr ,wèl 'mét Het- Mol dér
vërftórvene Boöin-bladeren dóorirtèngd : ê^ri opene,
lüchtige , vrije, warme, wèl'tèi: ï ö n geleegène plaats,,
eri niet te veel vochtigheyd.
Geeft iri de ZomeY hiér alléén Bloemen, maar ook, Waarnce.
bij goede jaren, yolkomen rijp Zaad. Is niet 'zeer.hard .
^iri dart; Wórd dèrhalven , fmyt'én hlijvendé ,^dik-. ,
maal door éeri flerke /^^yw^chbertömën.' T é r welker
oörzaak mén x'jj om .niet 'geheel’Wiri deeze fóóft Bêrèofd
te Wórden , ■ genoodzaakt i5 ^'altijd iets “daar yah in. eea
Pot ter bewaren,, welke jmen ’s Winters binnens, hjuys
ftëld,' eri de ielvé j gedurende oiétt'tijd, niét zeerw.ey-1
nig Vóchtigheyd'onderhotid; Zij word vermeerderd
ërt ddngewonmii^ riret alleen dóór haaf Z a a d , ' f t wélk Aanwin- -
merëeri Waffèttdé ^ a a n van ’Apft) moei gëzayd zijn-, ning'
ftièt diép i in eert Pbt; geftéld op ëën warrrtè plaats:
maar obk dóór hkrë jöii^e' Afzêik èitjens, wèlké men
op de genoemde tijd van\ oude 'aftiëémt-, enVvér-
plaHti r r' - ' ' ^ 1 1 ' -
© De FR u fi'cO L A L y c h n Id I^ t ó l io , o f gtoQti Groote
firuvéliAmjzségróéyendê' AfddeUeven, mH*ÉTtóerénvm fabels-
Chrijlus Oogen^y ^fchiet ..uyt.eygener aart. drie , - o f -ook WI^ en(|c
vier Maat-yqeten hoog op^ Is aan hare regt-opftaan- Madclie-
de Steden Voorziert fnet ‘véél Bïddhren ; aan oeyde de vén met
zijden.onordentlijk voortkomende; ontrent/een Vr%er
lang-, een duyiü breed; acht-ër na-de Sïedfmo\\ 'ir t'tftusoo-
midden breedfl; voor. fpitsachtig-rrqnd,toegaande rbjeek- gen. ..
groën van VerWé; Wat ruyg en dikachtïg van aart; inwendig
vercierd'niet eert tégt-doofgaartde A d e r f Witor
u yt vóórtvióeyëh' vèel andere tèedërei ppwaafts-lö-
pefidë Adertjens. Boven & k d e Sieèlen vallèn zéddey'-
fièt; ’ fiüaller; erf feyridigert Voor aan IpitZo*. Tuffehert Bloemen.
Wélke qm hóóg, defgenlks üyt dé punten der gënpemde
Stéden, gfdeWerfVeêle Tfppudtfx^ pij malkander gefielde
Blohmén; nfet'gfóof; irt hët rondom beflaand&üyC
veele zeer fmalle, witte? digtb?j:malkandergéyoêgdè
Bladertjénr5- in het ihiddéh: Vóórzien mét een groot deel
geele Knopjens, gelijk de Camtlleft. Als ze eënige ,dh-
gén geduurd hebberi, vèrtgéah ze in hiiaf zèlvèn,,, en laten
achter een kleyn teêdér Zaad.
K R A C II T Ë N.
ZÖ ö Wél de wildé als’ de tamme Adadélieven zijn
Vérkoeiende , ' yerd'rbgèhde , én èen wyypig, *° ’
zarriert-trekkendè Van aart._...........’ . U]d,
Maddieven irt goede Wijn gék öo kt,. o f het .gedi-r .%■
ftifieérde Water va'n de Zélve > of obk hét daar uyt ge-
parftte Zdp, mét Wijn ïngénó'meö, is zeer gbèd fopt
allës ïünPéndige wónden, ën dz gefchèurtlieyd: voor dCoprt-
Zeto; dé brand dér Le'èvéry eh ,<ié hiltë van mper andere
iriWëndige dëelën. ' ' r'' "
393 M A D Ê tfe v f.k . W i f f E È fe stf. • B h t r . E r t ö n e :
jjiraut. D ï Utmdirtn in Mond gfeknaii^d! htèfllïH wech
i h H t r é . d t i a f M i e Bfeyrtèn op dé Ö e id lv è ^èS d teh , yéï--
ƒ . / . ■ drijvèB'aé b'è6ta^ fe 'B * fc » 4an d è k t y m e l ij l^ L t id d - b ö i
de; dpéfi&toatié* èn Klitrea dan' den Hdli. ■ f
L'mar. ' -Emp gêdaafi-ih aHèïfcy öF'b'q ändere
1.t.i»;- Wond-zalven, geneeft de z e lv ew o r d .d e r h a lè b %gc
• fei dè Ve.
Stroken-y nêétrit’ yah dfe MVe de W < M K obk^dè
ßb'eifne’rlHg wechi
B5»4
L X X X ir H O O P D S T U K.
WI T T E BEEN.
ttfijns »reèten's; ,fh';Kkt'iV<iri^-.
I p f i tmdjih getnefi andertn naam dan dêe--
B a 'Wo rd m het fcatijh geheéten
aw'B&p^KgU a l e Itm , Pbr tMöNÏ'ü'M , ch
S Q SP p M t P . i ’nwnk sm.-Mra-yi 1 in 'thaliadnfih
■ h — ..‘-ij f M i M ■
Brie ver- Hiér vflii Zijn rnij in haren aart bckcndplewördcïl dïiê
P g 'r ' oh^i^hejMénèfóbrSH y hdaiëfttlijk: ’
te'n.0“ " ï. PfeÉÊHbwiy«. yEltëknË' ï w f t ï , o f ghmeiaï
■ wïtlè ïïcèn. I E ■ BÉEtr--AMiuti' Ioi.to '&ir sü tö , ö f
witte Been met rmge Bladeren. HJ. PbÜiiöNtïjM
VSKflri Dld seoR iD is , 1 ö f 'apr^glt 'hintte Been éjan
L 33»dse6MDèS. -Al tè zèlnèn iijh 'zè yati dè t t l fe ÖWf-
kptg én WAartiée^in&. • ‘ . - sfoflsv y,
fcond. Zij beminnen een gemeene, zandige en wèlgêüïeftW
p i '1- gnsidv-Sok e<* 0-n|emêfttë; eeft öfBre/iiitJitige, yilje,
I e£l. -rér: Zöh j»èlèègeèe pliadb t, i 1 veel, bf Jöök
wèynigc Water. ■ n
1 « - -?ijh hWdjVaft^aiïi / :Gèevèh'; ièder'jaat' Blotaii»-, a i
eak dB Aêeftê
fterie koude, en allerley andere ongeleegeni;bfeddè'dèf
Rmw.V mnmry:Wbfimr>SaA^innen ', n®t kleen doot liaar
ZVni-i hët Welk mfet eèd WalTendfc Maan yafi jdl'priï '
niet diep gèlet>t., dë^irdê Wöhd-a'anbeVÖlèflV A a ir tTo^
■ 4S°rlM eA gigewaffene jónge Wortelen ; die men „p A,
genoemde tijd en met'de gemeldde Maan van de oude
aineemt, :'eii Vcr|)lanti : ;I
K R A C U T È N.
POttmonwm , o f 'ÜitVe B e f r i is VeiStogende van
aart-, êh fijn 'van deden. -
' -Dè Wortel in W ijn ’ gèèódêdVfdah eën koel-
fmled. Simp. 8.
3 » da® vaii h t -m Aachm a van dè
aelVe gidfoê^d met Wijn ingmromen, -W o ed vqbr dè
nMdgOn£. dé fteekeb en béeteh v a h -'iffiïir- D-ieren.
Néémt wech de Koude- o f D r u p p e l t , en het Cgliih;
ÜeTantyifi, - dfefgèlijks ;dè fmwteh v a ft'ie t
J erefart. Géheëa dë gèbtèékéh van de ï.etvtr. Ver-
jaaga.'de Vèfftóptheyd êh hardigHéyd VaH Me- Miït. '
J „ n z ? l>’,direH Éh g ^ g t op de'beeten dèt
c Honden s o f der Slangen, héèlêh tfe Zelve.'
daif nj-tgeparft , en in dè 'Oetreh gedaan
v fteèrd dë braad dèr zelve, èri ncènit de pijn jfrécli.'
L X X X llt f r ö Ö F P S T ' U K. B T.
^Prlchcy.
* «amen.
Vetfchcy.
Eder genoegzaam bekend, én zesr gêi-
BfUykëlijk in fpijiëh, wdtd in 't & -
derlmdfih' hfet allèèh d u s , ihaar bok
v ah ‘Vèele (alhöéwël öfièygèiitlijk) ge-
^ hó'eiBd W armmo’es. ih hét Latijn
obZDT- Jh K ’ m Ó C *I °°kda) tf i h M aA^
MREÈ’ b f P o s y ' ^ » h e t
. ' ‘ér van zijn ntij t e haren aart-bèké'ndgèwordenVèei
j Ie ze er fchWfieiÉn b a iènï-wa aïd i* verindètlijkefoor-dcne
■ ten; narfentlijf:- 1 1 ^ dcrlingc
I v « m > » . o f gemeene eraeneC° oma‘
peet. II. Bèta iu h iA , o f rooie Beet. III. 'CAit.
>apA RbutMix i -of j i t t .
'n ™ 1 v - ® w l
RÖBitK vêKi , exörnata , o f 'Beet met ifa tU S ie t -
- r ■ "W d i ‘ re” ié"1'‘V'^o.ëant'êh'bèvaïliik
aan let og., dat èen ieder bVef'de aanfchoüwine tot
Verwonddfang Vórd bewo|éiiV j V I . vm 'J j . *
-i-v- vXSiegata ; p'f WctdgéJlelUe'Beet, me,k eh ict
niet ndnd* als de voorgaahaë " f in Sc‘
WtmakeEjfe ui hafè fchöbhhêyiË. ’ V i l . E a t ic a u l k d t ' l Z '
vr.^n.
frutft mtywrni Jldereh. . V l i j . ' B èta i AT & i j ï i j s m ib ttW r , bf b m d ': 0 ïp d m le
V ee 'n e t groene Meren. IX. B m CANbiD A ^ n o i -
sa , ■ ot to ih'-Biit m t de» • r iM f y l iM i j , ziêh boven ' .
de aarde y-ettonende. X . B é^ a sPiNosi cn è v ikA T ''
ot Beet mt Candten, met iïnjtedkehd Zaad. . Öiet ÜBè
Zijn Ze Van de Zel’vë Bomving en Waarneeming. I
, ^ bètfiih'hêh echter al, te.'zam'eh een gem'eefie,»göer Grond. È
flè, Zahdigé, o f kleyigè/.^cfriéïïte cff ohgemeftte aar- P*aa,s-I a
de-: lièvèï èen’ O p ë n ë v n jê r 'w e l't e r Zön eèfegêne
o f fchaduisiachtige .jilaats ; . en Vèel,
öl ook
en allerlc^ agdere ongëléegéhth'eeden der Winter. Krij-
|én'de tvMsdpZomeb vólkómeh jijpZa d d: Êiijy.èniêcht é
ï r :hht Teévën. ' M d |ep p è t 5 - ZmV s 'n
*en in Hl» .rberjMr., m 'j® w ik W
Z on er , gèfraya-wbïae-rt- befteslaan
o o k , daarze eens gezet zijn',1 diTmaafran'zëlfi
genoeg^op Dit. ZaadJilijfLeeriige .jaren-Ia«g-Boedi
Zommige h o u in v o o r ’t befte Beet-z,aadx_ het neen in
de r/er1ar-’>?è^2er\vhrd''gèW'bfinl*fi. ■ *
y^-®ET>‘ C aKdida pnt^ostr,iafwitaeBeet,'.Bet Witte Beet
een-réide rónde fihhndt Bolviirtel, 'tfcminé-fcn meï Mn
1.uc:“ ®ec .gron.d,> A « .Z a n d . en;ondn Pasrdemift „ w d f l " one
voorzien: eèn opehe, Vrijè, hequatoèlfjk t e Zoh èaanc S u
de plaatè, _th matige vöchfighêjrdj'vërdtaagddeflë-rfcè
nmter-bpildi Zo'0 Wel aïs'al dé WórgenOemde. Word
Ipdèr Voorjakt ; mèt èèn’ybïfe; Maan van Apr il, niet
diep in ‘de'aètde ï'eZ'ayd.. Gééft dé tweeie-Zómer vól-
kómen rijp Zaad, én vmlerft ’^aar mee.
CRETicf_, 3 K i f e S 8S i ^ / s t« k m d .
van Lanttien , Tcmef ü y ’t'eygeher aart zeer wéynig o f Bëèf'üyt1
grntfch niet pp, maar bhift^ruTOendè b^’dèr aafléh.'
Bréngt vo'órt Kleyh'ë Bladeren., donker-groen van ver-
o e , , , n ‘hteyheVinfeef/ïvat'lneer ó f mindêf', lang-'
eén halvè 'ó f d^0 dtfete'brèèd ifyóïjrij'rórf’ Bhdcrea.
’ .ot iiotnp, toegaanaèj’ ook daar niét zoo brééd
Sis achtëf, slwaSr zé lïbekfg, ^éïuk .als gevlèügëicl fchij-
flèn : inwefidij* Vó'örziërt Jmet 'veele ieëdêre AdcYtjéns■ '
üyt eén gro;oter Voörtkom'én'dé. Tüficheh WëSkè bnt-
ftaan en Bloemen.*
j Ve§ ‘^ a r 'aart W dijden v a n ,ie c fe r tó , ën
ü yt be Vóoffte. oürtten, tè-vobi|cKij*n Wordèn èëbtrtet
v^e e,.^n ^-t! rtörtdè bij malkahdèé gevoegde klëyné,gee- Iè;vèh A pis-'Mj%b ^9k\dtVlóémijehsl! , 1 .
Deeze fooA bemind een goede, 'gém’eene,' zandige Grond.'
aarde, verirten'gt met ‘één weynig oude Paerdemift, o f Plaats*
obk wel irtef feert Vêtdgheyd.: een openefKichlige,
Warrhe, vrije, Bëquaamlijk ter ^Zori geïeegene pfaats, en
Weyriigëvbèhtighëyd. '
Blijft riiét f^rigér dart éèrie Zomer in *t lëeveri. Geeft ^aa^* boa
in den Herffi, wanneer de Bloemtjens vérgaan zijh , v ol- Se^c^*.
komen rijp Zaad : , het welk een weynig langwerpig
en roodödbtig-Van couleur is. - fïe tJzit in huysféhs, bo-
yen voorzien, .mret drie geweldig-fleekencje doorntjens.
Als het rijp'is geworden, verïlerft de Plant.... Moet
dërhaivën 1 m ieder Koorjdar, met een wallende Maart
dp°r het Zaad weer aangewonnen zijn; het
Wëlk ihën öp de genoemde tijd in de aarde legt.
Bb 5 KRACH