l o 3 B e s c h r y v i n g v a n d ë
u i, als noch te teeder, allenxjens zal vergaan, en niet
beklijven.
K R A C H T E N .
GaIMS. - T ^ v Eeze Boom heeft een te zamen-trekkende kracht
simp. 7. I 1 in al zijne deelen. Is droog in den eerften
& 8- ■ L ' Graad; ook middelmatig tuffchen koud en
heet. . ,
Diefctr. D e Bladeren in de mond geknauwd, -verflaart de
hi. i. esp, 40rft, m maken een goeden Adem. \ Z a p , daaruyt
*°* geparft, en met Wijn ingedronken , ftopt de Buyk^
loop , de bloedgang, en de al te overvloedige Maand-
fionden der Vrouwen. Verhinderen oolc t uyjfëhieten
der Moeder, en desAersdarms. ............. .
Hippocra- ’ t Water , waar in dë Bladeren , Baft en Wortelen
Us: ... zijn gekookt ; daar na gezuyverd , en dan weer gezo^-
x l c iï r o den -, tot' dat het dik werd , heeld de gebrokene Been-
F' ’ deren weer te zamen 5 doed ’t v leeft h ywezynftdew_on-
den groeyen ; belet de voort-eetende Zweeringen; bevorderd
‘de watermaking : maakt Ook efe lofle tanden
en \ Tandy leeJch y aSk» - g * r-7 a ^ y
Ma flik, De Gom, o f ’t Hars van deezen B o o m genoemd
welke de MaJhkjy is warm in den eerften, en droog in den twee-
bcllc' den Graad, zonder eenige fcharpheyd, fcheydende en
iW « . weekmakende-van aart. De befte is w it, klaar, blink-
30.cap.xo. kende, brosachtig, welriekend, zondervuyligheyd,
en in kleyne ftukjens géfcheyden: die groen is , deugt
niet. Heeft teegehs al dë bovengedachte qualen eeven-
dezélvë werking. Gepulverizeert, en met wit-van- eeri
E y vérmengd, gëneèfd zé de 'barften en-kloven in handen
en lippen. V i j f o f zes Greinen, telkens met Wijn
in genomen, verft èrkt de Maag , én neemd dcMaag-
LobtlAib. fmerten weg. Met eenige Syroop geb ruykt, verdrijfd
x.fol. 114- ze verouderden H o e f t en belet het Bloed-fpouwen.
In de mond'geknauwd, en een weynig tijds daar in geë
houden , verfterktze de Harjfenen, en doed de Jlij-
merige vöchtigheeden na beneeden zinken.
X L V I I I H O O F D S T U K .
LOTUSBOOM.
Vcrfchcy- deezen, en (mijns weetens) met
óe namen. geenen anderen naam' in ’t Needer-
^udfth bekend , werd in ’t Latijn
g ^ o ^ d L otus arbor; in’tHoog-
^ duytfch LotusZBaum': in ’t Franfch
A lysier ; en in het Italiaanfch Lo-
TO ALBERO, BaGOEARO, o f Ook PeRLARÖ.
Waamee- Deeze Boomen zijn tamelijk hard van aart. Bemin-
ming, en nen een gemeene, zandige, met een weynig twee-jari-
Quceking. Paerdemift dborméngde grond: een warme , opene,
v rye, luchtige, wel ter Zon geleegenë plaats, en reedelijk
veel Water. .Geeven in-deeze Landen noch Bloemen
noch Vruchten : konnen eevenwel felle Vorft,
Sorm-winden, Sneeuw, Hagel, en de andere ongelee-
gentheeden der Winter uytftaan, als ze tamelijk oud
zijn geworden; maar hoen jong, en de dikte van eeri
vinger o f duym noch hiet bekomen hebbende, werden
ze , buyten ftaande, haaftig, door Vorft o f fterke
koude, van ’t leeven beroofd. Moeten derhalven tot
zoo lang toe in een Pot g e z e t, gedurende de Winterkoude,
binnehs huys bewaard, en matig met Reegën-
water bevochtigd zijn.
Aanwin- Bezwaarlijk konnen ze in onze Geweften door hare
ning. Takken aangewonnen werden, ten zij op zulk een wijz
e , als van de Oranje-Boomen is geiproken : maar wel
door uyt andere Landen bekomen ten vollen ri)\> Zaad;
'r welk in de Maand van -April o f May in een P o t ,
vervuld met de gemelde aarde, ftraksna’ t laatfte Quar-
tier der Maan, moet gezayd, o f luchtig gelegt zijn, niet
boven .een vinger breedte diep.
B oomen, I B oek, 104
Van naturen werden deeze Boomen zeer oud; ja blij-
ven eenige honderd jaren in ’t lee v en v o lg en s ) de- ge- honderd
tuygeniflen van T h e o p h r a s t u s e r e s iU s jen-P l i - jaren.
N iu s : welke laatftgenoemde Schrijver fegt in ’t ’fis-*
tiende Hoofdftukji\)ns vierpnveertigften Boeks, dat iri zij- ^
pen tijd, ontrent de Kerk vsnLucina te Romen, noch c*p. 16.
ftond een L o t u s b o o m , die meer dan vierhonderd en
yijftig jaren oud was. Noch was’er eèn andere s 'veel .
ouder dan de gedachte; van wiens planting .gantfeh geen
geheugenis was overgebleeven; genoemd L o t u s c a -
p i l l a t a , oi.gehayrde Lotusboqm; onvdatde"Geefte-
lijke Maagden ,, geheeten V e s t a l e s ,. die ’t Vuur in
een gedurige onderhouding bewaarden ', t hayi^|.het
welk ze van hare. Hoofden afTneeden, aan deezen Boom
plegen te hangen^ 1 " i I J '- J Lotns-
In des gedachten P l ï n i i tijd wierd in Vulcanali booi^ yaQ
noch een andere gezien , geftigt vaii R o m u l u s , na' nedgen-
wien de Stad R om en dien naam heeft bekomen., jtpc* hónderd -
o u d als de gemelde Stad zelfs; ‘te weeten, ontreöi n m ,areu‘
genhonderd jaren, gelijk zulks M a s s u r iu s bij démget
noemden P l in iu s getuygd. , c - 7 , . ' ’ . '.~v '
D e mijne, die in mijnen T u y fi 'heeft-geftaan neï^
genentwintig jaren, op een warme,- eri wel ter Zori gé^
ieegenè plaats, bevrijd voor alle Oofte o f koudê’-Afrorde
winden, ópgefchöten tot de hoogte eens Karjfe- ...... *
h o m , is,- nu drie jaren geleeden, ëeh weynig Boven
•de aarde verdorven je n , v ermits ’ t puaad te zeerrinkari-’
kerde; geheel vergaan. . r7''7'
K R A € H T E - f | *
DËeze Boom is vèrdrogètidé; vaiv a a it; diiti v*fi? H f f K
deéleri^eh een weynigft^amën-trekkèpdêi-11^ g * * m*'
:j / t D c Bladeren uytgeparft :, : eri ’t ^^p mè-tZUy- Avictnna,
ker o f Honig gekookt j / is g o ^ v ö ó ï të-Longè $. ënVöö^
de g e ö ie , welke z ich'£»^ö^§Bö v inden. ' ■ • ^
;• l Dè Vruchten, van^gèen t’zamen-frekkeridekracht zijtt^
de , verfterken de 'Maag : werden ter dier oorzaak veel L0njcer.
gegeeten; inzonderhëyd van de V o lk e r e n ,-d a a r v a n cap.88.
zelfs',-of in mëenigte groeyen (waar van daan die oo'k
hebben bekomen dë naam van L oto phagi) , f want zó
zijn zeer aangenaam van firiaak* 1 ; ' r ........j,
. b ’t Water, ö f de W ijn , daar ’t affchaafzel yan d i t - ^ ^ .
Hout in gekookt is gëweeft, gedronken, ftopt het ^Li^ f° -
chaam : is pok Zéér dienitig tèegens-de B eriandere
Vloeden zó ó -van Mannen' als-'Vrouwen : maakt
het Hayr roodachtig : belet ’t uytvallen van t zelve ■ ,
en'-doerhet weór-gtoeyeh, - - wm . *n . : r J:' !^ • - ;
: Van dit Hout werden ook Fluyten en meer andere
dingen gemaakt. j ^ , - - . ' ■ ' jrf> -1-’
X L I X H O O F D S T U K . . •
TERPENTYNBOOM.
■ hErd in onze JVeederlandfthe T aal niet _ Verfchey*
^'deezen, e n -m i jn s wéëtëns') -irièfc^<lcDameD'
i geënen anderen naam bëfeekend : in ’t
^ Latijn T erebïnt’hüs , 'of A rbor
| gr an i v ïR ib ïsY ^ o p veel als-,- Boom * me,
> mei groene Korlen j vermitszijn bëftë
Zaad, om te zayen $ groen is ; eri’t geen men’ziet rood
te zijn, is oud: in -t Hoogduytjch T erpentinbaum:’
in *t Franfch T erebïnte j én in ’t Italiaanfch T êre-
b-in t o , o f ook A rbore i>i trem ënt ina. j
Deeze Boomen beminnen u v t eygenér natuur een zari-; J j K f
dige, goede en bequame aarden met niet te véél twee- 0pqUce-
jarige Paerdemift, een weynig een-jarige Hoenderdrek ,r king.
en genoegzame Veengrond , te zamen wel door malkander
gemengd : een opene > luchtige, vrye , warme,
en wel ter Zon geleegene plaats, veylig voor alle
koude Noordenwinden ; en in de Zomer tamelijk veel
I Water. Geeven in onze Geweften , door gebrek van Gcc 1
warmte,
w
l o j L o t u s b o o m . T e r p e n t y n b o o m . P ist a c ie n b o o m . 1 0 6
I iceze Ge- warmte , geen Vruchten; ook noyt eenige Bloemen.
I weftea 7 ijn teeder van aart .• konrien niet wel verdragen veel
I vruchten koude Herfft-reegenen, Storm-winden, neevelige Lucht,
I jiochBloe- Sneeuw o f Vorft. Werden ter dier oorzaak met een
I men. wallende Maan van April o f May in een Pot geplant,
o f met de gemelde Maan in Maert luchtig daar in ge-
zayd , wanneer men ’t Zaad bekomen he eft; o f niet
dieper dan twee ftroo breed daar in gelegt. De Pot
moet gedurig, tot aan de bpvenfte rand, in warme
varlTche Paerdemift op een warme plaats , o f in een
Zonnebak in de aarde, zijn gedaan. Maar vermits de
I Paerdemift in veertien dagen tijds de warmte verheft,
zoo moet de Pot daar uytgenomen, en in nieuwe mift
g e z e t . dan in ’t laatfte van September , o f in ’t begin
van OÈlober, na geleegentheyd des tijds, bin-
nens.huys gebragt werden > Qp een luchtige, goede ,
warme, plaats, daar bij koude en vriezende L u ch t in
■ Zorgvul- een Yzere Oven gevuurd werd. Doch eer ’t zoo verre.,
■ dig moet k om t, moet men deeze Gewajfen , gedurende de ge-
■ jn*m op hecle Maand ÖÉtober, döor openzetting der Venfteren,,
■ U F de Lucht en Zon, zoolang doenlijk- is , latep genieten bij
goed en bequaam Weer ; ,maar niet langer. Mpgen^
' o o k z p o lang de Winter.-foude aanhoud, niet meer
dan tw e e , o f ten'japogften driemaal, van boven een
weynig met lauw-gemaa^t Reegen-water werden begoten.
In deeze tijd behouden ze hare Bladeren n ie t,
maar laten ze al te zamen vallen. In de Maand Maert,
doed men, haar,. bij goed. Weer, door.’t openen; der
Venfteren de Luchtten, weynig gewoöh werden. On-r
trent half -^r/7, o f wat later , met een zoet reegent-,
je , .ftil W e e r , en bèquame . L u cht , - brengd men ze -
we,er^buyten j .en m.en. dekt'ze zorgvuldig voor koude
Reegenen , rijpende, nachten , en fneeuwige 'Voch- \
idgkfjdy f : f{%-- - v y
Aanwin- Deezp Édple Boom kan in onze Landeq niet apdersj
door £js dpc», 'Zaa‘4- u y t warmer Geweften. herwaarts.-
| ’ g e zo n d en .aangewonnen, werden , . Vermits hij, bij de
t Wortel „zeer, zelden , , o f h.oyt, jongej Loten -uytfchiet.^
. Êevèhwe( i\?b ik onderyopden, dat zijnemeer dan een- -
fc Tak- jh ig e ’Z ^ ^ » - , een paar(duym breed rondom, met de .
■ eD; punt van een Mes tot m \ Hout geboord , -met veele -
gaatjehs, en dan in qep J>ojp,e ingelegt zijnde x Woyté- ■
I c- : , den gefchoten hebben : welke , in April met een waf-;
I lende. Maan van d’oude. genomen , genoegzaam zijn
qpgëwaflen, en ?ich .dus nebben vermeenigvuldigd.
Beweldi- . Deeze A'öö»?^ vergaanmet haaft, maar blijven veele-
Behouder- jaren iri ’t leeven: want ’t ishai*en. eygenen aart, zeer oud
mftpbÉÈte we^den. De vermaarde Gefchiedfchrijver. der Jood—
wft- 31. fihe Oorlogen en oude Gefchiedenjften, Fla vius J o-
sephus j .verhaald, dat bij. ■ C hebur , een Stad der
I d umeers , een T ep.pentyn.boom heeft geftaan, van
’t begin dés Weeheids a f , tot.op den tijd des Keyzers 1 V espasiani , die teegens de Joden Oorlogde.
Kmen. Lefgelijks fchrijft de Engelfchman W il l iam L ith -
5 f°uw , in zijne neegeptien-jarige Reyz.en, dat, hij in ’t
jaar niet yer^e van J erusalem heeft gezien
een T erpentynbooi^ aan den W eg - geplant, bij '
welke de F r op heet .Hakacuc heeft gewoond. Dezelve
was doemaals noch groen enwelgefteld.
mofc.i.i,
Gak».
Ijk. Mei.
Sinp. 8.
K R A C H T E N.
DE Bladeren, Vruchten en Baft deezer Boomen
‘zijn . veiwarmende en verdrogende in den tweeden
Graad; oolc een weynig te zamen-trekkende
van aart. D e Bladeren en'Wortelen,, in Wijn gekookt
, verftérkeh de'Maag.'
De Vruchten gegeeten., verwekken de , luft tot het’
echte werk^, bevorderen de Watermaking ; openen de
verftoptheyd der M i l t , en geneezen de Spinnen-beeten,
ó f fteeken.
De Hars van deezen Boom , welke de oprechte Te-
rebintijn is , v e rw a rm d y e r z a ch t, trekt, u y t , zuy-
verd, en väagd af. Is goed voor die geene, welke in
krachten afneemen. Met Zuyker gebruykt, geneeft
een cjuade borft. Met Mufcaat en Zuyker ingenomen, ,
verdrijft de pijn der Nieren : der Blaas; der Lendenen
, en de koude Pis. Gewaftchen zijnde , en daar
van een half once met anderhalf once Syroop van A l -
thaa, o f witte Malve , zomtijds' g eb ruykt, is zeer
gced teegens ’t Graveel. Gekookt, en daar van acht
dagen lang ieder morgen drie; o f vier pillen ingefwolgen,
helpt de geene , welke met de Spaanfche Pokken zijn JEgmt,
befmet. Een once daar van ingenomen , op end. het l‘b'
Ligchaam : jaagd uyt alle Galachtige vöchtigheeden i F ^
fcheyd de winden: maakt alle rauwheyd rijp: verdrijft
alle finerten uyt de Leeden, en 'doed een gezwollene
M ilt kleyn worden. Twee,.drie o f vier Drachmen hier
van met een Drachnia Rhabarbar ingenomën, is goed
voor de Geelzucht.
. Deeze Terpentijn werd ook met groot voordeel Boden. HL
gedaan in alle. Zalven, op alle Plaafters, welke men 19'
gebruykt om te verwarmen. Want zij verzacht aller-
ley oude en harde Zweer en, en geneeft de wonden.
. De befte Terpentijn is w i t , blauwachtig, helder den
welriekende. ,
L H O ö F D S T U K.
PISTACIENBOOM.
Y yeele , iri onze. koude NcedèrUn-i Verfchey-
den , niet alleen met deezen naam be- de namen,
kend , ’ maar ook dikmaal geheëten
‘f Fistikenroom' : • in Latijn Pista-,
CiA, B istag ia ,, o f T erebinthü'S’
Indica : in ’t Hoogduytfch W el^ch -
PirjïPERNuszLEiN., o f Pist a c ien b aum : in heb
ty to ffk P is t a p p^s, Pi.sTAciE'j én in het Italiaanfch;
PlSTA CCH l/
• Deeze Boomen beminnénvan \ naturen- een zandige Opquceü ’
luchtige aarde, met een weynig. oude twee-jarige Paer- kihS' *
demift, en *t Mo l der vergane Boomen ., .:o f iri des
zelven plaats met Veen-aarde, wel doörmengd : een
öpëfiël w a rm e 'rv iy ë , wel tèr Zöh geleegene pïaatsT
voor alle koude Oofte- en Noorde-winden bevrijd; en
een matige bevochtiging door Reegen-water, in de
Zon lauw geworden. Geeven in deeze Geweften noch
Bloemen noch Vruchten. Willen echter hier tamelijk Geeft bier
wel voort-groeyen, ónaangezien zij' ongeernë veel kou-
de Herfft-reegenen , fterke winden , neevelige L u ch t, Vruchten.^
Rijp, o f felle Vorft verdragen.
• Werden daaróm met een afgaande Maan van April Verder
in een Pot geplant ^gevuld met de hier boven befchree- waarnec*
vene aarde: daar na in ’t laatfte van September o f 11 be- mlng*
gin van Qiïober , na gelèégentheyd van de tijd , wel
droog binnens huys op een goede luchtige plaats gezety
daat bij koud Weer in gevuurd werd , op dat ze niet
bevriezen mochten. Gedurende de geheele Winter
moet men ze niet meer als twee o f driemaal met een
weynig lauw-gemaakt Reegenwater van boven Begieten:
ook niét ypor half A p r il, o f wat later, na dat
net Weer goed ïs , met een zoete Lucht en warme Ree-
gen weer buyten .ftellen. Dan noch moet men wel ‘
letten, haar voor Sneeuw, Hagel, en koude nachten
voorzichtig te dekken.
f Zij blijven nigt altijd groen, maar laten binnenshuys Bladeren»
in dë Maand van pü öbel hare:Bladeren vallen: welke
gemeenelijk weer üytlopen in ’t begin van May ,
door drijving der natuur, wanneer ze de warmte der
Zon gevoelen.
Niet haaft vergaarize,- maar blijven , u y t eygener Leeven
aart, zeer lang in ’t leeven. . i l^g-
In onze Londen kan men haar aanwinnen op twee- Aanwin-
derley wijzen. Eerft, : door hare Takken, meteen Mes Tafc?
geboord, en ingelegt, gelijk wij van de Oranjeboom kenf
nebben gezegt. Da a rn a , door haar Zaad; ’tw c l k en j oor
men moet inleggen, met eeq waftende Maan van May ; haar Zaad
G j m