V A L E M A É N,
veel gevoeglijk« zijil, indien men haar voor de fterke
Vbrfl hequamelijk kon bewaren in een verwelfde Kelder
zonder vuur. W il o o k , gedurende deeze, tijd,
met alleenlijk een weynig lauwgemaakt Reegenvyater
van boven zijn voorzien. In ’t laatfté yjh M a m , o f
t begin van Apr il, moet men ze weer buyten brengen*
met een aangename Lu cht, en zoete Reegen. Dan noch
ee ven wel haar dekken voor koude nagten, Sneeuwachtige
vochtigheid, en hayrige Winden.
Aanwin- Word alleen in onze Landen aangewonnen en vermee-
nmg' nigvuldigd door hare aangegroeyde Wortelen, zeer welriekend,
en zwart-verwig. In .April neemt men ze van
de oude af* en men verzet ze met de boven genoemde
Maan in Potten, o f in de aarde.'
Valeriaeri De V aleriana folio scrophularizE > o f Va-
met Bladen Ier iaën met Bladeren die van hel groot Speenkruyd in
groot*0 gedaante niet zeer ongclijk, doch in grootte veel ver-
Ipeen-I fchillende, heeft een teedere, bleek-bruyne , o f wit-
kru/d. achtige Veez,elwortd. In de Mond geknauwd, valt ze
een weynig bitterachtig; doch is anders krachtig en
aromaticq, o f welriekende, op de wijze van Angdica\
echter naderhand op de T on g een weynig bijtende;
Steden. ze^ve fcWeten Steden op, ontrent vier maatvoeten
h o o g ; rond, onder bruynachtig van verwe,
boven groen; een weynig blinkende, matig dik; van
binnen groen, doch inwendig voorzien met een gantfeh
wit Pit, °
Gedaante Aari deeze Steden komen voort bezienswaardige
teBkde- Bladeren, ruftende op Steeltje»,,, ontrent twee vin-
gerbreed lang; boven bruyn-verwig, bêneédenwaarts
groen. Zijn ongelijk van grootte; zes en zeevën vingeren
breedte lang; achter ruym vier vingeren breed;
en daar op ’t breedfte; onder rond toegaande, en voor
allenxen ra een fpits punt toelopende; aan de randen
ipits getand, op de wijze van ’t groot Neetelkruyd; boven
uyt den bleeken donker-groen; onder veel biee^
Ker; aldaar na voren gemeenelijk een weynig rosachtig,
cn blinkende; in ’t midden aardig begaaft met een regt
doorlopende groote Ader-, waar uyt van onderen, als
ook in ’t midden; eenige andere wat kleyner ter zij-'
den uytloopen; en uyt die noch ontelbare andere zeer
kleyne, doch volkomen zichtbare, van een bevallij-
ke aanfehouwing, voortvloeyen. In de Mond geknauwd
wordende , zijn ze* zeer krachtig, gelijk gedroogde
Angelica-wortel, eb in ‘teerfte wat bitter van-
frnaak; doch daar na fchatp; de T on g bijtende en ftee*
kende. Twee en twee zitten, altijd regt teegens over
malkander aan de Steel,
Knoppen. Tuflchen welke, gemeehelijk in 't hovenfte gedeel-
<te, jonge Scheuten.voortkomen , houdende op hare
'bovenfte punten veele Tros-wijz,e bij een gevoegde,
ontrent langwerpige, ronde en hoekige, groene Knop-
jens: van welke ieder, na malkander open gaande, inwendig
bewaren twee-, vier- o f zesentwintig kleyne,
Sneeuw-witte Bloemt je n ,, haren oorfprong neemende
u y t dunne, lang-werpige, bleek-groene en boven ruyg
Aloemen. zijnde Knopje»,. Geen zonderlinge reuk hebben ze.
Bcftaan uyt vijf Stan-wijz.e geftelde Bladert je n ,: van
binnen vercierd met twee lang-uytfchietende, teedere,
ronde Draadje» , , voortfpruytende u y f een bruyn-
achtig zeer kleyn Knopje. Eyndelijk vergaan ze in haar
zelven, en vallen af, zonder in deeze koude Geweften
eenig goed Zaad na te laten.
Aan win- Echter kan - deeze - ioort ook aangewonnen worden
£• door hare aangegrqgyd sjonge Scheuten,op de voor verhaalde
manier; en deezer wijs kan menze genoeg ver-
mecnigvuldigen.
K R A C. H T E N.
UJit.l. I. ï " \ E drooge Wortelen vm <k groote Valeriaen, o f
Owr.jo. I I Valeriana major vera, zijn warm in den eerfteh,
~ ~ en droog in den tweeden graad; ook openende,
punmakende, en verteerende.
Y-ZER.Kft.U’ Y’Ö, -ggjj
In Wijn gekookt; en daarvan een Roemertje 'èï- Ga i > è
dronken, doed gémakkelijk Waterlojfen; verwekt der simp.mj.
Vrouwen Maandflonden-, verzacht de Zijdefmert in 't ■ fe- * “
Pleuris: is. goed teegens Vergif, de P efi, de Talied C' **
oiSpeenenaan’ tTondSimémyenmdereZeeren. Groen,
of varfch, gefloten, en tuflchen twee doeken.op de
Uogen gelegt,’ necmt’er de hraUd van wech; en maakt
een helder Gezwicht.
I , H h J | Van B R yr‘ller'i‘un »' ° f Valeriana majot Harent,,
jylvejtns,. verwarmd en verdroogt ftehker. hift.vianh
In Wijn gezoden, ftrijd teegens ’t vergif. Is goed%l' 467'
vpor de GeeUucht: maakt een klaar Gedicht-, dood de < 1 ' ' ‘
Hermen : geneeft: de Wonden, ook de weeringen des
Mond,,d a a rm e e gewaflehen zijnde; en de heten o f
JSeeken. der giftige Dieren.
De Wortel der kleyne Valeriaen, o f Valeriana mi-i>td l itï
n o r ,, vermag eeven het z e lv e ; doch valt in hare o H-
werkmg een weynig zachter, als die van de andere
•ioortem
C C C L V I H O O F D S T U K. Y Z E R K R U Y D.
>n hét Ncederlandfch, maar ook Name»;
van veele Y zerhbRt genoemd; word
I | jn *let geheeten V erbena-, ö f
V V erbenAca : in het Hoógduytflh Ei*-
u t , o f ook EisÊNHART: in
ig y v y ^ ig h e t Franfch V ervaine ï in het Ita>>
liaa'njèh V erminacIula BerBena ,
ó f B erbena- cai
Hier van zijn mij in harén aart bekendz,eeven bijzon- Zeevcri
derefoorten; te weeten: ' - bijzonderè
I. V erbena coMfyiüNis, ge in een Tz.èrhart. I I. ^oorten*
V erbenaCa SupTna , ö f aóhter-ovcr-leggend Tzer-
kruyd» III. S upina n odosa, ö f leggende Tzerharl
wet knobbelen. IV . M axima urtical folio sp.i *
ca ta , o f aldergrootfle Tzoérkruyd met Bladeren van
JVe’etelen, en een A y r s -w ij ïe gefielde Bloem. V . Bo±
TJITOIDES URTICiE EFFIGIÉ MAJOR CANAÖÊNSIS >
o f groot Tzaerhart van Canada, met een Dru y fs-w ijze
gefielde Bloem , en gedaante 'van' N e e t den ; ’ t ‘ welk ,
mijns oordeels, ook wel U r t ic a major A meri*
CANA, o f groot Americaarifch Neetelkruyd mogt ge*
noemd worden, weegens de groote gëlijkheyd. V L
V erbena A mertca^a raöic ë grumosa* o fT & e r - :■
kruyd uyt America met geknobbelde Wortelen. V IL
V erbena caudata A mericana flore pal lidó
cccruleo, o f Americaanfch Tzerkruyd met een -lange
f ia a r t , en bleekblauwe Bloemen. • N ie t alle zijn zé
van de zelve Bouwing en Wdarneeming.
Zij beminnen van naturen een goede, luchtige, Grond*
zandige, en met twee-jarige Paerdemift genoegzaam
voorziene grond : een vrije, warme, wel ter Zon ge*
leegene plaats,- en tamelijk/veel vochtigheyd. Gee-
yen ieder jaar Bloemen, en zommige foorten Volkomen
rijp Zaad.
De V erbena communis , *tgemeen Pz,erkruyd ‘iLanglee*
Maxima urt icje folio spicata , aldergrootftèvende
Tz,er kruyd met Bladeren als N e e t den ; en V erbena yzer*
.B oTRYOIDES MAJOR URTICzE effigte C aNAÖÉI^SISj kruyd.
groot Teer kruyd uyt Canada met eengedaante van N e e -
telen en Druyfswijz,e geftelde Bloemen, vérgaan -van'
naturen niet haaft, maar blijven eenige jaren lang in ’t
leeven. Geeven gemeenelijk $ bijgoede, drooge Z o - '
mersy volkomen rijp Zaad. Konnen veel Water, fterke
Vbrfly en-alle andere ongeleegentheeden der Winter
verdragen. Worden aangewonnen en vermeenigvul- Aantvia*
digdy zoo wel door Z a a d , ’t welk met eén waflfende ninS* V '
Maan van. A p r il niet ,diep in de aarde moet gelegt
z ijn ; als door hare Bij de Wortel uytgelopene jörige
Scheutjens-, wélke men, op de genoemde tijd, Vart de
•Ddd oude