Beschryving dér K.RUYDËN1, Bollen en Bloemen ? III Boek,
$97
in warme Paefdêmift to t de
t o e ; vo o r ts vo o r z ich tig g ewa cht
dagen als ndgtcn. .
om’er D u s waargenomen en g ekoeftcrd z ijn d e , k fijg d d it
Zaad van Ltejskyuyd dikmaal zijne vö lk om én the yd , en rijp Z a a d ;
tebeko- wa; r n ' Plan t v e r f t e r f t : d o ch kan d o o r het ge-'
mcn‘ dachte Z a a d , ieder Voorjaar de aarde op d e g eh o o rde
w ijze weer aanbevolen’, vernieuwd en vermeenigvul-
digd worden.
K R A C H T E N .
Dumnies T Vyskrttyd, in h et La tijn S tap h ifag tia , is heet
hifi. Plant. I en d ro o g van aart to t in den vierden graad ‘.
fol. 447. ^ o o k fc harp-bij ten de , dé h u y d verbrandende ,
en daar op Bladeren makende. Is derhalven garit-
fch e lijk ongeraadzaam erf o n d ien ftig , 't z elv e inwendig
te g eb ru yk en. ' _
D o l l n . H e t Z a a d en de Wortel, ó f ’ t Z a a d alleen , in E d ik
e' IO* g e z o d en , met wat H o n ig Vermengt, en daar mee dè
M o n d g ew a flch en , verd rijft de Tandpijn * en bewaard
z o o Tanden als TandVleefeh v ó ó r verderving.
Lujit. 1. 4. *t Zelve Z a a d g e ftö o tèn ; met E d ik , S ü lph e r , G ö -
tnatr. tyó. m jjn j Bakelaer en O l y Vermeng t, dan op het H o o fd ,
Gs t p U6. o f andere deden des Ligchaams g e ft re e k en , verd rijft
en d o o d de Luyzen ; geüèëft de Schiifftheyd, eindde
Krauwagie, *t f e u k z é l , eh de Melaatshëyd*
C C C C X L Y H O O F D S T U K . STECHASKRÜYD.
Namen. zeer Medicinale en genoegzaam 1
riekende P la n t , v o e rd deeZe naam in
■ SB J fB jjy S jp l gen o em d St ^e c h a s : in Het Hoog-
f f p 'L[ f duytfch St ic h a s k r a u t : in \ F ranfch
St ic h e d e s : in h et Italiaanfch S t e -
caöe j o f o o k St é c a .’
v ie r on- H ier van z ijn mij in haren aart vie r onderfcheydeiie
dërfchey- f00rten b ek end gewo rden \ t e w e è te n :
dene foor- j § TiBCHAS A flAB lC A ÖFFlClNARtJM , o f S tó h d s -_
kruyd uyt Arabien , - gebruikelijk^ in de Apothéekprr
winkelen. I I . A r a b i c * p r im a C l ü s ï i V o f ‘eeffiè
Arabifch Stechas v an C a r o l u s C l u s iü s . I I I . A -
r a b ic a FOLIO CRiSPO , o f Arabifch Stechaskruyd-
met kroeze Bladeren. I V . StjECHAs CITRINA , o f;
Stechaskruyd met aardige Citroen-geele Bloemen. N ie t
alle z ijn ze van eenerley B o dwing en Wdarneëfmng.
Grond. E c h te r beminnen ze al tezamen een g o e d e , gemeene,
zandige aarde, met twee-jarige P aerdemift, ’ t M o l u y t
van binnen vermolmde o f bedorvehe B o om ë n , en een
w e y n ig een-jarige Hoenderdrek tamelijk v e rm en g t : een
w a rm e , lu ch tig e , w e l ter Z o n geleegene -plaats; en in
de Zom e rtijd v eel v o ch tigh e yd .
Hoedanig B lijv en eenige jaren lang in ’ t leeven. Könneh óp
haar waar geenerley Wijze .veel koude Herfflreegenen o f Vbrfl vër-
te nee* dragen. M o e ten d erhalven, met een waflende Maan
van A p r il in P o tteh , h o l en l u c h t i g n i e t b óven een
ftroóhreedte d ie p , .g e za yd z ijn d e , in .’t.laa tfte van September
, o f ’ t begin van O f t ober, na geleegentheyd van
' . ;de bequaamheyd o f 'on bequaa rn he yd der J a a r s t i j d ,
binnens h u y s worden g e b r a g t ; g efteld op een luch tige
plaats., d o ch zonder eenige tocht én o f zuygingen
yan w in d ; waar in n ie t , als b ij vriezend W e e r , w o rd
beyde in g e v u u rd : onderhouden met niet veel lauwgemaakt R e e -
de winter, gen wat e r , z o ó lang de W inte r dm ird ; ’t z ij van onder
en in de ^ een. p an geseeven , o f zachtjens. met de hand van
Zomer- . , . A
tijd. b o v en begooten : en niet v o o r in t begm van A p r i l ,
met een. aangename L u c h t en R e e g e n , weer b u yten gez
e t t> dan noch eevenwel nauw g ew a ch t en Voo rzichtig
g ed e k t z ijn v o o r v ee l W a te r, hayrige o f fckrMe Winden.,
en koude nagten.
D u s w aa rg enom en, bloeyenze in deeze k ou d e Ge-*
weften niet alléén ja a r lijk s , m e t één gedurige groente
v erd e rd blijvende ; maar geeven o o k , bij go ede Zó*
mersy v olkomen rijp Zaad; en t ’ elkens nieuwe Scheut*
jens , z o o b ij de Wortel, als aan hare d ik k e Steelen te
vo o r fch ijn komende;- g elijk bij mij méenigfriaal gezieïi
is , a’ls die d e z elv e d r ie , v ie r , en o o k w e l v i j f jaren
in ’t leeven h eb bewaard. Maa r ofti d it te konnéö
verrichten , m o e t men haar in zon d eïhe yd naüW wachten
v o o r té veel vochtigheyd * vermits ze daar d oor lichtelijk
verfterven.
H e t StjE ch a s G i t r in a -, o f Stêchaskruyd tHëf Ci-* Stechas-
troen-geele Bloemen, is v eel hafdet Van natuur. W a f t kruyd met
l iy t een v ee lvou d ig e 2eer dunne , hayrachÉige en g ^ en'
b ru yn-v e rw ig e Veezelwortel op to t de h ö ö g te van tw é é Bloemen.
Maatvoeten , o o k w e l h o g e r ; Jlruvels~Wij£e .* u y t -
fthietende in zeer veel d u n n e , b ru yn-achtig e en ronde Wortel.
Takjens, aan hare voornaamfte S tam , Van de Wörtel af. Takjens-
A ls nien v lijt ig paft , deeze al te zaïiien w e ch te nee-
'r t ïe n , z o o dat’er maar alleenlijk eené in *t midden
Word g e la ten , kan meft’er lichte lijk een Boomt j e v an
doen g fö e ye fi.
U y t de oude Tak jent, waar aan dé Bladeren, èeri Bladerend
jaar ó f wat meer oüd zijnde, van zelfs vergaan, kómen
door de gantfche Zomer gedurig nieuwe v o o r t;
niet van, zulk een verwe als de andere , maar bleek-witi
waar aan rondom uytfchieten veele Uytneejnende fmal-
le, fterk-, doch ook aangenaam-riekende Bladert jens;
gras-groen van couleur; een vingerlid lang ; nauwelijks
’ t vierdedeel Van een ftroobréëdté breed; iü ’tmidden
voordien met een genoegzaam zichtbaar Adertje ^
o fRugge: tuftchen welke men gemeenelijk' gewaar word
vier korte Bladertjehs, zittende in de gëftalte vati een
kruysje.
U y t der zelv er b o v en fte Hert fchietèft v o o r t lange Bloemen.
Steelen; b o v en v ercierd m e t veele d ig t bij malkander
g evo e gd e k leyn e Bloemtjens, fch o on C itro en -g e el-v er -
w ig , beftaande u y t veele nopjens-, 'Krooni-wijze g efte ld ,
eri langdurende van aart; d o c h vergaan e yn d e lijk , z o n der
in orize Lahden eenig Zaad na te laten*
D e é z e fd p rt b lijf t gëmeerielijk, ’ s Winters b u y ten Hardheyd.
fta an d e , tw eë ó f drie jaren lang iö ’ t leeVert > b ij een
matige k o u d e ; döc-h d ó ó r een fterke "w ó rd ze •
zomtijds lichte lijk weehgenomefi. I s derhalven geraadzaam
, v an d e zelv e altijd ie t s , in èên P o t g e z e t ,
ter Wintertijd binnens huys- te bewa ren; daar met matig
e v o c h t ig h e y d te onde rhouden; in h et laatfte v an
Maert weer b uyten te ftellen, en- in de Zomer met
v ee l W a te r té v ó ó r z ien , ter öörzaak vatl hare vee lvoudige^
Wortel. _ . . . . ~ I - §
W i j hebben alreeds g e z e g t , dat z e . in deeze L an - Aanwio-
den jaarlijks zeer veele aangenaam-geele Bloemen b e -nm^*
k om t , d o ch n o y t eehig volkomen^Zaad. W o r d echter
genoegzaam aangewonnen eh vermeenigvuldigd d o o r
harè jon ge b ij de Wortel u ytlopende en van zelfs Wortelen
k r ijg end e , o f anders in de aarde geb og ene Scheut -
jen s ; w e lke men met een waflende Maan van April y
May o f Jrnius Van de oude afn eemt, e n , ten halven
afgefneeden z ijn d e , verplant.
K R A C H T E N .
STechaskrnjd, in het La tiju StachAs, is ontroeren- Durmtes .
d e , to t braken v erwekkende; en h et Ligcha am
verhittende van aart. M o e t derhalven van k o u - l " • 4
d é ', v o ch tig e na tu ren, niet; van heete Menfch e ii g e - '
b rü y k t w ó rden . ' . ' ' ' * .
Alleenlijk, o f ook met zijn Bloem, in Wijn geZó- | ^ *
den, en daar van gedronken, jaagd u y t het Ligch'a'am ^;^ ’ f I2.
wech alle auade, fchadelijke vechten: opend de ver-
fioptheyd van de Leever, M ilt , IldbcdSr-, Tonge, Blaas,
en andere inwendige deelen. Vétdlijfd dë zwijmeling
en draying des Hoofd, en de fcheeméring der 'ObgêH t
verfterkt de geheugenis; ook alle inwendige, verkondde
Ligchaams-
b ovenfte rand des Pots
z o o w ê l v o o r koude