llm. I »7
Namen.
Vijf btj-
iöorten.
Grond.
56 7 B e s c h r y v t h g der K rcyden ï B öllen en B löemen , IIIBóèk*
Dé , Bladeren gëftötèn, o f *t uytgeparftte Zap der
zelve op Gezwellen, Apofiematien, vittigé Ziveèrinjfenj
vrtyle vergaderingen, P aften , en andere hitsige Bley-
«*» gelegt, doen de:zelve fcheyden, én geneëzenzei *
1 Het -Zaad gefloten1 ,• en een Drachma daar van met
Wijn ingenomen, ftild dt-Buyk^ en róode Lóóp: drijft
het 3vat er der B la a iv d ö r t: verwarmd en verzacht de
Borft , met Honig vermengt zijnde, is goed voor het
Graveel, en het Gelijk Verdrijft de Bstytyrimping. ■
C G X I H ö ö F B S T U ^ .
II Ë D E R I '&
■ Iet alleen in het Neederlandfch dos * i
maar: ook vari veele H erik genoemd.
In ’t Latijn R a-e istr um ,- o f Sina ei
SYJ.VESTRE : irr/het Hoogduytfch.HÈ*
DERiCH in hetJFranfih'jJVBLAR BB
LA XÓRTïLEÉj5 .':of;r'R.A'VENON ï, ifl
het Italiaanfch Senape .saevatico. , . .o£: ook yR a-
PISTRO.
Hier van zijn mij in haren aart Beleend geworden v i j f
bijzondere!foottëil; ^naöieptlijJk O I t ')
I . R apistrum, vulgare LUTEUM , o f gemeene
geele Hedérifc. Hl; R api%tr[üai* vulg-^ré ^lbum ,
o f gemeenewitte Hederih^. III. JRapistrum aq^ja-
TI.CUM , o f Hederïkj) groeiende in \vat er achtige plaat-
zen. I V . R apistrum monospermum segetum
L usitanicum , o f Pórtugalfthe HedèfikSi ■ vöqrïfy)-
.mende ih ’t Koorn , mei een alleen zifjènd Zaad. f^I.
R apistrum steltatum LusiTANié^iw, o f Pefêjt-
galfchb Hederik^ met Bladeren, Stars-Miïzx op/de èS h d
gefpteyd. Al tezamen zijn ze van eevëjifde zelve Bott-
Oj/ingon-Waameeming. . .
Zij beminnen uyt eygener aart. een góede, ge^
meene, .zandige, .èn. matig;gemëftte aarde: een vrije,
warme, wel ter Zon gelecgëne plaats; en matige vódr-
tighèyd.: ■ ' ri v, ■ ... . r -< :T .1
( Zijn van eeri tèedere na tuur.-Blijven niet méér
■ dan. eene. Zomer ■ in' .tót leeven. Geeveh gemeeöelijk
teegens de Winter voV&omenZaad-, irizonderheydbij
goede rijden , , en vergaan zeer fchielijk. Moeten der-
halven jaarlijks op nieuws > met een wadende Maan van
-April, weer .gezayd- ; en konnenhier door eeuwigdurend
gemaakt/worden. ; , .; .
K R A C II T E N.
C € X 'n H Ö O. t D ‘ S T Ü K.
A R R A G O N S C H E
M O S T Ä A R T.
p r d 'd ü j;J " É p t ^ d e j l a g f c h ge. Namen,
noemd : in het Latijn Sina pi A r-
-RAgonigüm r:.".voh het Hdogduftfoh \ v,
Senff A u f A rrAgo n: in'>:trFranfóh • Lhï
‘SpNEVE ;v Of iMoUSTARDfa' D’A f R i '
g o n ; eik iri het Italiaanfch i Senavrö
d ’A r rag on ia ' . .
• Zij bemind,een goedey-gèineene, zandige,' en met Grond
twee-jarige> Patiderhift Welvoorziene, grond • eeni war*
me , bequaam-tër Zon gelëbgene plaats, en- tamelijk
veel Water. -> 1 i .
Blijft niet langer dan eene Zomer in ’t keven.. Geeft v
teegens dsWinicr volkomen Zdhd$ en, vergaat'dan door v*.,w
kpude Reegenen ,yRijpi o f ook’van zelfs; ; 'u> 5.. „,
Moetderhalven»jaarlijksvmeteen waffende Maan van Aanwin.
Maert ■ o f 5 A p r il, na geleegenfheyd van de bequaam- ning-
heyd ohoonbëqnaamlaeyd des.'rijds; weer. öpi-niéuws
gezayd z ijn , niet boven een ftróobreedté diep in de
aarde; ookhcrl'en luchtigi Alleéniijk hierdóbiLkon-
nenZe aangewonnen ep vermeenigvuldigd worden.-
R R A G H T K N.
A RragonfcherMftaart,,* o £ Sinapi Ar rkgm 'ém, Aart eh (\
is warm; en dijoog in.dea derden graad ;• éh düh
van deelen .wAvm^ k- -• c.'.kv. -L Ëjiib .c.»
i H é t - ^ ^ , r : g e l i j k a n d e r t o t fpijfeen
^ebruykf ,.:doed- de .zelve wel .verteeren V eu geéft’ri
daarenboven een aangename fmaafc aan. Verfterkt dé
ALiag\_ verwekt eetenslufi, jrn jaagt de Winden uyt.
In Wijn gezoden, en daar van gedronkenV'veroor-deKer
zaakt dririitQC het echfè iifyriQ, ( Is]göed teëgóns ’t Gra-kmlm'
v e e^ d& ffialer&Hcbt^, droggen f j o e j l en de.A^^r-
fiigheyd. Ve|wekt dër. Vnjuwerj; ^akndftondeft: ^jed
gemakkelijk Water lojfen: Verfterkt het Hoofd; belet |
d&wpvallmgdes Hkyrs\ én geneeft de>gezwellen van de .r n H
iKeeli. als mEn’er; mëé g o r g e l t . ' ,
■ i ,Het Z a p o f ',N a th uyt' ïk t geftotenë Z a a d #kparft>
met Candy-zuyker vermengt, , en dan op de fjjogeé
geftreèkea, .neemt, de dónkerheyd daar Van weclL, en
maakt eèh i>laar Gekickt, ,., .
Aart en \ E Hederiky, ;of Rapifirum*, ■ is Wïirm ën droog
deugden. I . M van -aart; ook .verdeelende ,1 !en; donmakende: . i
Df/fc. Lï . . XnWijngëzoden vpn; daarvan driemaal’s dèags
c' een.Roemertje gedronken.,- brengt:,wéék te regt alfe
flijv e ehlfltamtire ,-Leeden. , : veroorzaakt door koudri
Daar . me© ge waflehern : , . maakt een zuyyer v e l,. ën
neemt^er-.aRer^tó^e» vam Wech. . In{E dik gèkóokt ,•
pn daar op gfezweer* is goed teegenssde,P^. •.
De Bladeren, bij andere kruyden in een Moesje gedaan
zijn aangenaam voor de Jldaag, en reynigen het Móed.
In een Salade gegeeten, hebben de. zelve.werking..v.';':A.
Hét Zaad, warm en. droog in den . derden graad, ge-
ftotén -, en met Wijn ingenomen, .ó f in W ijn gekookt,
Dol. I .if. en daar van .gedronken ; is goed voor het Galij 1^,:
c‘ 3* drijft üyt. de Minden des Buyhg'y het water der Blaas;
en'opend de verfioptheydyan de Afilt. Word/oók van
de Huyslieden gebruykt in plaats van Mofiart. '
De Wortel gedroogt, gepulverizeert, en daarvan èen
Drachma*s mórgens 'en ’§ ivondj m e tW b i ingenomen,
is goed voor een alledaagfche Koorts.
C C X I I I H O O F D S T U K
OOGENTROOST.
■ E t dëefcen en , .mijns weetensy/gee^ Namen.
;neri, anderen .-naarn iri. ’t Nee'dèr'landjch
bekend. Word in ’t Latijn .gebeexth
lËUFRASIAü; E u EHROSINE* • Ö(jriiA- .hjlDlO
R is y en AEMÏ.C4»iri;’t Hoogna
het Latijn É uerasie ; en. in het .Italiaanfch'Éu-
FRAGIA. vJ / : : t r, :.V:, . .ïl$pvir) ÈföïM
Hier van zijn. mij in haren aart:ond e rfche yd erre
foorten bekend; namentlijk: * .riks denCfoor*
I. 'Eufrasia officïnarum-V.ERA, o f hprègte Oo* ten.
gentroofl, in de Apotheékengéhruyklijki II.Ff.okE RtfbRo
, o f met éinroode Bloem, i III; Flore albo, of
met eèn witte !Bloem. IV .' Eufrasia plore iL.ut)eo-i
o f Oogentroofl met een geele Bloem. Niet alle zijn ze van
de zdveBojtwirgén.Wakrhecmfyg» Jfij
Het E ufrasia vera , ó f opregte Oogentrooft, Opr'#0
groeyd geerné in 'een hardèy zandige, dorre k^Tegte '
grond, op een opene, hrohtige. plaats.. Beihihd ejsn
matige vochtigheyd; K Geeft in dén Herffi blofinw,
& O o C E N T R O O S r . B o e e w e y t . P a e r d s y z e r , F e r u l a .
en vergaat boven de aarde teegens de. Winter. N o y t
heb ik’er eenig rijp Zaad aan konnen verneemen: kan
echter vermeenigvuldigdworden dóór de aangegroeyde
en de aarde doorlopende jonge Wortelen, welke aller-
ley ongeleegentheeden\ der Winter, konnen uytftaan^
Deeze worden met een. waffende.Maan in May o f
Junius, o f terwijl de oude hare Bloemen vertonen, met
een groot ■ klomp daar, aan zittende- aarde uytgeiiomen,
en veqdant.
. A l de drie andere foorten beminnen een gemeene,,
zandige, ook kleyige en vochtige .grond t zoo wel een
fchaduwaehrige; als een opene, luchtige plaats. Gee-
ven volkomen rijp Z a a d ; en vergaan , teegens de Win-
ter. Doch hare Wortelen, zomtijds de Fbrfl verdragen1,
konnendé, waflên wel in 't f^oorjaarweer uyt,.en ‘fter-
ven dan in de tweede Zomer. Worden alleenlijk ver*
meeniguuldigd door haar Zaad; ’t welk met een waffen-
de Maan van September' o f Maert, niet diep, in de aarde
moet gelegt zijn.
K R A C H T E N.
| f ~ \ Ogcntroofti o f Eufr afa, is verwarmende in den
I 1 eerften , verdrogende in den tweeden graad.
j Eert Drachma van het Poeder der gedroogde
Bladeren met Wijn en Venkelwater ingenomen; o fh e t
tes uytgeparftte Zap der .groene Bladeren met Wijn. ge-
mt. bruykt, eenige wqeken achter malkander; o f de Bla-
P ’170, deren.gefloten, o f ook in W ijn gekookt, en zoó vari
buyten op de O ogen gelegt, neemt van de zelve wech
de donkgrheyd,:: het tranen , de Zinkingen , .en andere
Oog-gebroeken, door koude veroorzaakt, en verfterkt
zeer het Gezicht: y :
[uaith.1.^. . Het gediftilleerde Water hier van heeft ’t zelve vermogen:
defgelijks de groene Bladeren , in lpijs ó f in
drank gebruykt.
iTuchf.hijl. . In W ijn gezoden; en ’s morgens daar van gedron-
[j’/.f.pi. . ken .,, verfterkt de g eheu genisis goed voor. dé Geelzucht
; voor die de Pokken hebbert , en zonder Wijn
niet leëven inogen , wel daar op toe gedekt, eri , gezweet.
Bads-wijze daar in gelzeeten, heeft de zelvè
werking;
De Bladeren en Bloemen in O ly gezet;in de Zon een
tijd lang gediflilleert,, 'en. dan, met deeze O ly ongtnees-
lijke Wonden beftreeken , fluytze toe ; en geneeft ze.
neemt daarenboven wech de pijn der Zijde.
De Bloemen~ïn Wijn gekÓokf, eü ^s^mórgëns daar
van een,Roemertje gedronken, verdrijft der Kr o uw en
bleeke en ongezonde verwe.
I Verfchcy.
, Aanwin
■ üi“g.
C C X i y H 0 O F D S T \J K.
B O E K W E Y T:
An ieder in Neederland niet deezeó
naam wel bekend ; word in het Latijn
geheeten Fago-pyruxI', F ago-trt-
t ig um , en; F rumentu-m- saraór-
n ic u m ; -in ’t Höogduytfch H&yd en-
korn *. in ’t 'Franfoh Beed sarasIn ,
o f D ragee au x P o órceaux r jn het Italiaanfch
FRUMENTONÉ,’ o f GRANO SARAGÏNËSdO< • ■ A .
Dit Graan bemind allérley flag -Van grond, het zij
drooge, vochte, Zandige, kleyig©', Vette-o f magere:
feen opene, luchtige , welgeleegene plaalS: in ’ t begin
veel Water, maar in *t laatfte droogte. Blijft een j.aar
kng- itHt ‘leeven.r ' Bloeyd in de Zomer. Geeft in den
jg jjjfi volkomen Vrucht o f •Z a a d ; en vergaat door
èen klèyne Rijp.
Moét derhalven in iéder Voorjaar i- rnet een ‘vólle
Maih-' Van Maart $ o f April , door Zaad weer aangewonnen
en vermeenigvuldigd wörden; ’t welk -niet diep;
de aarde word aanbevolertj dk ’t eenigfte middel,, waar
J 7 0
door. de aanwinning kan gefclrieden, Zih hier bij na
het, Hoofdjkul^van de I ndiaa^schb W e y t .
K R A C H T E N.
BOekjveyt,. o f Frum.evt.um Saracenicum, is warm ^ o l. I. iQ.
en matig droog van aart. Öp^^ aJleHey'wijzen f ,3**
gegeeten, doedze gemakfelijkjwateren, en maakt
eën weëkXigchaam.
Het Mcel/> van het Zaad, zijnde de Boek^ptyt zelfs, Lonicer '.
met Melk o f y^ater. vermengt,. en daac yan Bry^be-
reydj^of tot^ Koeken in; een Pan gebakken , is bij veele
een gemeene en aangename Spijs: niet al te zwaar om
te verteeren-; ook niet zeër verftoppsend, maar lichtelijk
na beneeden zakkende. / Geeft echter geen g ro o t,
maar w.eEgoed voedzel aan *t Ligchäam ; en verwekt
ook eenige windachtigheyde
Het gemeldde Meel, zijnde matig warm en vocht, Camerari
jn Melk gezoden , en plaafters-wijze gelegt op aller- 7,z;c-
ley flag van vurigheyd en heete gezwellen, verzacht de
ZelveJI '
Het Zaad de Hoenderen voorgeworpen , maakt ze
haafl vet. Hetzelve gefloten,en met,Wijn gedronken,
is. goed;.voor d e geene,. welke .van de Gal worden
gequeld.
Het sMtel vermengt met Roozewater, en :warm Tragus Li.
opgelegt-,;: neemt wech de brand van de Longe, de c. i j .
pijn dev::,Qogen; en is goed voor de heet en van g iftige
Gedierten*, ti
: -eicm h o o F d s t u K;
P AE RDS YZER.
,Yndë. eert zeer aardig Gpwas. * word Verfchey-
djis in Ncederlandfch' gerjo.êmd 5 om de namen,
dat des zelyen.;^^/ eens Paerds Hoef-
' yzer niet ongelijk is. In [ i Laf ij» ge-
-hèeten Ferrum a- ï.n\het
Hopgdnyifck HrtFPiYZE-ïjrKRA-,UT , en
iiï ft Italiaanfch: F er r o p i C a v a l I o. . ,:
v Hieij’Van zijn mij in haren-aart drie onderfcheydene Hriebij-
foorten bekend* jiamendijk.: • ,! r. T : ,v
. E ^E/Quïnum c Vjj.t.GAR^ gemeen
Paerdsyzer. II. E qhinum fa l c a tum ^ o f énet een
gezikfeld rZaad.- Ï I I . : F èrr-óM 'EQ^inum umbel-
latuïu j jof met een Kfoors,\ w.elke. foort j F.ABfus C ó-
JLUMNA ,-heeft-geheeten Gap it a tum » o f Paerdsyzer
met Hoofdjens. - A l te zamen zijn ze van de'zelve Bom-
wing én Waarneeming.
Zij beminnen een goedé, gemeene, zandige grond, Grond.’
met een weynïg tweejarige Paerdemift doortnengt
een opene, vrije, welgeleegene plaats, en matige voch-
tigheyd. Blijven niet méér dan eerte Zomer iri ’t keven.
Géeven teegens de Winter rijp Zaad, en vergaan
dan van zelfs. Wórden derhalyen meteen' waX
rfende Maan van Maert weer gezayd in een warme
.plaats, niet boven een ftroobreedte diep. Degzerwijs : _ -
konnen ze ook ' alleenlijk aangewonnen worden.' Om
het Zaad dies te eerder tot zijne rij pheyd te doen ka - ö
men, woïden ze dikmaal in een Pot aan d.e aarde be?-
volen. Zie hier bij na het Hoofdftuk^ van het W in-
.dend!e Paerdsyzer.
K R A C H T E N .
Pj i e r i q & e r ï e r r n m EcjHinttrrt \(:drQ02; van üpJon.ln
aart; en bitter op d i T on g ) .geilotenv en .ep de .
tob «dat gelegt., zuyVecid en geneeft .de xdlye.;,J T
.Word dok zeer goed geoordeeld;, in alle genees-mid. .
rdelen en' dranken gemengt.j welke men bercyd voor de
geene die een sswaten val gedaan (hebben; vanitanneft
ueauetft o f oak:gebroken zijn.
N n 3 ' Eenige