34? A po c y n u m . A a r d n o o t e n ,
alen W zeer bijtende vim aart. Veel flimmer in 't gebruyk,
s*mp. 6. als het Aconitum , o f Wolfs-melk. Want de Bladeren
gehakt, en in Spijzen vermengd, dooden niet alleen
alle daar van eetende viervoetige Dieren, maar zelfs
de Menfchen.
clfijinsliè. Van eeven zulk een werking is ook 't Z a p , droog
en hitzig tot in Ybegin van den vierden Graad ; maar
alleen anderhalve Drachma daar van in Bier, W ijn4 o f
eenige Spijs gedaan.
I'Amcri-
caaakhc
j Aard-
Waarnee-
i. miog.
[Befchrij.
*ingvaa
«ardige
L I X H O O F D S . T U K.
A A R DN O O T EN ,
of AARDAKERS.
;I t welbekehd Gewas word in 'tN e e -
derlandfch- niet alleen d u s , maar ook
van yeele A a r d e yk e l , A kkêrnoot,
A ard ake l genoemd. Zommige ook
geeyen deeze Vruchten de naam van
M uy zen met staa rten. In Y Latijn
L ath yru s tuberosüs ,■ ■ C hamasbalanus ,
G lans T errjE , en A pio s : in het Hoogduytfch
E rdnusz , G r u n p e y ch e l en ,, E rdfeygen in ’t
Franfch T arnotes q f G land d e . T erre ; en in
het Italiaanfch G hiande T errestre.
Hier van zij n mij in haren aart bekend geworden
onderfcheydene foorten; te weeten:
I. De gemeldde. pnze gemeene A ardnooten. II.
A pios, o f G lans T err-Estris A m e r ic an a , Aardakers
ujt America. Beyde zijn ze van eeven de zelve
Botswing en Waarneeming.
De gemeene C ham^ balanus , o f Aardnoot,
anders Aardaker , bemind een zandige, goede, zoo
wel gemeftte als pngemeftte grond: liever een ppene,
luchtige, vrije, als een fchaduwachtige plaats, en matige
vochtigheyd. Verdraagd fterke koude, en andere
ongeleegentheeden der Winter. Geeft wel in de Zo-
rner Bloemen , maar noyt in on^e Landen eenig' volkomen
rijp Zaad. Word 'e chte r genoeg vermeenig-
vuldigd door aangewaflene .zwarte| Boüetjens : Welke
•men teegens de Winter, om te gebruyken ; p f in het
Voorjaar, om fe vermeerderen,, uytgraafd, en de zelve,
indien men ze wil laten aamvinnen? meteen afgaande
Maan weer in zet.
Het A pios A m eric an a , okAardakers uyt Ame-
rica, is veel tèederder van aart. Bemind een goede ,
zandige aarde , met een deel twee-jarige Koeye- .eh
eeven zoo'veel een-jarige Paerdemift dpormengd: leen
opene, luchtige , warme , v r ije , wel ter Zon geleegd
e plaats, en veel Water in de Zomer. Kan ook in
de Winter fterke Vbrfi en andere ongeleegentheeden des
tijds verdragen. Schiet echter in het volgende jaar al-
leep ter nauwer-nopd een weynig weer uyt. Geeft,noyt
eenige Bloemen; en verfterft eyndelijk.
- Moet derhalven met een afgaande- Maan van April
In ecn Pot g e p la n t e n s Winters binnens huys bewaard
, ook droog gehouden zijn. Dus waft deeze
Plant drie, vier en v ijf voeten hoog aan een Stok 1 zich
daarom flingerende en windende , gelijk een C onvol-
vulus, o f Winde. Brengt ook voort aardige en tende bij korte, dikke, onder bkrleuecdh,t igeen Bblooveemne fnp,i tzzietr
toegaande Troffen : ook gelijk die van die T urrsche
teooaoarn deing tt uofplc hdeenn danéd eBrleand egreevno, egddo,c hv onoiertt kzoomoe nhdoel ;,
reuefnt ewndeey noipg ktaromme-lgijekb-okgoernte , fteana ngdeem, ereonnedliejk eonp wblaeaerkts
vgarone nvee rSwteee,l tjzeonns.d er, Zeiejnn igber uryenuakc :h tivga n, goefd baraunyten -greoloijdk
dle der gemeldde Turkfche boonen; doch gaan niet zoo
Zeer open. Van binnen, regt in het midden, zijn ze
o p A a rd a k ers. A k e l e y e n . 350
voorzien als met een kluchtig-kromgeboögefie Rug- kluchtig.
g e , boven op bleekachtig-wit van verwe; welke de Blocmca.
Bladeren fat Bloemen boven gelijk als vaithoud , zoo
dat ze zich daar niet gantlchelijk konnen openen; maar
wel beneeden ; daar ze haar breed vertoonen. Zijn
ook inwendig yercierd met poch twee kleyne Bladert-
je n s , eene aan ieder zijde van de gemeldde Rugge zit.
tende ; niet oneygentlijk. afbeeldende de geftalte van
een Oor. Ondertuflchen ziet men , dat deeze Bloemen
zich in het eene jaar veel beeter open vertoonen als
in bet andere, en alzoo veel fdiooner verfchijnen.
U y t eygener aart blijven ze niet langer als vier q f v ijf
dagen geopend liaan. Daar na trekken ze zich to e, en
j vallen ter garden neer; alleenlijk hare bloote Steeltjenf
achter latende.'
M Als nu deeze BLoémen dus zonder eenig Zaad ver- Gedaante
gaan zij-n,, verderven ook yoor, de tVinter al de Bla- d' r B1‘ -
, deren deezer Plant, van een aangename aanfehouwing.ren'
jDonkercgroen van verwe zijn ze ;• in drie, doch meelt
!- iu . v ijf en zeeven gefcheydenrvzaar van twee,en twee
regt teegens malkander over ftaan'aan haar in het
pndden doorgaande Steeltje-, en voor in een eyndi-
gen. De onderfte zijn de groqtfte, rqym een vinger
: breed; de boyenfte de kleynfte,,veel fmaller; aan haar
korte Steeltje op het .alderbreed/lf, Vervolgens vermin.
; derende,jlqptnze voor fpits toe. Van binnen zijnze
yoorzien met yerfcheydene teedere Adertjens. Als nu
deeze Bladeren verderven , worden ze met de bleek-
groene Steelen tot bij de aarde afgefneeden, en dan de
j Plant binnens huys gebragt.
:■ Zij. word hier op geen andere wijze vermeerderd, Aanwin.
als door;; hare . Cafttnie-bruyne Wortel -, welke in ninE'
elk Voorjaar opgenomen, en , op de genoemde rijdt
op nieuws weer in . varffche aarde verplant moet
worden.
Deeze. Wortel is korter en ronder als die van de Gedaante
gebjeene' A ardakers ; doch ook van binnen w it; 4rr Wor-
voorzien met .eenige Afclkachtighcyd, welke men ge- '
waar w o rd , als men ze rauw doorfnijd ; delgelijks
,met yerfcheydene uytfchietende hooge Knobbeltje;« van
buyten ; .en met een gantfeh dunne Schel, . Is droog
.van aart, en veelvoudig in getal. Van fmaak aange-
^ -Uaam, als een Kajlanje; en met een regt-doorlchieten-
de ronde dunne Wortel, doch veel dikker als die vaq
de gemeene, niet meer als een duym o f twee vinge-
ren-breéd ' vafi'malkander ';zitfende , te Zamen. gefcha-
keld; 'waar uyt in'de Zomer zeer veele Veez.el-wortelen
.voortfehieten. Zie van een andere foort van Aardnooten
\ h c tX C V I . Uoofdinks
K R A C H T E N .
D E Glans.Terra , p f Aardnoot, anders Aard- LanrenL
aker , o f Aardeykel, is droog van aart in den _ ‘ V
j hi W r ° r 1 c Dodon. I. , tweeden graad; aangenaam van lmaak, en geeit ,g Ct ,p.
tamelijk yoedzel; doch wat te zamen-trekkende, en Tragil.it
zwaar om te verteeren. c ,l9'
Dèezé Aardnooten doen ophouden de Vloeyingen der
Nieren. Verwekken lufl tot Bij-Jlapen. Stillen de over-
.vloedige Vloeden der Vrouwen; ook de Buykfoop: doch
te veel gegeeten, bezwaren ze de Adaag, en doen lig- *
telijk braken.
LX H O O F D S T U K .
A K E L E Y E N .
■ J ^ £ O o r het gezicht zoo aangenaam en Verfche^
vermakelijk , als - eenige der andere namen.
S fliv foorten van Bloemen zijn konnen, ge-
lijk ieder genoeg bekend is, worden,
Sjïïjèf mijns weetens , in het Necdcrlandfch
met gcenen anderen ah deezen naam
genoemd.