^ I D E R X ’I I S
8 8 3 SlSYRINCIIrUM. W a TER-EPPE. G e.EIDTKRUYD. gg^
CCCCXXXIÏ HOOFDSTUK. gemelde Maan in *4pril van de oude afgenomen en
verplant worden. s i s y r in c Hium . k r a c h t e n .
Namen. aardig Bol-gewas wörd> mijns weetens,
van niemand anders, dan metdee-
m m m m Zen ^aam, genoemd. De Italianen zeg-
g B tÊÊÊ^JÈp gen StsiRiNCHio.
Grond. - t tL i jE f l jB B R Bemind, uyt eygener aart, een zeer
-H^ ^ '^sspsl^Slag zandige * goedé aarde , met een weynig
tvveê,-jarige Paerdemift, en ’t Mol van verrotte Boombladeren
doormengt,; een warme, vrije, wel ter Zon
geleégenq plaats; en weynig water. :
Waarnee- | Lijd , buyten ftaande, ongeerne de felle koude dee-
Winterl ° zer Mflden. Moet derhalven, in een Pot gezet, 5s Winters
binnens huys worden bewaard op eentam elij k-w ar- :
me plaats, zonder ^ eenige vochtigheyd : .ook niet weer
buyten zijn gezet voor in ’tJaatfte van IUaert, .met een
zachte aangename Reegen*
Bloemen. ï I n ’t eérfte, en ook in ’tstweede jaar y ha dat deeze J
Plant uyt Spaanje o f andere heetè Landen nieuwlijks
in onze Geweften gezonden o f overgebragt is, geeft zé 1
een Bloem. Daar. na ilegts.om het tweede jaar; en
eyndelijk gantfeh niet meer, vermits ze de onaange- |
nanje Lucht onzer Weereldftreek qualijk kan verdragend
Opnee- Word ieder jaar, gelijk de andere Bollen, in 5t begin
0 v^n Julius opgenomen; en dan in September met. een
volleMaan weer ingezet, nadat men de aarde vervarfcht
en weer gemeil: heeft. -.
W^iteneppe ,.a£ Sium, is verwarmende en verdro- Aart,
gende in, den eerften graad.
HetiXruyd op ailërley manieren gebruykt', Lufit. /.1.
------eau in .w ijn gezoden, en'daarvan:gedrbn-n“ ny jo'
fien, as.aangenaam voor de Maag-, goed.voor de GeeU f , d , ' ° ‘
en Waterzucht-, voor de Gcfihmrdheyd-, -de Steen i en D h f i. it .
■ ^Graveel. Maalst een helder, fiharp Gedicht: opend*- ‘ *'t ’
va» de Milt r verwekt der Vrouwen
Maandjlonden, en doed haar gemakkielijk. vcrlojfc» in f ' '
Barensnood. Jaagt uyt de d o o feW ru ch ide Nagchoor-
t e . cn beyörderd een lichte watermakihg. , Helpt daar.
«ibovemde geene, welke.met de Bloedgancen Buykhop
Zijn gesjueld. ■ ■ • J *
J Met de -zélve W ijn , o f met het gediftilleerde Water Tmhf.hifi.
f t M f c l gewaflehen, neemt van het Aangezicht I‘Lc- 1n-
f ec“ Ae \-Zomer.jpraetele», en alle andere o.rizmver*
heyd der Huyd. . ' . . . , '
De Bladeren in Edik metwat Boter g é zo od è fiz ijn iturantn
zeer goed yo.p‘r ’t-Sprenktvuur, de’Kees, en andere’ heit bijh-TImtl
te Gezwellen.: defgelijks voor de:Schurftheydder P a e rJ “ « *
den, warm daarop gelegt wordende.
• ccccxx.xiv Ho o f d s t u k . GELIDTKRUYD. K R A C H T E N.
In Spaanje Bol-wortëltjens van Sifyrinchium worden in
weegenT i J f Spa an je , P o r tu g a lf en andere'warme Landen
ter fpijze . gehouden voor een aangename iprjs, en gegee-
gebruykt. ten in plaats van Cajlanien. Geeven echter aan ’t Lig-
chaam weynig jvoedzql.
In deezê onze 2Yieder landen worden ze Tiochter fpij-
ze genuttigt, noch in de Geneeskpnjl gebruykt. ......
CCCCXXXIII H O O F D S.T U K. W A T E R E P P E.
Namen, Y de Ueederlanders dus genoemd,
ë |j|| w° r(^ in het Z<?r//w geheeten S ium ,
^ S H lS S lS E ? L a v e r , Pa s t in a c a acöjatica : in
Ww B I het Hoogduytfch W asser e p p ich ,
W asser -m a r ck , en -Brunnen P e-
t e r l e in : in ’t Franjbh .Berle^> in *t
Italiaanfch S10 , o f G o rgolestro.
Twee bij- ^ Hier van zijn mij miiaren aart bekend geworden twee
foorten! blizon4ere fpqrten; te y e e ten : .
I. Sium majus „VEjuM, oïgroote Mregté Waf er-
ePPe- Sium MÏNUS ALTERpM, tweede'kleyne
Water-eppe. Beyde zijn ze van eeven de zelve Bomving
en Waarneeming, MÉÉ
Grond. Zij beminnen uyt eygener aart eerijjèrrieénéi zaöi-
d ig e ,. vochtige, o f waterachtige aarde; meer’een donkere
o f fchaduwachtige ; :als èen vrije ^topène plaats';
en veel Reegen:. Blijven eenige jareh in ’t leeVèu.
. Verdragen felle Pfoft v . en andere ongèlêégënfKé^h
nin^d^or ' Ft ^ * nter’ Bloeyen ieder Zomer, en -geeven dikmaal
Zaad, ° v° ik °men rijp Z a a d : ’t welk niet een-waffende Maan
van Aïaert, niet diép gelegt,. de aarde moet aanbevolen,
en dan meenigmaal met Water begoten zijn. Hier
: door wórden ze genoegïM n vermeeïiigvuldigd. ' ^
jonge°r Boven dién kan men ze aamvinrien-dóór hare aange-
iScheuten. ^ a^ ne en bij- de aarde -kruypende Scheutjens,
welke van zelfs Wortelen bekomen hebbende,- met de
S P hét Neederlandfch dus van veele ge- Namen,
héeten , word in het Latijn genoemd
SïDERiTis.’ De Italianen zeggen S i-
Hier van zijn mij in haren aart be- Eenige
kend geworden eenige veranderliike aar- veran^ef"
dige fobtten; te weeten: • lijke foor-
I . SïD E R iT is FLORE ALBO, o f Gelidkruyd met een
witte Bloem, I I . M onTana L usiTa n ïc a , o f Berg*
Gelidkruyd uyt Portugal, III. H eraglea Fa b ii C o-
l ü m n £ , ' o f Gelidkruyd van Heraclea, door de GeleerdeHeer
Fabius C olumnA'Zoo genoemd. IV . A nt-
güst iföLï A H isp a n ic a ,: o f Spadnfch Gelidkruyd met
fmalle Bladeren, V . M ontana G a l l ic a flore al- totneegen
BO ponCtAto ', o f Berg*Gelidkruyd Uyt P r a n k r i jkm e t Seta^ 7
een ivitte Bloem-en purpure jlippelen. V I . MoNtANA
FLORE PURPÓR-EÖ MAGNÖ, ö f Bcrg-Gelidkrüyd met
een groote purpure Bloem. V I I . A rvensIs , o f Gelidkruyd
y voortkomende op Grasvelden. V I I I . C re-
TiciA oDorata , o f welriekend Gelidkruyd van Can-
dien. IX; SlDERjTIS FCéTIDA SPICATA FLORE LU*
TEO’, o f (tinkend Gelidkruyd met een geele geayrde Bloem;
van zommige ook geheeten H ysopus fcétidus ,_of
flinkende Tfop. Niet alle zijn ze van de zelve •Bouwing
en Waarneeming.
Echter beminnen ze al te zamén een goede,- 'gémee- Grond,
ne, zandige aarde, met matige; twee-jarigb Paerdemift
vermengt; èen warme, wél ter Zon geleegene plaats;
en niet al te véél -vöchtigheyd.
I Het S ïd e r i t ï s FLORE ALBö , o f Gelidkruyd met Gelid-
een witte Bloem , en Siö e r i t i s M o n t a n a f lo r e kruyd met
PüRPUREo m a g n o , o f Berg-Gelidkruyd met een groo’ï f t f o ^ ^
te purpure Bloem, blijven niét meer als eene'Zomer iri Berg-Ge-
t leeven. Worden derhalven ieder Voorjaar, met een1
waflende Maan van Hpril f weer op nieuws gézayd ,1 met een
doch 't Zaad niét diep in de aarde gelegt. Komen purpure
ook v an ’t neergevallene dikmaal van zelfs genöeg óp ; Bloem,
en konnen hier door genoegzaam vermeenigvuldigdwor-
dën •' vermits de Plant niet eer verdord o f vergaat , voor
dat het Zaad in den Herjft zijné volkomentheyd
heeft verkreegen.
Het S iö e r i t i s M o n t a n a L u s iTa n ï c a , -o f Pö^-Port»-
f ë k k 2 tugalfch