Galen. lïb.
Smp. foc. 8.
Lonic.Hift.
leegentheyd, felle Vorft, en allerley andere omgemak-
ken des geheelen Winters. Konnen genoegzaam aangewonnen
worden door hare vermeenigvuldigen,de Wortelen
: welke men met een wallende Maan van Jïpril
afneemt en verplant.
K R A C H T E N .
GSachtvaaren werd gehouden voor warm in den
eerden, en droog in den tweeden Graad. ’iS to f
der Bladeren op Wonden gelegt, neemt wech de
ontfteeking der zelve; en geneed zé.
't Gedidilleerde Water hier van gedronken , ver-
derkt het Hert, en verdrijft den/fic^
In Edik gekookt, en daar van gedronken, verteerd
de M ilt , volgens 't getuygenis der Oude.
Wat voor
venaarde
zij bemin-
Galen. lïb.
Simp 6.
D ie / cL ,,
X V I I I H O O F D S T U K . STEEN VA AREN.
aardig en aangenaam Gewas, werd
.in het Meederlandfch niet alleen dus ,
jmaar ook van veeleMiLTKRUYD ge-
'heeten. In ’t Latijn A splenium ,
I om dat het in al de Gebreeken • der
\Adilt van. een zeer groot gebruyk is ;
ook C e t e r a ch , en Scoeopendrium-,- weegens de
gelijkheyd met een ru yge , veelvoetige Worm ,. na het
Griekfih genoemd Scolopendra ,: wiens gedaante
deezt Plant vertoond. In *t 'Hoogduytfch Ste in fa rn ;
' en in ’t Italiaanfch A spleno, C e tr a ch , én H er-
BA INDORATA.
Dit Gewas bemind uyt eygener aart een góede, ge-
meene, zandige grond, vermengd mét geftotene oude
Kalk en Steen: een fchaduwachtige plaats, en tamelijk
veel water in de Zomer-tijd. Geeft noch Bloem
noch Zaad. Kan in deeze Landen niet wel verdragen
fterke Vorft , o f veel koude Reegenen dér Winter.
Moet derhalven werden gezet op een warme plaats, bevrijd
voor O ofte- en Noorde-wïnden , o f anders in een.
Pot geplant, om'binnens huys gebragt, en daar met
zeer weynig vochtigheyd onderhouden te konnen werden.'
Buyten dit kan deeze Plant ligtelijk ’t leeven.
verliezen.
Welke ook door geen ander middel kan aangewonnen
werden , als door hare aangegroèyde Wortelen, die
men met een waffende Maan van J4prtl van de oude af-
.neemt, en verplant.
K R A C H T E N .
STeenvaaren, mtt de voorgaande in krachten wel
over-een-komende, is verwarmende van aart, en
verdrogende in den eerften Graad; ópenende, door-
fhijdende, en dun o f fijn van deelen.
In Wijn gezoden , verdrijft alle zwartgallige Voch-
; ten , en Koortzen : geneeft ook de geene, welke met
de vuyle Pokken befmet zijn.
In Edik gekookt, en daar van eenige dagen agter
den anderen gedronken , verdrijft de opgeblazentheyd
van de ALilt , en verteerd dezelve.. .Breekt ook de
Steen der Blaas : drijft hét Water u yt dezelve : neemt
wech de Geelzucht: ftild de Koude Pis : doch maakt
de Vrouwen onvruchtbaar.
X I X H O O F D S T U K . STRUYSKRUYD.
;En lang-leevend, beziens-waardig, en Namen
fchoon Gewas, hebbende de gedaante
van F i lix , o f Vaam ; derhalven
Jt zelve ook met regt onder de foor-
ÈJ ten van het Vaarnkruyd mag geteld
worden. I s , voor zoo veel ik weet,
tot noch toe weynig bekend geweeft. Heeft in \ Nee-
derlandfth de naam van Struyskruyd : in ’t Latijn
gehéeten Struthiofera , vermits de Bladeren, op
de wijze van Vaam voortkomende , in gedaante en
ftelling een Pluym , o f Vogelftruys-veeder , bijna gelijk
zijn.
Deeze Plant krijgd ieder Voorjaar, in de Maand Gedaante
Hpr il, uyt een knobbelachtige en bruyn-zwartachtig- derWor-
verwige Wortel, die van de andere Vaam gelijkvor-teI'
mig, met veelvoudige teedere, ontrent een vinger lange
Veezel-worteltjens, digt op malkander voortkomende
, omvangen , van welke zommige bruyn , andere
zwartachtig, ook eenige bleek zijn, yerfcheydene Stee-
len, niet zeer d ik , krom-getpgen.uytwaffende in ’t Stcckn.!
begin ; daar tia met’er tijd zich gantfeh los windende,
ftijf en regt opftaande;! ontrent o f ruym een voet lang;
onder alderdikft, en na boven allenxen fmaller toegaande;
aan de regter zijde een weynig hoL, ,of geuts-wijze
gefield; van agteren half-rond toelopende; De couleur
is uytwendig afch-verwig-bruyn , o f u yt den geelen
fosachtig, met een weynig roodachtige ruygheyd voorzien
; dóch van binnen uyt den bleeken afch-verwig:
Aan welke, twee, o f ook wel drie vingeren breedte bo- Befchrij.
ven de' aarde, o f dé wortel, veele,.aanbeydezijden tee- vbg
gens malkander over vöort-komende, doch op geene
fteeltjens ruftende, kleyne bladertjens grpeyen, digt de
een boven de ander; wél tagtig, t^neegentig, ja zom-
tijds meer dan honderd in getal aan eene Steel; onder
k o r t ,‘ in \ midden alderlangft; daar na weer na voo-
ren. korter werdende ; als in een ftpmp punt toelopende
: ontrent een vinger-lid, wat nrieer o f min, lang;
niet wel een Ströo breed, een weynig ruyg en dikach- der Blade^'
t i g ; v o o r , o f op de regter zijde’, aïs u yt den geelenren*
roodachtig , o f briiyn-verwig; van, agteren ro s , en
daar als met een bruyri poeder beftroyd : een weynig
blinkende van aart: aan de randen onordentlijk , doch
gemeenelijk een weynig rondachtig getand, o f ingejhee-
den: in ’t midden vercierd met een teedere, regt doorlopen
de bleek-geele Hdér. Als mén ze in de Mond
knauwd, werd men’er weynig ftnaak aan gewaar., Zijn
echter eenigzins te zamen-trekkende. In den Herfft
beginnen ze van onder eerft te vergaan , en zich in malkander
te trekken.
Deeze Planten beminnen uyt eygener aart een fcha-: Wat voor
j « ■ . - 7 r . _ eenaarde
duwachtige, geenzins een warme , of wel ter Zon ge- zl-j bemin-
lèegene plaats ; tamelijk veel vochtigheyd, en een’nen.
luchtige zandige aarde, vermengd met een weynig eenjarige
Paerde- en twee-jarige Kpeyemift. Verdragen in
deeze Gewefien, buyten ftaande, Sneeuw, Hagel, en
diergelijke ongemakken der Winter , zonder eenige
fchade, ook tamelijk wel Vorft, indien dezelve niet al
te fterk, o f te langdurig is. ’t l s derhalven niet ondien- Waaraee-
ftig , dat men van dit Gewas altijd ,;s‘ Winters een Pot min&'
binnens huys fie ld , en met matige vochtigheyd on- ,
derhoud, op dat men, in g;eval de buyten-ftaande door
een harde Vorft mogten yerfterven , door de bewaring
van deeze middel tot een nieuwe vermeenigvuldigmg
mogt hebben.
Zij brengen noyt eenige Bloemen o f Zaad te voor-. Aanwia-
fchijn. Moeten ter dier oorzaak alleen aangewonnen. nID°
werden door hare aangegroeyde worteltjens en zijde-
Jcheuten; welke mén in .’t begin van Hpril, o f September
, met een waffendé Maan van de oude afneemt, en
verplant.
KRACH*