van zelfs wel op. Hier door konnen ze genoeg aangewonnen
en vermeenigvuldigd worden.
K R A C H T E N .
, , , -j—\ E Bladeren van Roomfih Netelkruyd, o ïV r tica
I 1 Romana-, zijn verwarmende in den cerften graad;
Med'fae. ookafvagencie van aart. , . } I
, rhia In Warmoes, of andere fpijzen gebruykt, ook m
vu: ’ Wijn gekookt, en daar van gedronken , maken ze
een open Lirchaam: drijven het Graveel af; doen
vemakkelijk water logen; bevorderen der Vrouwen
Maandftonden; en verwekken luft tot het Echte werkg
In de Zleefeh-Kectel gedaan, doen ze het vlecfeh haajt
vaar worden. •
niofc l 4 De zelve Bladeren gefloten, met Zout vermengt,
£.9{ ; ' en op de beetcn der dolle Honden, ook op allerley
vu)le zweeringen gelegt , geneezen de zdve. e-
mcngd met Oly en Wafch, dan Plaaflers-wijze gedaan
op een verharde M i l t , brengen de zelve weer
te regt. v . , . ,
Durantes Het Zaad is verwarmende en verdrogende tpt in den
lib.Herb. tweeden graad. . - ; ■ • fol. 313. Een Drachma van ’t zelve gefloten; met Wijn en
Zuyker ingenomen, is goed voor den Hoeft, t zwellen
van de Longe, en ’t Pleuris. Reynigd de Borft van
alle tdje Flujmeh en tjuade vochten: dood de Wormen:
ftrijd teegens het vergif; verwarmd en zuyverd de
Moeder. , , . t- . ,
Niet alleen hier door kan men ze bequamelijk vermce- Aanwin.
nigvuldigen3 maar ook door,hare aangewaffene jongen; ning.
welke men met de genoemde Aprilfche Maan van de
oude afneemt, en verplant.
Het L am iu m fo l io c a u l e m a m b i e n t e , of Doove
doove Netelen, met Bladeren aan de Steel Kittende; S y l - Netelen,
v e s t r e f l o r e a l b o , of wilde dove Netelen met een met 1I ||
witte Bloem; en S y l v e s t r e f l o r e p u r p u r e o , öf StceUi?
wilde met een purpure Bloem, duuren niet langer dan tendc.
eene Zomer; alhoewel die met .de Witte Bloemen ookWildc»
wel meefl den tijd -.5 Winters overblijft. Worden S eyVee“
derhalven ieder Voorjaar in April met een wallende .üag-
Maan gezayd. Komen ook,door 't uytgevalleneZW,
van zelfs wel voort; en konnen hier door genoegzaam
vermeenigvuldigd worden.
Het L am iu m m a c u lo s u m f l o r e l u t e o , o f bo^ Bonte
te dove Netelen, met een geele Bloem: F c e t id u m f l o - doove Ne* RERUBRO, of ftinkende, met een roode Bloem; Scu-^le"; I
t a t u m , of met een Schild-zaad; en Pa n n o n ic u m , of uyt Pannonien , vergaan niet zoohaafl, maar blij-andere, ven veele jaren in ’t leeven. (Staan alle ongeleegent-
heeden der Winter geduldig u y t; en geeven, doch alleen
Tlin. I 11. Een halve Drachma van ’t zelve Zaad s avonds na
O ‘ 3* den' eeten' met Meede gedronken, doed avergeeven. Een Drachma met Rhijnfche Wijn gebruykt, breekt
de Steen der Nieren, en der Blaas.
CCLXXXIII H O O F D S T U K.
V E R K E E R D
N E T E LK RUYD.
N het Neederlandfeh niet alleen dus,:
Namen* -^ ^ ^ -^ ^ g maar o o k van veele D o ov e^ N e t EgsBpp
a ; in het Hoogduytfch T a u b e \ pssft : in het Eranfch O r t ie
m o r t e : in ’t Italiaanfch G a l i o p s i , o f O r t ic a
FETIDA. Hier van zijn mij in haren aart agt onderfcheydene
dJffchey- foorten bekend; namentlijk:
dene foor- I. L a m iu m m a c u l o s u m f l o r e l u t e o , o f bonte
ten. Doove Netelen met een geele fchoone Bloem. II. Fol
io c a u l e m a m b ie n t e , o f met Bladeren, rondom
de Steel fittende. III. S y l v e s t r e f l o r e a l b o , of wilde met een witte Bloem. IV • S y l v e s t b .e f lo r
e p u r p u r e o j of wilde met een purpure Bloem. V.
FceTiDUM f l o r e r u b r o , of ftinkende met een roode
Bloem. VI. P a n n o n ic u m , of doove Netelen uyt
Pannonien ; welke ook G a l e o p s i s t r a g i 3 of Ga-
leopfis van H ie r o n ym u s T r a g u s , en H an e ko p word geheeten. VII. S c u t a t u m ., of S c u t e l l a -
r i A j doove Netelen, met Zaad als een Schild, of als
een Helmet. VIII. L a m iu m b u l b o s u m A m e r ic a -
n u m , of Americaanfch doof Netelkruyd met een Bol-
wortel. Niet alle zijn ze van de zelve Bouwing en Waar-
neeming.
Grond Zij beminnen echter al te zamen een goede, zandige,
gemeene en welgêmeflte grond: meer een opene
bij goede Zomers, rijp Z a a d ; ’t welk men op
de voorheenen genoemde tijd in de aarde moet leggen.
Hier door worden ze genoeg vermeenigvuldigd; Aanwin. en dan ook d o o r hare aangegroeyde jonge Scheut jens. mnS*.
Ondertufïchen heb ik door ervarentheyd bevonden,
dat het Zaad van L a m iu m s c u t a t u m , ofdoof Ne-
telkruyd met een Schild-z>aad, niet zoo haafl als dat van
de andere te voorfchijn komt; maar zomtijds een. half,
ja wel een geheel jaar lang in de.aarde blijft leggen, eer
.men ’t ziet opkomen.
Het L a m iu m b u l b o s u m A m e r i c a n u m , of A- Amen- I
mericaanfch doof Netelhruyd, met een Bolwortel, is I
een bezienswaardig, .fchoön Gewas , doch het teeder- tcikruy(J» |
fle Van alle. Bemind een goedezandige aarde , met meteea „een weynig tweejarige Paerdemifl en ’t Mol.uyt ver- ®°lwor* I
gane Boomcn, of in des zelven plaats van verrotte Boom- qv‘oü(I> |
bladeren, doprmengt; een warme, welgeleegene plaats,
en matige vochtigheyd.
Geeft in deeze onze koude Geweflen noch Bloem Wortel,
noch Zaad, ten zij met zeer warme Zomers, en droo-
ge tijden. U yt hare ronde Wortel, die van de Ari-
s t o l o c h ia v e r a , of opregte ronde Ariftolochie, in
gedaante genoegzaam gelijk, fchieten op vijf, zes, en
noch meerder Steelen; een, ook anderhalve vóet lang.
Aan welke gemeenelijk zich vertonen vijf, en zee ven
fchoone Bladeren, .gehegt aan korte Steelt jens , twee en Bladeren. 1
twee regt teegens over malkander gefield; altijd voor
in een alleen eyndigendë. Zijn ovaals-wijze rond; be-
vallijk-groen; niet groot, voorzien met drie groote A-
deren in ’t midden , op de wijze van Plantago, of
Weegbree; waar uyt veele kleyne ter zijden voortfehie-
ten: ook aan hare kanten vercierd met nette en fpitze
Tand jens; eyndigende voor in een fpits punt. Tuffchen
de zelve worden gedurig aan hare Steelen nieuwe ftyt-
loopVKeeelle nk goeuzdiee n. - I Herfftreegenen , Stormwinden, SneetnO Hoe in ej
of flerke Vbrft kan deeze Plant gantfchlijk niet ver" 1 dragen. Word derhalven ( met een wallende Maan ncenacn-i 1 van April in een Pot gezayd, en als ze twee jaren daar
in geflaan heeft, in de zelve op de eyge tijd weer verplant
luchtige, als een donkere plaats, en veel Water. Kon-
ne'n, buyten flaande , harde Vorft zonder groote fcha-
de verdragen. Geeven ook meefl den tijd volkomen
rijp Zaad-, ’t welk met een wallende Maan van M a en
of April, niet diep gelegt, de aarde word aanbevolen.
zijnde) iri’t begin van ÖSlober, of een weynig
later, na tijds geleegentheyd , binnens huys gebragt
op een .luchtige plaats, waar in niet als bij vriezend
Weer word gevuurd: gedurende de Winter van boven
begoten met een weynig lauwgemaakt Reegenwater;
en niet voor in ’t begin of op de helft van Aprilt met een zoete Lucht en Reegen, weer buyten de
ZoDnneeefzlrea fleono rvt okoarng enflieeltd .( gel«i jk wel de andere) door Aanwi. •]
hare Wortel, maar alleenlijk door Zaad aangewonnen en oiog .
vermeenigvuldigd worden.
k r a c h *
<577 V erkeerd N etelkruyd,
K R A C H T E N .
Aart. fErkeerd Netelkruyd, of Lamium, is warm en
droog in den eerflen graad.
jjitfe.1.4. De Bladeren, het Zap, de Netelen , of het
C-9S- Zaad, met Zout en Edik vermengt, en dan Paps- of
ïlm. I. »7- Plaaflers-wijze gelegt op vuyle, verrotte zeeren, de
Triteuil.i- kanker, ineetende- en ook Bloed-zwecren , alle ge-
t, quetfte, gewondde, gebrandde Leeden, Klieren, Krop-
zweeren, het Flereftjn; allerley andere gezwellen en
hardigheeden, doen de zelve fcheyden, verteeren, en
geneezen. Vermogen voorts al het geene , ’t welk hier
boven van het Roomfcb Netelkruyd, of Vrtioa Romana,
gezegt is.
Cmtrar. De wilde doove Netelen met een purpure Bloem, óf
M. r- 90, Lamium Jylveftre flore purpureo , in roode Wijn gezoden,
en daar van gedronken, flillen de roode Loop.
eCLXXXIV H O O F D S T U K .
K N A W E L.
Namen, Hs genoemd in *t Neederlandfeh, word
S a ^ § e^eeten Pot-YGONUM ANGron(
l* fs uyt eygener aart een kleyn en
bij der aarden kruypend - Gewas. Bemind
, door een zonderlinge eygenfehap, een opene
vrije Lucht, een magere en gantfeh zandige grond.
Kan matige vochtigheyd verdragen. Blijft niet meer
dan eene Zomer in ’t leeven. Want bij alle geleegent-
heeden des. tijds geeft ze Voor de Winter volkomen
Aanwin- rijp Zaad, en vergaat dan. Moet derhalven in ieder
mfl§' Voorjaar, met een waffende Maan van April ofMaert,
niet diep weer gezayd, en de aarde aanbevolen zijn.
Doch flaan ook van zelfs genoeg op door het neergevallene
Zaad. Zie hier bij na het Hoofdftuk^ van D uy-
s e n d k o o r n , en dat van D u y s e n d k n o p .
K R A C H T E N .
A«agrtd, cean. j'Tpf.r Ndraowoegl ,i no dfe Pno leyègroflneunm g aranagdu.ftifolium, is koud en
In Wijn gekookt, en ’s morgens, «enige dagen
na malkander, een Roemertje daar van gedronken,
helpt de geene, welke haar Water niet wel konnen maken.
Is ook goed voor de zulke, die van *t Graveel, of de Nierenfteen gequeld worden.
CCLXXXV H O O F D S T U K .
M U U R B L O E M .
*®™cn we*” ekentfe • en zeer bevallige
«Hl llffla ll» > ter die1- oorzaak ook -wel in
r het Neederlandfeh genoemd St e e n -
v io l ie r , wijl ze zeer veel groeyd
°P Muuren en vervallene Steen-
hoopen, en daar van zelfs voortkomt,
word in het Latijn geheeten F l o s k e ir i ,
L e u c o ju m l u t e u m , eh V io l a l u t e a : in hét
Hoogduytfch G e l b e V io l a t e n , of V io l e n : in ’t
Hanfch G ir o f f l e e s J a u n e s , o f V io l e t t e s J a u -
nes : in het Italiaanfch V io l a G ia l l a , 'of anders
i HUne on- Vtioj"l e G i a l•l• e . . . . . ^«Cknrfcc fhoeoyr.. rO onriteenr bveakn eZnldJn g mewiJoirnd ehnar, ente waaerte tderni e: onderfcheydene
tC” / ƒ* ^ LOS keiri f lo r e l u t e o p l e n o , ofgeele dub-
e e Steen-violier. IL . F l o r e l u t e o p l en o p u r -
pUR^o^iixTo, ofgoude-lakenfche Muurbloem. IIJ.Flo-
RE LUTEO s iM P L t c r , o f met een enkele geele Bloem. Deeze $JJe verfchillen weynig in hare Bouwino en Waar-
neeming. •
Zij beminnen uyt eygener aart een goede zandige Grond
grond , met met veel twee-jarige Paerdemifl:, nee-
vens wat kleyn-geklopte roode Steen qn Kalk , genomen
uyt oude Muuren, genoegzaam doormengt:
lmeeagtiegnee pvloacahtst.i gheyd, en een opene, wel ter Zon g.e-
Die met dubbele Bloemen, noch jong zijnde, kón-Metdub-
nen, buyten flaande, zelden langer als twee Winters Bloe-c
e koude verdragen: moeten derhalven, met een waf- mcn*
fende Maan van April in Potten geplant, binnens huys
bewaard, en gedurende de geheele Winter, opeeniiiet
al te warme maar luchtige plaats flaande, met weynig-
Water onderhouden worden. Deeze foort geeft noyt
eemg Zaad: maar alleenlijk die, welker Bloemen enkel Mat enk«,
zijn; doch niet voor’t tweede, ook ‘t derdejaar, na1“-
datze zijn gezayd, of van zelfs voortgekomen. Daar
na voorts ieder jaar -, zoo langze in ;t leeven blijven.
Deeze zijn hafd van aart; zoo dat ze veel Water , Aren-
ge koude, emmeer andere ongeleegentheeden der Winter
konnen uiytftaan.
Wil iemand uyt het Zaad van enkele Bloemen duk-Hoc men
hele.winneny die zaye het zelve in de’Maand Apr ildubWe fe
met een volle Maan. Neeme de daar van voortko-
mende 'jongen al hare Zijde-fcheuten , eji late haar al-
leenlijk de middelfle Hertlooten; uyt welke men ver-
wagt dat de Bloem zal voörtfpruyten. Indien de zelve
l- ^ Zijde-takjens maken, zoo moet men die defgelijks
bbaijr eti jds wechneemen, eukelijlc de regt opgaande met Bloemen behoudende.
Van deeze moet men Zaad met een volle Maan win- uyt Zaad
nen ; en ’t zelve met een Aprilfche volte Maan weer aan vaQ eilke“
de aarde beveelen ; zoo zal men eyndelijk daar uyt goe- Ie‘
gdeef cdhuibebdeelne . Bloemen bekomen; ’t welk anders no•y t zou
Alhoewel die vost dubbele Bloemen noy t Zaad geeven, Aanwin*
: gelijk alreeds gezegt is, zoo konnen ze echter op twee- ninS
ddeenrl.ey wijzen aangewonnen en vermeenigvuldigd worEer
ft, door hare Zijde-takfen; hóe nader aan de zonder
Wortel, hoe bequamer hier toe. Deeze fnijd men, met Z-aad,
«en waflènde Maan van A p r il, ten hal ven in, gelijk
men de Angelieren doed, met afbreeking -van al de
Knoppen der Bloemen. Dan vuld men zè met aarde
i aan , en dus gehandeld zijnde, vatten ze genoegzame
Wortelen.
Ten anderen door Takjens j welke geen Knoppen, op twe«-'
of Bloemen hebben ; en die men terflond in Potten de.r.le>’
fleekt een halve vinger lang, of, na geleegentheyd van WI^ eiu- •
hare lengte, noch dieper, tot aan de bovenfle top , in
een fchaduwachtige plaats, daar ze van de Zonné-
flralen niet geraakt konnen .worden. Dus moet men ze
meer dan zes weeken lang bewaren, en dikmaal met
Reegenwater begieten ; I zoo beklijven’er gemeenelijk
veele van ; en zij groeyen teegens de Winter, of in ’t
volgende Voorjaar voort.
K R A C H T E N .
MVurbloem, of Flos keiri, is verwarmende van Galen.1. 1,1
aart, dun vandeelen, en heeft een afvagende simb . 7
kracht. De Bloemen, gedroogd zijnde, wor-
tdiegne rv zainjn e eanls ideed er meefl gebruykt, om datze veel krachBladeren.
De Bladeren in Wijn gekookt, en daar van, eeni- Bod. 1. 6, •ge dagen na malkander, *s morgens een weynig ge- c*4*
bruykt, drijft de doode Vrucht af; doch is gantfeh
ondienflig voor Vrouwsperfonen welke een leevendig
Kind dragen.
Het uytgeparfhe Zap der Bladeren en Bloemen in Lonic-1- ^
de O ogen gedaan, neemt de vlekken en donkerheyd der c' X1*‘
zelve wech ï zuyverd de Wonden, verdrijft de onrey-
V v 2 nigheyd