B e s c h r y v ïn g d e r K r u y d e n , B o l l e n e n B l o e m e n ', III B o e k ,
blijft lange jaren--in ' t lee-
Voortijds
in groote
waarde,
gehouden
Bladeren
gekroond.
559
Herfft rijpe Vrucht
ven. ' J ,
Werd aangewonnen , niet -alleen door haar Zaad, t
welk met een waflende Maan van September o f Maert
dc aarde werd aanbevolen ; maar ook door hare jonge
Loten ,• ^welkg de grond zeer doorlopen. Op de genoemde
tijd fteekt men ze van de oude af, en men verplant
ze. - , -
i Hare purpure Vrucht pleeg voortijds bij de oude Heidenen
in een zeer groote waarde te zijn ; vermits ze niet
alleen hare Aangezigten daar mee verwden en beftree-
ken, wanneer ze in den Tempel harer Afgoden gingen,
om te offeren,, volgens het verhaal van M a r c e l l u s :
maar ook vloekten ze Kranjfen van de Bladeren ; met
welke ze kroonden al de geene , die voor de eerfte maal
van ’t Podagra wiefden geplaagd ; gelijk L u c ia n u s
fch rijft; op dat de waardigheyd deezer.. krankheyd
(welkegemeenelijk meer bij de Groote als:bij de Kley-
ne een Herberg zoekt), bij de Nakomelingen niet ver-
geeten zou blijven. :
K R A C H T E N .
rond Blad.' I Ï I . E l a t in a Mi No f t , o f ktyne Elati-
ne. A l te zamen zijn ze van «even, dezelve bouwing.eu
waarneeming.
Zij beminnen een gemeene, ?andige., op nieuws om- Grond,
gefmeetene, zoo, wel gemefttq' als ongemeftte grond :
een opene, luchtige, warme, wel-geleegene plaats, en
weynig water, jBlijven niet langer dan eene Zomer in
’t leeven. Geeven teegens de Winter volkomen Zaad,
.en verderven daar mee.
Moeten derhalven , met een, waflende Maan van Aanwin.
Maert, weer op nieuwsi, niet diep , ook hol en lucK'- ^ing.
t ig , gezayd zijn. O p geen andere wijze konnen ze aangewonnen
werden. Dikmaal flaan ze , door haar neergevallene
Zaad, van zelfs weer op. -
K R A C H T E N .
1 Latine is matig verkoelende, verdrogende, en te G„ien ^
zamen-trekkende van aart. . * •='. g :.simp,6,‘
Gefloten, en dan op ’t Voorhoofd gelegt, ver-;
E
Zacht de brand van ft Hoofd; defgèlijks de hitzigheyd
der O ogen, en drijft te rugge. de daar op vallende Z/»-
W ilde Vlier , o f Ebulus , is warm en droog, in
den derden graad: -daar beneevensverdeelende,
verteerende, en purgeerende, yan aart. -Vermag
ook alles wat van de Sambucus, o f Vlier, gè^egt is.
jipul. lib. De Bladeren, o f Wortelen ,. in Bier p f Wijn gézo-
RerbaC'91. d en, en daar van een Roemer gedronken, drijft uyt
alle waterachtige .en /lijmerige vochtigheyd. Is derhalven
goed voor alle Waterzuchtige; voor ft Graveel, de
Hoeft, ft zwellen van de Lel in de Keel ;' de fteeken en
beeten van giftige Dieren.
Tuchf. De Bladeren gezoden, o f gefloten, en gelegt op al-
Hift. Pl. lerley zwellingen, gebrandheyd , en- beeten der dolle Hon-
cap. 20. den, o o k , met OlTe-vetvermengd,- op 'zFlereftjn , I
fcheyden, verzachten, verdrijven en geneezen al de genoemde
qualen.
Tragm 11 De Bladeren als een Moesje geb ruykt, dienen om
eap.Só. te purgeer en, en drijven a f alle galachtige en-waterige
Vochten, zonder eenige moeyelijkheyd o f gevaar. Op
de Wonden gelegt, doen’er ’t yleefch in groeien.
’t Uytgeparftte Zap in-, de Moeder gedaan , verwekt
de Maandftonden. Met èen weynig Zuyker gedronken
, is goed voor de Koorts.
Lufoan. Het Zap , u yt de Wortel geparft ,„ en een tijd lang
lib. 4. met Wijn gedronken, is «en goed hulpmiddel voor ’t
«Mrr.864' p 0dagra} en teegens de Waterzugt. Geneeft de Pok?
ken, en doet Braken. De binnènfte Baft deezer Wortel
met Wijn gebruykt , maakt Stoelgang. De W ijn ,
daar de zelve vierentwintig uren lang in te,weyk heeft
geleegen, opend het Ligchaam van onderen boven. • _;
Dïofc. 1.4. Het Zaad gefloten , en een Drachma daar van met
sap. 17ĥ Wijn ingenomen , doet gemakkelijk wateren , en is
goed voor al de nu genoemde-gebreeken.: ^ ;
Doi. I. i i . Het Zap der Beezièh maakt het Hayr zwart. Het
f.z4- Kruyd zelfs in de Bedfteede g elegt,' verjaagd en dood
de Wandluyzen. Gebrand werdende, verdrijfd het alle
giftige Dieren.
C C I I I H O O F D S T U K.
E L A T I N E.
Naam.
Drie on-
derfchey-
dene foor-
E t deezen , en , mijns weetens, geenen
anderen naam in ft Neederlandfth,
Franfch , Latijn en Italiaanfch genoemd..
Hier van zijn mij in haren aart drie
onderfcheydene foorten bekend; als:
I . E l a t i n e m a j o r s a g i t t j e f o l i o , o f groote
Elatine met Bladeren van ’ t voorfte gedeelte eens Pijls.
I I. R o t u n d i f o l i a l a Nu g in o s a , of met een ruw
• Met Lijnzaad in roode Wijn gezoden , en daar van shfe. 1,4;
gedronken, geneeft de Bloedgang, o£roode Loop. Tot “H°-
dezelve uytwerking gebruykt men ft in de Clifteerien.
Defgelijks werd het gedaan in Dranken, bereyd'teegens 1
Peftilentiale Koörtzen. Is ook. dienftig teegens de ge-.
breeken der Leever, Longe, en Milt.
Het uytgeparftte- Zap, o f ft gediftilleerde Water van nol k
Elatine, geneeft allerley Wonden , Ouetzuren, Zwee- Adit, M,
ringen, en voortlopende Zeeren : alle heete:Gezwellen; 1,cahil\-
.’t wild Vuur ; dé Schurftheyd en Melaatsheyd; beyde
inwendig gebruykt, en ook dikmaal daar mee uytwen*
dig beftreeken.
’t Zelve Water gedaan in de lopende en tranende Oö- Dumtu
gen , is zeer dienftig tot wechneeming van dit Gebrek, s f'f}
Dropgd op allerley Fiftelen. Is zeer goed teegens ‘den
Huyg ; ook teegens de jSquinantie, o f ’t Keelgezwel. ‘
Met Wijn gemengd , en daarmee gegorgeld , ' neemt
wech de quade zweeringen van de Mond , en de rauw-
heyd van de Tong..
D it Water een tijd lang gedronken, o f ook van buy-
ten opgelegt, dood de Kanker : geneeft de gefcheurd- 3' ca‘ '
heyd; helpt de neerfchieting van de Moeder ; ftild de
Bloedloop , ook de overvloedige tFHaandftonden der
„Vrouwen.;
. Met het gediftilleerde water gewaflehen, maakt een
zuyver en klaar. Vel.
C C IV H O Ö F D S T U K .
ELICHRYSON.
■ Oerd in het Meederlandfch geenen ey- Namen-
gentlijker naani. Werd in het Latijn
geHeeten H e l io ch r y so n , beteeke-
nende zoo veel. als G o u d e n b l o e m |
vermits ze zoodanig;; een verwe ver-
BLjUM , o f ook REiNBLUM i in ’t Italiaanfch Heli-
CHRISO. , ; \ ^ É|
Zij' bemind èen goede, gemeéne , zandige aarde, Gron •
met een weyriig.tweerjarige Paardemift,en het Mol van
verrotte Boom-bladeren doormengd : een warme vrije,
wel-geleegene plaats, en weynig vochtigheyd. Geert ^
in den Herffl: een fchoone Bloem , maar noyt in deeze
Landen eenig volkpiiien Zaad. Blijft niet langer dan
.«ene Zomer in ’t leeven, vermits ze o f van zelfs vergaat,
o f , door een kleyné Rtjp verraft zijnde, fchielijk van t
leeven werd beroofd.
Kan op geen andere wijze vernieuwd o f aangewonnen Aanw
werden, als door haar Zaad, uyt warme Landen over
gezonden:
H e l io c h r y s o n . A l a n t w o r t e l . E p im e d iu m k r u y d .P a e r d e s t a e r t . 5 6 z
I ;>l. WK
tb nomine
Mmartm-
K a
KkelU'
m . 909-
UpiofcJiomerph.
l.
gezonden ; *t welk met een waflende Maan van A p r il,
niet hoven een ftroo-hreedte diep, hol en luchtig werd
gezayd in een Pot; gefteld op een heete plaats, befchut
voor alle koude winden. Als ’t Zaad opgekomen is ,
poffen de jonge Planten niet verzet werden ; want hier
door zouden ze zoodanig veragteren , dat ze geen Bloemen
zouden konnen voortbrengen. Niet meer als een
o f twee Planten , na geleegentheyd van hare grootte ,
moet men in eene Pot laten blijven.
K R A C H T E N.
DEeze Plant is warm en droog; ook door-fnij-
dende , verdeelende , en dun makende van
aart.
In Wijn g ek o o k t, en daar van gedronken , doet
veel water lojfen. Belet het neerfchieten der overvloedige
Vochten. . Drijft a f het Zaad der Nieren en Blaas.
Is goed .teegens quade Zeeren;'tFlerejijn; deGefcheurd-
heyd o f inwendige Breuken; de fteeken en beeten der
Slangen, en anderer giftige Dieren: ook teegens de koude
Pis. Verwekt der Vrouwen Maandftonden, en doet
fcheyden ft inwendige geronnene Bloed.
De Bladeren gedroogd, gepulverizeert, met Honig
vermengd , en op de gebrandheyd 'geftreeken , geneeft
dezelve.
De Bloemen in Wijn gezoden, en daar van een Roemertje
’s morgens nuchteren gedronken; o f een Drachma
van liet Poeder der gedroogde Bloemen met Spaan-
fche Wijn ingenomen , -dood de Wormen in *s men-
fchen Ligchaam zeer wonderlijk. Een halve Drachma
mèt Franfche Wijn gebruykt, doed de loop der Zinkingen
ophouden.
HetKruyd zelfs bij de Kleederen gelegt, verdrijft en
dood de Motten.
werfchey-
[Bloemen.
Belden
Baad.
[Aanwin-
C C V H O O F D S T U K .
ALANTWORTEL.
En Medicinaal Gewas, werd ook in ft
Neederlandfth van veele genoemdjGA-
L ANTWORTEL : in ft Latijn E nula
C am pan a, In u l a , en H elenium:
in \ Hoogduytftch A lantwurtz 1 in
ft Franfch E nu leC ampan e, o f ook
Herbê d’E leine : in ft Italiaanfch HELENio,maar
gewöonlijker Enol a , Enoo.
Deeze Plant bemind uyt eygener aart een goede, ge-
meehe, wel-gemeftte grond,immers zoo zeer een vrije,
genoegzaam ter Zon geleegene, als een fchaduwachtige
plaats; en veel water. Blijft lange jaren in ft leeven.
Verdraagd allerley ongeleegentheeden der Winter. Geeft
elke Zomer Bloemen : doch in deeze koude Geweften
zelden volkomen Z aad, dan met zeer warme en droo-
ge jaren , gelijk dat van 1669. is geweeft, en zommi-
ge andere diergelijke.
Werd derhalven’ alleen aangewonnen en vermeenig-
vuldigd door hare aangewaflene Wortelen, van welke
men affteekt eenige ftukken, boven voorzien met een
of meer knoppen: en dezelve verplant met een waflende
Maan van Maert, A p r il, o f September. Doch wee-
gens hare lange Bladeren moet men ze wel drie voeten
wijdte van malkander zetten, en in ft cerft dikmaal met
water begieten.
Vermits ’ tZaad zeer lang in de aarde wil blijven leg-r
gen, zoo dat het eerft na verloop van eenigè Maanden,
Ja Somtijds van een geheel jaar o f noch langer, te voor-
fthijn komt, zoo moet men f t , wanneer men deeze
Plant hier door wil aanteelen , met een waflende Maan
van September in een Zeep-vaatje , o f Pot ( om ’s.
Wmters binnens huys bewaard te konnen werden) o f
m Maert op een zeer warme plaats, een kleyne vinger
diep in een wel-bereydde aarde leggen, en dikmaal met
water voorzien.
K R A C H T E N .
ALantwortel, o f Helenium, is warm en droog tot Doj t /# x
in den derden Graad, inzöndcrheyd droog zijn- cap.10.
de : eevenwel niet zonder eenige vochtigheyd :
daar beneevens afvagende, verteerende, en dun-maken-
de van aart.
De Bladeren in Wijn gezoden , en daar van gedronken,
o f gelegt op de beeten en fteeken der giftige Dieren,
-geneezen dezelve. • ■
De Wortel geconhjt; o f gedroogd en rauw gegeeten; bj>/Is lib. :
ó f ft Poeder met Wijn ingenomen , o f in Wijn gézo- simp.c-.iS.
den, en daar van gedronken , o f op eenige andere wij- Rue^,uf
ze gebruykt, opend de verftopheyd der Leever, en'van /. 2^. Txf*
ft geheele Ligchaam : maakt eén vrolij\ gemoed * ge- Averr lib.
neeft de gebrecken van de M i l t : komt te hulp de gee- s,mP-c-42*
ne die Bloed fpouwen; dood de Wormen : verdrijft het *'
Colijk^eh alltwinden dés Buyks.- Is goed voo rde Peft;
ook voor de . engborftigheyde, want ze jnaakt rijp en los
alle taye ,groave, en Jlijmerig£ vochtigheyd van de Bórft:
derhalven ook zeer dienftig vopr een verouderde Hoeft.
Verfterkt de Maag. Maakt een open Ligchaam : dopt
de Spijs wel verteer en: wéerftaat het Vergif-, drijft hêt
water der Blaas voort , en verwekt der Vrouwen
Maandftonden.
' Dezelve Wortel week gezoden , wel gewreven , met Fuchf.
Honig vermengd , dus t o t : een Zalfje gemaakt, dan
gelegt op opene Zweeringen en oude Zeeren , zuyverd fwÊidnL
en geneeft dezelve. Met eenig V et vermengd , ver- lib. Herb.
drijft de fthurftheyd. Werd zeer gepreezeri teegens f°h l lu
peftilentiale Gezwellen, beeten van Slangen en dolle Honden,
daar op gedaan.
Het uytgeparftte Zap der gezodene Wortelen met een Tabern, L
weynig Zuyker gedronken , " dood Ook de Wormen ; 1 ‘ c'
verdrijft de Buyk/rimping; is goed voor ft Graveel, en
1 teegens een quade lucht.
Het gediftilleerde Water deezer Wortelen heeft dezelve
werking. Met het zelve zich dikmaal gewaflehen ,
maakt een fthoon Helder Aangezigt.
C C V I H O O F D S T U K .
EPIMEDIUMKRUYD.
g ^Eeze aardige Plant werd , mijns wee- NamcnJ
H anderen als deezen naam b eteekend; in
g ft Hoogduytftch B i s c h o f f s h u t : in ft
£ Italiaanfch E p im e d io : in het Latijn
F E p im e d iu m H ER BA ,ten onderfchèyd
van een E p im e d iu m F r u t e x , o f B o o m a c h t ig ' E -
p im e d i u m , waar van w ij de befchrijying hebben g e daan
in ft voorgaande tweede Boek^deezes W e rk s ,
Zij bemind een goede, gemeene, liever zandige als Grond:
andere, echter wel-gemeftte grond: een opene, luchtige,
wel-geleegene plaats, en veel water. Blijft veel«
jaren in ft leeven. Verdraagd felle Vorft, en alle andere
ongeleegentheeden des tijas: geeft ieder Zomer wonderlijke
en kluchtige Bloemen ; ook dikmaal volkomen
rijp Zaad: ft welk met een waflende Maan van Apr il, Aanwin-
ó f May , niet diep gezayd moet zijn in een P o t , ge- ntnS*
fteld op een warme plaats, en zomtijds met een w e ynig
water begoten. Hier door werden ze aangewonnen
en vermeenigvuldigd. Dan ook noch door hare
aangegroeyde jonge Wortelen ; welke men op de genoemde
tijd van de oude afheemt en verplant.
Nr i K R A CH -