P ’S K o n k o m m e r .
fmeerd, neemt wech de {marten der Zee nawen, en
van’t Podagra,
Hier tot
Rertien
Çurkfche
f^aante
r Blade-
C L X X X IV H O O F D S T U K .
KOORNBLOEM.
;En w e l-b ek en d Gewas, o o k van vee-
le in ' t JVeederlandfch R o g g e b l o e m
g en o em d , wé rd in *t L a tijn geheeten
C y a n u s : in ’t Hoogdüytfch K o r n -
b l u m : in h et Fratifch B l a v e o l e ,
A u b i f o i n , B l u e t , en S o u l s i e :
in het Italiaanfch C i a n o , F i o r u i F r u m e n t o ,
F io r d e l F o r m e n t ó , en B a t t i Se c u l a .
Hier van zijn mij in haren aart bekend veele veran-
derlij ke, ziens-waardige foorten, als:
I. C y a n u s a r v e n s i s f l o r e Ru b r o , o f roode
Koornbloem. I I . F l o r e a l b o , o f witte Koornbloem.
III* F l o r e p u r p u r e o * o f purpure Koornbloem. IV .
F l o r e cceRULEO, o f blauwe Koornbloem, V . F l o r
e a l b o f u n d o v i o l a CEO , o f witfe Koornbloem
mét een 'Violette grond. V I . F l o r e a l b o f u n d o
cceRULEO 3' o f witte Koornbloem met ten blauwe gronde
VIL F l o r e r u b r o f u n d o p u r p u r e o ,, o f roodi
Koornbloem met een purpure grond. V I I I . F l o r e -
p u r p u r e o f u n d o cceRULEO q f purpure Koornbloem
met een blauwe 'grond. IX. C y a n u s ' m a j o r ’
l a t IFOLIUs, o fgrooteKoornbloem met breed'e Bladeren.
X .C y a n u s o d o r a t u s T u r c i c u s f l o r e a l b o ,
of welriekende Turkfche witte Koornbloem." X I . F l o r e
p u r p u r e o ', o f purpure welriekende Turkfche Koornbloem.
XII. F l o r e l u t e o o d o r a t o , o f Turkfche
geelewelriekende Koornbloem. X III. C y a n u s H i s p a n i -
COS F l o r e p u r p u r e o .e t a l b o !, o f SpaanfcheKoornbloem,
zoo witte als purpure. X IV . C y a n u s a r b o r e u f ,
of Boomachtige Koornbloem. En noeh meer andere. Niet
alle zijn ze vaneeven de zelve Botswing en Waarneeming:
Eevënwel beminnen ze al tezamen een goede, ge-
meenè,^ zandige grond, eerft varfch omgefmeeten ; en
met een weynig Paardemift matig voorzien : een opene
en wel-geleegene plaats; matige, en voor al niet te veel
yochtighcyd. Blijven niet'langer dan eene Zomer in *t
leeven. Geeven volkomen Zaad, en yerfterven voor
de Winter.
Moeten derhalven met een walfendeMaan van Maert
of April op nieuws weer aangewonnen worden dóór
Zaad, niet diep in de aarde gelegt. Door geen ander
middel konnen ze zich vermcenigvuldigen : behalven
dat z e , door ’t neer-gevallenc Zaad , dikmaal van zelfs
genoeg opflaan; teweeten, de gemeene Koornbloemen;
waar. üyt meri' veeltijds met groot vermaak ziet voortkomen
zeer veranderlijke fchoone verwen.
De C y a n u s o d o r a t u s T u r c i c u s f l o r e a l bo
e t p u r p u r e o , o f welriekende 'Turkfche Koorn-
b'.oem, zo o met een witte als purpure verwe , o o k om
hare uytmuntende lieflijke reuk g en oemd A m b a r e t -
T E » ° f A m b e r b l o e m , g r o e y d , u y t een teed e rë ,
met veele Feezelen voorziene , en zonder eenige fmaak
zijnde witte Wortel, ter h o o g te van twee voeten op ,
ook wel hooger. U y t dezelve fchiet vo o r t een eenige
Steel - rond , van binnen met een w i t , v o o s , en h o l-
achtig Pit voorzien ; van b uyten vercierd met een blee-
groenhejd, wanneer ze witte ; o f een purpurachtig-
e)'d, als Ze purpure Bloemen draagd.
Aan deeze Steel fpruyten uyt zeer fchoonê Bladeren,
eei! kleyne hand lang, o f ook wel korter : drie* en
ook twee vingeren breed; in zes, zeeven, agt, o f nee- 1
gen diep-ingefheedene deelen gefcheyden: van\welke het
voorfte is t grootfte , breedfte én langfte ; doch al te
zameh gaan ze vóór puntig tóe ; en zijn rondom met
gfoove, voor zeer fpitze, gelijk als doornige punten, o f jj
an en, gezaagd ; dikachtig en lang van aart; uyt den
K o o r n b l o e m . J30
■ blauwen groen-verwig > doch onder bleeker; zoo wel
om hoog {taande als neerwaarts hangende: in ’t midden
voorzien met een regu-door-fchietende Ader, waar uyc
eenige kleyner ter zijden uytvloeyen; boven maar eeven,
doch onder meerder zigtbaar,- en aldaar als in de Huyd
inwendig blijvende* Bitter van fmaak zijn de gedagte
Bladeren; en komen in ’tronde om de Steel boven malkander
onordentlijk, en niet teegens over den anderen
Voort*
TufTchen dezelve in het midden , eft ook ter zijden doem-'
u y t , Ichieten op veele lange, blinkende, ronde, ge- knoppen.1
ftreepte, en bloote bleeke Steden, niet zeef dik, hebbende
op haar boyenfte punt dikke, ronde, donkergroene,
en tdmelijk*groote knoppen, aardig voorzien
met veele harde, digt op malkander zittende, rond-
■ achtige Bladertjens, als Schubbetjens, voor met bruy-
ne Streekjens, gélijk men ziet in het C e n t a u r iu m
a Lp inum lu .t e um , o f Berg-fantorie met een geele
Bloem. Deeze langzaam open-gaande, ziet men eyn- Bloemen^
dehjk in Julius te voorfchijn komen groote, aanzienelij^
e Bloemen , beitaande üyt veele diep-ingefneedene ,
welriekende, teedere Feezel-bladertjens (gelijk men in
Sc a b iö s a . o f Scabiofe, en C y a n u s A r v e n s is , o f
de 'kleyneKoornbloem, ziet) doch inwendig veel kleyner;
o ok, haar openende, van binnen h o l, die van J.a c e a
niet ongelijk. Na weyhige dagen vergaan deeze Bloe- Zaad.’
men in haar zèlven , en laten achter een yolkomen
Zaad 3 bèfloten in een hayrige ruygheyd. *t Is langwerpig
, dun , een weynig gebogen , en blauwachtig-
bruyn, o f ook wel bleek van verwe.
Deeze foort is teeder van aart. Blijft ook gemeene- Deez:e
lijk niet langer dan eene Zomer in ’t leeven. Echter foort.
heb ik ze wel’s Winters over gehouden; als in die van de ove/gcl™
Jaren i6 y o . eri 16j i . Welke zoo Berk fchoten ƒ dat houden,
ze in ’t begin van Junins gantfcli geopende Bloemen ons
lieten aanfehouwen. Bemind dezelve grond, als wij
van de andere foorten hebben voorgefteld ; maar een Grond,
veel warmer plaats, en niet te veel yochtigheyd. Werd
derhalven, met éeuwallende Maan van Apr il, zoo wel Waarnee-
in de Aarde , als in een P o t , 'weêr op nieuws gezayd ; minS*
en in opene 5/ a ^ .{taande , voor den Reegen g ew a g t,
op dat ’t Zaad niet-mogt verderven;. ’twelk zeer ligte-
lijk door te yeel vochtigheyd kan gefchieden._ A l .de
andere foorten van Koornbloemen zijn dit gevaar ook
onderworpen. Dus waargenomen, geeft ze volkomen
Zaad; en verderft voor de aarikdmd der Winter, .door
een kleyne Rijpt o f van zelfs.
Het C y a n u s H is p a n ic u s , o f Spaanfche Koorn- Spaanfche
bloem , zoo mét witte als purper achtige Bloemen , is Koorn-
ook wel van een aangename reuk, doch niet zoo krach- ■ ocrn*
t ig ; ook niet zoo vol o f groot Van Bladeren , als de
Turkfche. Werd op eeven dezelve wijze in alles gere-
geert en behandeld: vermits z e , in den Herffi volkomen
rijp Zaad gegeeven hebbende, dan. o o k ’t leeven verliefd.
Het C yan us m a jo r l a t if o l iu s , of groote breed- Groote
gebladerde Koornbloem , vergaat niet zoo haad , maar breed-
blijft lange jaren in 'tleeven. Verdraagd een opene, geb,adeï' - .
luchtige , vrije , wel-geleegene, dikmaal gerepte, en bloem.0” *"
genoegzaam gemedte plaats, veel water, en allerley
ongeleegentheeden der Winter , zolder eenige fchade.
Blpeyd (gelijk ook al de andere foorten) een lange tijd-
Geeft wel in den Herfft , doch alleenlijk bij goede
drooge Zomers, volkomen rijp Zaad: ’t welk met een
wallende Maan van April ó f Afay de aarde moét aanbevolen
zijn, niet boven een Stroo-breedte diep gelegt.
Door. dit middel werd deeze Ibort vermeenigvu'.digd : Aanwin-
dan ook noch door hare aangewaflene, van zelfs wor- ning.
tel-fchietende Jongen : welke men op de zelve nu genoemde
tijd Van de oude afneemt, en verplant.
Het C y a n ü s A r bo r eus , o f Boomachtige Koorn- Boom-
bloem 3 zijnde de raarfte foort van allen, bij mij in'het achtige
jaar iö ’j y . , door overgezonden Americaanfch Zaad, Koorn-
voortgekomen , is een aardig Gewas, van een bevallij- °*oera’
ke aanfehouwing. Schiet in deeze Geweflen op ter-
L1 hoopte