i8ï Z Ü H ï N' G . W Ö L F S W O a T F. fe W o I . F S B F 7. T K .
Het Ligohaam daar mee gewaffen neemt wech de
Jeukkerigheyd j ook alle Schurftigheyd en onzuyver-
. . - fa heyd der Huyd. De zelve werking hebben de TVorte-
i.cap'i4°» len , in Edik gekookt $ door een Doek gedaan >
met dit nat de waflching verrigtv
Napellus
Gloriofus
welke hier
I cygentlijk
V I I I H O O F D S T U K
WOLFSWORTEL.
E t deeze Naam in h tt lFeederlandfch lp' bekend > word in het Latijn geheeten
A co n itum , o f ook wel N a p e l lu s :
in het ■ Hoogduytfch W olffwurTz ,
N arren-kappen ‘è en E ïsenhu^-
lein v in het Franfch T ue lo u p j
en in t Italiaanfch £ A conito.
Hier van zijn mij in haren aart. békend geworden
verfch'eydene foorten, namentlijk : :
I. AcONjTtTM LYCOCTÖNUM FLORE COÊRULEO v,
o f gemeene blauwe Wolfswortel. I I. L ycoctonum
flore l u t e o , o f groote Wolfswortel met geele Bloemen*
■ I I I . A conitum n ig r um b a c c if é r um , o f
Wolfswortel met zwarte Bedien. IV . BAcciferum
album , ó f Wolfswortel. met witte Bedien ; welke
beyde ook worden genoemd C hrist.o pho riana.
V . H yemale , o f Wintcr-Wolfsw.ortely vermits men
deeze fport in Februarim o f - Addert ziet bloeyen.
V I . L y c o c t ö n um flore DELPHiNii, o f met Bloemen
als Ridderfpooren. V I I . Sa lut iferum , * o f gezonde
Wolfswortel; anders oók A ntho r a geheeten,* om dat
deeze fport alleen zonder nadeel mag gebruykt worden’;
daar teegens al de andere doodelijk zijn. V I I I . A co n i*
1 TUM variègato FLORE) o f Wolfswortelmet eenfchoö-
ne Blauw en wit-bonte Bloem; ter dier oorzaak ook genoemd
N apellus G loriosus j o f heerlijke Wólfs±
wortel. Komt voort op de wijze van de andere foorten
deezer Plant. Is groot) en vertoond zeer aardig de gedaante
van een öpflaande Kaskgt o i.H e lm ; zeer bè-
ziens-waardig gefield over twee zich bpven teegens malkander
toefluytendej doch onder half open zijnde Bladeren.
Heeft Ook onder noch twee andere fmallèr,
gemeenelijk afhangende Bladertjens; al te zamen wit i
aan hare randen blauw ; houdende, van binnen een
dikke witte Knop, u y t welke veele witte draad jens
voortfchieten ; boven voorzien met kleyne groene
Knop jens.- Daarenboven ziet men uyt de gemeklde witte
knop inwendig voort korhen twee regt-opflaandè, en-in
het gedachte Kas kg t o f Helmet fchieten.de purpur-blau-
we Hoornen, boven op Wonderlijk begaaft mét twee
zeer omkrullende kleyne Bladert jens. A g t o f thien
dagen lang f>lijven Ze goed, eer ze afvallen. T)eStee-
len boven tuffchen de Bloemen zijn ook meer vóórzien
als do andere foorten met kleyne Bladeren. IX. A -
CONITUM flore Albó j ó f Wolfswortel met een wit-
>e Bloem; en dan noch veel meer andbré , onnodig
nier te noemen, vermits 2e al te zamen van eeven de
Zelve Bouwing en Waarneeming zijn.
Zij beminnen een goede, zandige, of.obk een ftée-
nige, -wel ge'meftté grond : een opene , vrije , luch-
ngè; liever een wel ter. Zon g e le eg en ea ls een fcha-
duwachtige plaats, en veel Water. Geeven niet alleen
Bloemen .maat ook volkomen Zaad. 'Konnen Sneeuw,
ag el, Iterke Zorft, en alle andere'ongëleegéntheeden
des tijds uytftaan. '
Worden ook aangewonnen, Zoo wel door haar^k.
net welk met een wallende Maan .van Qtlobèr o f 7
vcmbcr een Uroo-breed, ; of,wa t dieper, Word
2ayd; als door hare aangegroéyde'Wortelen ; we
■ men met een walfende Maan-van Zpril van de oude
ee t en verplant. Doch hier ftaat te. weeten , da
f , . zeer Zelden opkomt, Voor dat-hef een half o f ;
neel jaar lang in de aarde heeft geleegem
•Zommige Italianen-, 'en meer andere biofaardife hHartt-
menfehen, Weeten de Bladeren én Wortelen d'eez'er flati- rdlc .
ten. zoo konftig.op hare wijze ze bercyden -, dat ze
iemand , büyten ‘zijn weeten , daar van konnen’ dóen ging.
inneemen zoo weymg o f zoo veel, als ze bcgecrcn-, óm Deim. lik
Item te doen flerven binnen 'een korte o f lin'gè tijd, 14-fty-'0-
zoo hef' haar goed d un kt; tcfftond, o f ba' ëenigfe
uren, dagen-', wecken, maanden, tofjaren;■ ondertuf-
•lchcn gedurig 'quijnende-, tot dat Zé'dood zijn,
Aanmerkens-waafdig is ook het geen M enAn d e r .Zcjdiamé
verhaald, te weeten, dat op het Ëyland C eo' vbörtijds en 'bar-'..,.
■ een ,W?t in ■ gcbmyk was- gobragt , volgens wélke allé ^ “rtf he
oude Bieden, die hare kolt niet langer konden winnen,
■ door deeze Wolf.'mortel haar leeven eën cynd moeOeit
■ geeven , op :dat de andere zoo veel te verder hióé*-
'ten Jtrekken. de weynige fpij zén'welke :daaf' voor handen
waren.
K R A C II T E X.
MEeft 'al-de foorten-van Wolfswortel,, ö'f A to - Theitbrl
nitum, zijn droog van aart, en warm tot 1<K% •
"...........'in hef laatfié var: de derde graad. Ihwëridig * '
■ éebtuykt-, zijn ze zoo quaadaatdig, dat 'ze'niet alléén
-dé Mênfclïen;, maar ook alle viervoetige Dieren van ;t «.
-leëvenberoven, welke laatftgénbémde te f dier oorzaak
■ niet alleen,..van :d'eeze Plant' niet eetén V taaaf öolc'dê
piaatzen daar ze groeyen, door een cygenfchap liaafaah-
geböïén ,; én een vijandfcKap hadr Van de NatUüringé-
plant, -voorbij gaan, ja vlieden zullen.
' De A f effen, Bijlen^ of; ander Gësvéér, met het Zap rEtUts lik
van dé-3 Wef«iy''dtezer Wortel' beftreèken , bïéngên ?• Smm*
terftónd om ’f-leëVën'Srdejgeené ■, wélke daar mee "gi- *‘
'ejuetfl wotden-.-
Zboiemflrid-'buyfen.zïjn-weft'en iets van dé Wolft- ztvleema
wortel komt. te gebruyken , llraks daar1 na kal hij gé-
voelën een - zware, fmert des .Ligchaams.,- Ipanning en
trekkipg der^eenuwen.; ilop^ingfên onmagé'les Herten
: de Lippen zullen hem opzwellen, de. Oogen uyt-
pu'ylen, de T on g dik-wói-deir ,' ook de Bëenen f jijf én *
koud, en ’t Hoofd dragende zwijmelen-.
- Deeze Kruydèn, ó f’ der zelvef Wortelen; in Waiêr K m
.gekoökt, ren' daar meê hét; H ö ö f t , ' o f dé.. Kleed?- %*■ **•/*•
ren gewreéven , verbèrzaakt 'aW fuyten 'én '
de dood, '■
- Het Anthej-a, o f alcónitmh Saltttfernrn, dat Am. Cute-
toonde Wolfswortel, word van veele gehouden voor eeh
zeer dienftig middel teegens ^krley^vergtf, de Pefi, en T‘f i ' L u
Bêfmettelïjke Ziekten.
Doch alïöö d lf JK ^ a ifH e tïh a ls dér zwangere Vrou- tufitan.
wen gehangen,, der zelver PJmht verderfdfj^,.dat de +•
Wymvelijkedeèlen alleen met j i j t Zap beftreekén zijn- c S m k
d e , de zelve gaptfchelijk kan d'oen f t erven ,rzoo ver- u l L ' l ’
maan en. wiaifchouw ik-ieders deezelWoifsvhrtel niet «ƒ■ ?•
onbezonnen o f ligtyïardig inwendig ve gebruyken : te
rméery wijl CAKolös C lu s ïu S, niet zonder reeden,
twijffeld, ó f men bok dit Krujd mag toefchrijven de
deugd, van hét vergif té konnen- wéerltaan. Hoe de
Italianen de H olfsworlel v/eeten te rniabruykcn tot egt
-konftige Menfeh-vergiftigfrigy-is^ hier boven in de bè-
fchrijving van dit Geiiias gën'Óord;
■ t X H O O F D S T Ü K.
WOLFSBEZIE.
■ Ati de vöórgaahdé Wolfswortel eén Verfckcyhet
NéedèrVandfch niet alléén deézen Toon des
riaam , maar ook dien van Spinne^ WdlfsT.^.
kop bij v eele, veBuits hare Bloem' , wortc^*i
en 2wart-verwig:Zaad, rijp zijnde, word gezien in* *t
S 3 inidi