343 Beschryving der K rotden , B ollen en Bloemen , III Boek , 344
Durantes
Hfi.rl.
fil. ft.
In Wijn gedronken, is ze dienftig, om de fpijs in
de M m te doen. « « « '• « . Verwekt ectcus-luft. Geneed
de gebreeken van d t Zeever : verheugd en ver-
vmcir. ^erkt j]Ct H c r t . bewaard de Menfch voor een quadc ■
' 2' en zelfs pcjlilcxtialc Lucht. Is goed teegens de Geelzu
ch t, als men'er bij doed een weynig Rhaharher, A -
duuetum, en Centaurium. Neemt ook wech de ver-
ftoptheyd van de M ilt. . -
Tab,mem. Het gediftilleerde Water van JS’Ameefier heeft eeven
de zleve werking. Daarenboven zuyverd het ,
en heeld ook de wonden. Neemt wech de hittig-
heyd van dé Leever ; en helpt de geene, die van een
Lruypert worden gequeld.
L Y I I H O O F D S T U K .
PEETERZE L I E .
*En aangenaam en welbekend Gewas,
word in .het JVeederlandfch niet alleen
dus / maar ook van zommige
E ppe genoemd. In het Latijn P e-
Kif tro se l inum , o f A p ium : in het
Hoogduytfch P etersilgen : in het
Franfch du Persil ; en in het Italiaanfch A p io ,
P eTROSEMOLO , o f PlTROSELLO.
vcele ver- Hier van zijn mij in haren aart bekend geworden vee-
fchcydene le veranderlijkefoorten j namentlijk:-_ ; ~ t -
foorten, I. A p ium hortense, o f gemeene Hof-peeterzelie.
I I . A ngust ifo lium , o f gemeene Peeterzelie met
Jmal/e Bladeren. III. C r ispum , o f met kroez,e, gekrulde
Bladeren. IV . Syl v e str e , o f wilde Peeterzelie.
V . A qt/a t ic u m , o f Water-peeterzdie. V I . H ortense
la tifo l ium , o f Hof-peeterzelie met breede
grooteBladeren', ook genoemd Se l e r i , en J uffrouw-
mark. V IL P e tReum album , ‘ o£wittc Steenr
peeterzelie. V I I I . Petreum nigrum , o f zwarte
Steen-peeterz,die. IX. P etreum c r is p u m , o f ger
. . z krulde Steen-peeterzadiè. X . 'Pe tro se l inum M a c &-
noemd'tot DONicuM verum , o f opregtePeeterzelie uyt Mace-
veertien .donien. X I. Pe troselinum M acedonicum maxi-
in het ge-.MUM *j 0f groote Peeterzelie uyt Macedonien, die ook
u * O lusatrum word genoemd. X I I . A p ium M aced
o n icum lu s it a n ic um , o f Portugalfche Peeterze-
lie , de AFacedonifche gelijkende. X III.. L ü s itAn i-
cum m ax im um , o f grootfe Portugalfche Peeterzelie.
X IV . A p ium L us itanicum si i folio, o f Peeter-
z.elie uyt Portugal, - met Bladeren van groote Water-
eppey zijnde van een zeer fchoone aanfchouwing, don-
ker-groen van v erwe , een groote hand, wat min o f
meer lang, twee, o f ook meer vingeren breed, gefchey--
-den in veele korte, voor Ipits toegaande , ook digt Op
malkander zittende deelen , op zommige plaatzen hare
doorgaande Steel gantfch bedekkende; aan hare randen
zeer net en teeder ingefneeden, op de wijze van het
Cerefolium Hifpanicum , o f Spaanfche Karvel. Dan
noch meer andere, te veel om hier te noemen. Niet
alle zijnze van de zelve Bouwingen Waarneeming, gelijk
u y t het vervolg zal blijken.
Wat vóór Eevenwel beminnen ze- al te zamen een zandige ,
een aarde goede grond , voorzien met twee-jarige Ko e y e -, en
Z1J bf‘ een weynig Paerdemift : een goede, v r ije , warme,
£cer * ' luchtige, wel ter Zon geleegene plaats, en tamelijk veel
Water. Konnen de koude en andere ongeleegenthee-
den der Winter uytftaan. Geeven meeft alle in deeze
Geweften om de tweede Zomer rijp Zaad, en verfter-
ven daar mee , behalven het Petroselinum sylvestre
, o f de wilde Peeterzelie , welke niet meer dan
-eene Zomer duurd ; doch van zelfs genoeg weer
voortkomt.
Het P etroselinum h o r ten se , o f de gemeene
Hof-peeterzelie, word gezayd met een waflende Maan
van Fcbruariusy o f AFaert (niet al te d ik ) , vermits
Gemeene
Hof-peeterzelie.
het Zaad wel zês weeken blijft leggen, eer men het ziet
opkomen : ook moet het bij droog Weer dikmaal be-
gpten worden. W i l iemand hier van fchoone dikke Hoe men
Peet erzelic-wort den winnen , teegens o f in de Winter dikkepce.
die moet het Zaad gantfch hol en luchtig in de aar-tcrzelic-
de werpen; niet, gelijk ftrak^s gezegt is , met een waf- kaÏÏekJ.
fende, maar met een afgaande Maan; want dan groeven men.
^Wortelen meeft, en worden dik: maar met een wallende
Maan blijven ze dun ; doch daar teegens vermeerderen
ze zeer in Loof en Bladeren.
- HetSELERi, o f A p iu m hortense la tifolium, Selcri. 0?
o f Hof-peeterzelie met groote breede Bladeren, is onder- Hof-pec.
fcheyden in twee foorten, te weeten, in Seleri cau- terzelic
le rub ente , o f Seleri met een roode Steel; en Se- te^reedc'
LERi Cau le albescente , of Seleri met een witte Bladeren.
o f bleekgroene Steel i van welke de witte de befte is.
Zij worden gezayd met een waflende Maan van Fe-
bruarius o f Maert. Als ze te voorfchijn gekomen,
en een weynig opgewaffen zijn , worden ze met een
volle Maan in lange lage Groeven, onder met Koeye-
mift wel voorzien , verplant: daar n a , groot geworden
, in den Herfft tot boven aan den top met gantfch
zandige aarde aangevuld. Dus word de geheele Plant
geel, en bequaam om te eeten : dan met hare Wortel
opgenomen, o f tot op de zelve afgefneeden. Zij worden
ook in September gezayd, om haar in het volgende
jaar vroeg te konnen hebben.
Het Petroselinum c r is p u m , o f de gekrulde Gekrulde
Peeterzelie , word op de alreeds genoemde tijd , met J!eotcrze"
een. waflende Maan , de aarde aanbevolen. Ligtelijk c*
vèrahderd ze., en verheft in deeze Geweften haar aangename
gekroldheyd. Men moet derhalven van de al-
dergekruldfte ieder jaar Zaad winnen ; zoo kan men
dit Gewas lang houden in de ftaat, waar in de Natuur
het gefteld he eft; zonder ook de zelve te veranderen
, als alleen dodr de verandering van Lucht
en Aarde.
- Het" A p ium P etreum ', o f Stccn-pceterzclie, steen- .
moet gefteld zijn op een warme plaats, bevrijd voor Peeterze^
alle .koude Oofte- en- Noorde-winden ; eerft op de ge-lic’
noemde tijd in een Pot gezayd zijnde. Indien dit Gewas
voor de koude te bloot ftaat, zoo geraakt het ligtelijk
door een fterke Vbrfl om het leeven.
Het A p ium M ac ed onicum v er um , o£ opregtepepe^ #
Peeterzelie uyt Macedonien; het A p ium M acedoni^ Uyt
cum L u s ita n icum . o f Portugalfohe Peeterzelie, de Macedo-
Afacedonifdoc gelijkende, • doch een weynig minder ge-
k e r fd j'h e t A p iu m -L u s it a n icum m ax im um , offtJePec.
groote Portugalfche Peeterzelie■ , en het A pium Si i terzelic,
folio L us itanicum , o f Portugalfche Peeterzelie de Mace-
met Bladeren , zeer gelijk^ zijnde de groote W ater- eQ
eppe van D odoNjEUs , worden al te zamen niet voor nochan-
A p r il, met een waflende Maan , in Potten gezayd; dere foor«
niet diep in de aarde. Moeten o o k , gedurende deten*
Winter, daar in blijven: vermits ze op geenerley wijze
konnen verdragen veele Reegenen in de Zomer, inzon-
derheyd in de Herfft, noch ook fterkeFbrjiin de Winter
, zonder daar door te verderven. Moeten derhal- Waamee*
ven zorgvuldig voor deeze ongeleegentheeden bewaard,m
en zoo lang de gedagte Winter duurd binnens huys ge- #
zet worden , op een luchtige plaats, 'doch zonder
eenige tochten. Zoo weynig als mogelijk is moet men
haar de warmte des vuurs laten gevoelen ; ook zoo
weynig Water als eenigzins zijn kan laten genieten.
Anders zouden ze in deeze onze Geweften niet leeven-
dig konnen blijven, o f o y t bloeyende worden gezien.
A l de nu genoemde bloeyen in het tweede jaar, en ® ^
geeven volkomen rijp Zaady behalven het A pium Ma-
c ed o nicum verum , o f opregte AFacedonifche Peeterzelie
y en het M a c ed onicum maximum , (o fgroote
AFacedonifche Peeterzelie, ook O lusatrum genoemd
, welke in deeze Landen niet wel tot hare vol-
komentheyd geraken , als alleen met zeer goede heete
De