Grond.
Zaad.
Jjing.
Deugden.
Tragus lib.
a.c*p.4.
Galen. I. i.
Je Alim.
fac.c.z? .
O'Simp.
Mei. 8.
Label. 1.2.
fol. ƒ o.
Dsofc. lib.
2.C.I24.
Tlin. I. 24.
cap. 19.
Tuehf.
Hiß. Pl.
cap-lii.
Serapio de
Temp.
Simp.
eap. 174.
JEgin. lib.
j.c a p .i .
Kamen.
Drie bijzondere
foorten.
Geerne groeyd deeze Plant in een goede , zandige ,
wel-omgefmeetene en vet-gemeftte grond. Bemind een
opene, vrije plaats, en veel water.
Blijft niet langer dan eene Zomer in ’t leeven. Bloeyd
in de Maand van Ju ü u s : geeft in September rijp Zaad,
en vergaat dan van zelfs.
Moet derhalven met een waflende Maan van April
op nieuwsi niet diep, weer gezayd werden , wijl men
ze alleen hier door kan vermeenigvuldigen.
K R A C H T E N .
DE Bladeren van Fenegriek o f Fcenum Gracum,
groen Zijnde, gefloten, met Edik vermengd,
en dan op verzwoorne , ook gezwollene Leedzn
gelegt, doet aan dezelve veel goeds, zoo tot verzachting
als geneezing.
Ee.ven deeze Bladeren in Wijn gezoden , gelijk ook
’tZaad, en daar van gedronken,drijft uyt hetGW^ra;-
te wech alle vuyle en ftinkende ftijmerigheyd in de per-
zonen, welke met een Bloedgang zijn beladen.
Het Z a a d , droog in den eerften , en warm in den
tweeden Graad , gezoden , o f anders een tijd lang in
water geweykt, daar na uytgeparft, en de daar uyt komende
O ly o f Melk op ’t Hoofd geftreeken , reynigd
het zelve; zuyverd het Hayr: neemt wech alle vlekken
en andere onreynigheeden des aangezigts. Geneeft de
Schurftheyd ; defgelijks zo o wel de inwendige als uyt-
wendige Klieren en Hardigheyd. ^
Het Meel van Fenegriekenaad heeft een verzachtende
en verdeelende kracht.
In Meede gezoden, fcheyd, verzacht, en verteerd
allerley uytwendige en inwendige Gezwellen , en ont-
fteekingen, daar op gelegt zijnde. Met Zalpeeter en
Edik vermengd, verzacht een harde M ilt, en doet ze,
te groot zijnde, verminderen , van buyten daar op gedaan.
Met Zalpeeter alleen vermengd, en op ’t Aangezigt
geftreeken , verdrijft de Zomer-Jproetelen. Met O ly ,
o f ’t water van Rozen gezoden , en geftreeken over 't
V e l, maakt het zelve zeer zuyver, en veroorzaakt een
fchoone •verwe. In Water, o f W ijn gekookt, met Zu y-
ker o f Honig vermengd , is^zeer goed voor een cjuade,
ook verouderde Hoeft : delgelijks voor Zweeringen van
de Borft. Neemt daarenboven wech de vochtigheeden,
welke op de O ogen vallen , als men’èr doekjens in nat
maakt , en dezelve op ’t Voorhoofd legt.
De Za.lve , van eeven ’t zelve Meel bereyd zijnde,
doet rijp werden en verdwijnen alle koude Gezwellen,
en vuyle Zeeren.
C C X X IX H O O F D S T U K .
OPREGTE MEDICA.
■J^Erd in ’t Neederlandfch niet alleen dus,
^Samaar ook van zómmige B urgun-
i g DiscH of Bourgons H o y , enlTA-
i|* Li aansch K laver genoemd. In ’t
Latijn geheeten Fcenum Burgun-
2-3 DIACUM, of MeDICA VERA , 't
Franfcb L u zern e, en in ’t Italiaanfch M edica , of
Fien di Bu rgun dia.
Hier van zijn mij in haren aart drie bijzondere fbor-
ten bekend geworden; namentlijk:
I. Medica v e r a flore purpureo , of opregte
Medica met een purpure Bloem. II. Flore luteo,
o f met een geele Bloem. I I I . Medica vera flore
e luteo virescente str i ato , of opregte Medica
met een uyt den geelen-geftreepte Bloem. A l te zamen
zijn ze van eeven dezelve Bouwing en Waarneeming.
Zij beminnen een goede , gemeene, zandige en vet-
gemeftte grond : een vrije , wel ter Zon geleegene
plaats, en veel water. Zijn van naturen lang leevende.
Verdragen felle koude, en allerley andere ongel’eegent-
heeden der Winter. Bloeyen ieder Zomer een lange tijd,
en geeven rijp Z a a d : ’t welk met een waflende Maan 2aatj
van Apr il, niet boven een Stroo-breed diep , de aarde
moet aanbevolen zijn.
Hier door werden ze aangewonnen er\ vcrmeenigvul- Aanwin
digd. Maar dan ook noch door hare aangewalfene jon- ning.
ge Wortelen; welke men op dezelve genoemde tijd van
de oude afneemt en verplant.
Voor de eerftemaal geeven ze hare Bloemen in ’t der- Bjoem
de jaar. Verliezen *s Winters wel hare Bladeren; doch CD‘
de *Steden , groen blijvende , brengen weer nieuwe
v o o r t, gelijk de Wortelen in ieder Voorjaar nieuwe
Scheuten.
K R A C H T E N .
D E opregte Medica, o f Fcenum Burgundiacum, Aart.
is verkoelende en verdrogende van aart. Kan ï ïS l. ig,
ook meer dan dertig jaren lang in 5t leeven blij- cal '6,
veni
De Blader en, defgelijks ’t varflche Zaad, gefloten, Dumt, i
en op heete Gezwellen gelegt, verkoelen dezelve : genee- H‘fi- Pl‘ j
zen ook de beet en en fteeken van giftige Dieren, daar
gedaan zijnde. * 1 * i \
De Oly, gemaakt uyt deeze Plant, op de Zeenu-
2ven geftreeken , verfterkt dezelve, en neemt ook de
Zeenuwen-beeving weg.
Het Zaad gefloten, en in Spijzen gedaan, geeft aan
dezelve een aangename geur. Eeven dit Zaad g e l i jk j
ook ’t Kruyd zelfs , in Wijn gek o o k t, en ’s morgens
nuchteren een Roemertje vol daar van gedronken, is
goed teegens ’t Graveel.
’tGemelde Kruyd gedroogd, en de Paerden ten Voe- Matthii |
der gegeeven , doet ze vet worden. Defgelijks ook
Slagt-vee. Doch deeze moetën’er zoo veel niet van
eeten , wijl het zoo veel Bloed en Melk maakt, dat ze
daar door ligtelijk zouden konnen verflikken..
C C X X X H O O F D S T U K .
GEMEENE MEDICA.
Eeft deeze naam in ’t Neederlandfch. Namen.' j
5 a Werd in ’t Latijn geheeten Medica
fift I K vu ig a r is j o f M ed ic a sylve-
Su fc jsW str is , zijnde een meede-foort van
de voorgeftelde. opregte M e d i c a in ’t
Italiaanfch Medica salvatico.
Hier van zijn mij in haren aart veel veranderlijke Veele «r-
foorten bekend geworden;-als: N ‘ ( foorten.'
I. Medica L u n a ta , o f Medica, met Zaad, de
Maan gelijkende; van zommige ook genoemd L üna ria
R a d ia t a .. I I. M ed ic a Ma r in a , o f Zee-medi-
ca. II I . E ch in a t a , o f met een fteekend Zaad. IV.
A mericana , o f uyt America. V . C ochleata»
o f met een Vrucht als een Slekjzen-huysje. V I . Scuta-
t a , o f met een Vrucht als een Schildy en dan poch een
goed deel andere. A l te zamen zijn ze van eeven dezelve
Bouwing en Waarneeming , behalven alleen de
Medica Ma r in a , o f Zee-medica. ■
Zij beminnen uyt eygener aart een gemeene ± goede,or
zandige, doch varfch-omgefmeetene, en wel-gemeftte
grond: een opene, luchtige, vrije, wel ter Zon geleegene
plaats. Blijven niet langer dan eene Zomer in het
leeven: geeven teegens den Winter volkomen rijp Zaad, Zaah®
en vergaan daar mee. Werden derhalven met een waf-
fènde Maan van April op nieuws , niet diep, ge'
zayd; want alleenlijk hier door konnen ze aangewonnen
werden.
De M e d i c a M a r i n a , o f Medica , welke
groeyd aan de Zet-kant, vergaat niet zoo haafl J rnadr
blijft v ijf, zes , zeeven , en noch meer jaren in ’t leeven.
Verfterft echter lichtelijk door ftrenge koude der
- Winter, en veel vettigheyd. Moet derhalven , geplant
zijnde in een P ot, gevuld met zandige aarde, alleenlijk
met een weynig Paardemift doormengt, ’sWinters
binnens huys worden gebragt, op een luchtige
plaats, waar in niet als bij vriezend Weer word gevuurd.
Gedurende dien tijd moet men haar gantfeh
geene, o f immers zeer weynig vochtigheyd laten genieten.
Warm ftaande, geeft ze ieder jaar, zoo yrel in de
Zomer als Herfft, rijp Zaad, vermits ze meeft de ge-
heele Zomer door niet onaangenaam Bloeyd. Behoud
in de Winter niet alleen ’t grootfte deel hater Bladeren,
'Van een wit-bleeke ver we; maar brengt ook uyt
hare Wirtel gedurig nieuwe Scheuten yoort. Word alleen
vermeentgvuldigd door \ Zaad, op de genoemde tijd
hol en luchtig in een Pot gezayd.
K R A C H T E N .
DE gemeene Medica, o f Medica vnlgaris, is
verdrogende en verkoelende van aart. Word in
de Geneeskonft niet gebruykt; maar bevonden
te zijn een goede fpijs voor Beeflen en Paerden, welke
daa$ door haaftig net , en wel in het yléefch
worden.
Het uytgeparfte Z/ip der Zee-medica , o f Medica
Marina, met Wijn gedronken, maakt een vrolijk^
Hert 3 en doet alle droefheyd , alle zwaarmoedigheyd
vergeeten.
De Wortel gefloten , dan gelegt op de beet en en
fteeken der Adderen en Slangen, zuyverd en geneeft
' de zelve.
C C X X X I H O O F D S T U K .
FRAXINEL LE.
ie t alleen met dcezen naam, maar ook
mcC <^en van E sschenkruyd in ’t
Neederlandfch bekend; welke laatfle
naam deeze Plant heeft bekomen wce-
^ ^ ^ g ^ l i p g e n s de gelijkheyd tuflehen hare en de
heeten Fr a x in e l l a : in ’t Hoogduytfch A schwurtz :
jn t Franfch D ip t am Bastard : en in ’t Italiaanfch
Frass^nel lo , o fookDiTTAMO B ianco.
■ Van deeze beziens-waardige Plant, zijn mij in ha-
)r. ren aart bekend geworden drie onderfcheydene foorten;
namentlijk:
!• Fraxinelia major flore purpureo , o f
groote Fraxinelle met een purpure Bloem. II. Minor
tlore purpureo, o f kleyne met een purpure Bloem.
I* Flore albo, o f met,een witte Bloem. Alle zijnze
Van de Zelve Bouwing en Waarneeming.
Zij beminnen van naturen een goede, gemeene ,
zandige, en met twee-jarige Paerdemift genoegzaam
voorziene grond : een v rije , welgeleeeene plaats, en
veel Water. b 5 r
Konnen alle ongeleegentheeden der Winter verdra-
gen. Blijven lange jaren in het leeven'. Bloeyen ieder
' en § eev^n ^n ^en Herfft rijp
■ aad. t Welk o f in September in een P o t, o f in de Maert
meteen waflende Maan, ruym een ftroobreed diep, de
hTT m° et aan bevolen zijn, vermits het lang in de zelve
‘Jft leggen, eer het opkomt. Waft ook langzaam
ooit, en geeft niet voor’t vierde o f vijfde jaar daar na
e eei flèmaal Bloemen.
j} ? \ a^een worden ze aangewonnen en vermeenig-
a ?‘ W ^ 00r ft gemeldde Zaad, maar ook door hare
fèivP'ivi ne 30n&e tortelen: welke men, met een waf-
e Maan van April, van de oW^aflleekt, en verplant.
ievitsbloem.Indiaansche Weyt. JP4
k r a c h t e n .
DE Wortel van Fraxinelle, welke meeft in de Ge- DoJ. l.iC.
neeskonft word gebruykt, is warm en droog in c' 24‘
den tweeden graad; daarenboven verteerende ,
dunma.kende, openende, en verdrijvende. fol. 124.
In Wijn gezoden, en daar van gedronken; anders Lobel 1 2*
een o f twee Drachmen van het Poeder der gedroogde II2J
Wortelen met Wijn ingenomen, weerftaat en jaagt uyt hift.7 lant:
alle vergif. Drijft ook uyt het Ligchaam wech de Oor*f°l■ H9-
wormen, en andere quaadaardige Beeftjens. Dood de f amerar’ ,
Wormen des Buyks, inzonderheyd als^r wat Ruyt en 3' ff?
Rhabatbar word bij gedaan. Is goed teegens heete
Koortzen , de P tft, alle befmettende Ziekten; de bee-
ten en fteeken der giftige Dieren. Verdrijft de koude
ftss ; het Graveel, en de Nageboorte. Verwekt de
Maandftonden : verlicht de Vrouwen in barensnood;
verfterkt een quade Maag; doed gemakkelijk Water
lojfen ; en verbeeterd de koude gebreeken der
Moeder.
Het Zaad gefloten, en daar van een Drachma, o f Mank. /.3.
het uytgeparftte Zap der Wortelen met Wijn ingeno- c* 33-
men, o f ook een Conzerve daar van bereyd; word met
voordeel gegeeten van de geene, welke beladen zijn
met de ellendige quaal der vallende Ziekte.
Het gediftilleerde Water deezer Plant word veel ge- Tabernl
bruykt in allerley befmettelijke krankheeden. Is mee- l x ' C,V\
de goed voor de roodheyd en den brand der Oo-
gen. Maakt een zpyver v e l, als men *t Aangezicht
daar mee wafcht.
De Oly, gediftilleert uyt de Bloemen, en geftreeken
op de Leeden, welke van het Podagra worden geplaagr,
doed aan de zelve veel baat.
C C X X X I I H O O F D S T U K .
KIEVITSBLOEM.
S k* F ook van veele in ’t Neederlandfch Nament
^ Latijn geheeten Fritïllaria , o f
Is Fritillary : in het Italiaanfch Mekv
Hier van zijn mij in haren aart bekend geworden Veele ver-
veele zeer fchoone en kluchtige veranderlijke foorten; anderlijkc
, namentlijk : foorten,
I. Fritïllaria flore albo , o f witte Kievitsbloem.
I I. Flore luteo , : o f geele Kievitsbloem.
III. Flore purpureo, o f purpure Kievitsbloem, en
veel meer andere, onnodig hier op te tellen, wijl ze alle
van de zelve Bouwing en Waarneeming zijn.
A l te zaam beminnen ze een goede, luphtige, ge- Grond,
meene, zandige, en met twee-jarige Paerdemift wel
doormengde grond : een opene , vrije , bequaam-ge-
leegene plaats, en matige vochtigheyd. Bloeyen ieder
Voorjaar, en verdragen alle ongeleegentheeden der
Winter.
Hare Bolwortel w o rd , in ’t tweede o f derdejaar, Bolwor-
in ’t laatfle van Junius, o f het begin van Julius, u y t tcl-
de aarde opgenomen; op een niet al te drooge plaats
binnens huys gele gt, en ten langften een Maand daar
na (wijl ze niet wel, zonder fchade, zoolang, als andere
Bollen , buyten de aarde kan blijven) weer gezet
in de op nieuws omgefmeetene en gemeftte' grond, drie
of vier vingeren breed diep, wijl ze dan dies te beeter
zich kan vermeenigvuldigen.
Het Zaad, ’t welk niet altijd, maar alleen zomtijds Aanwin-
bij goede jaren, zijne volkomene rijpheyd krijgt, word ninS> zeer
in een Pot (to t boven toe , o f een weynig dieper, op oor
een donkere o f fchaduwachtige plaats in de aarde gezet
zijnde) in September met een volle Maan, een vinger
P p ' breed