t>97 O p r ë g t e B
de benaming van h ik : en als de Kiekens, noch in de
Eyeren befloteh, tot hare volkomenheyd geraakt zijnde
, de zelve door-pikken , zulks werd H ik k e n ge-
, heeten.'
Korte Zoo dat dan B r i t a n h i c a niet anders te kennen
Reeden- g e e ft, als een Kruyd teegens de ScorhutScheurhuyk^s
?*" P k uw fh u p .tn andere quade Toevallen des Monds,
woorden: inzonderheyd der Tanden , om ’t .vleefch van de zelve
te zamen . te houden, en uyt te drijven de waterige,
Slijmerige, vloeyende qnreynigheeden , waar door 't
gèdagte vleefch afh,eemende werd verteerd; zijnde en
blijvende dus een oud, opregt Vriefch woord.
Maar dan noch, het woord B r i t en B r i t t e n be-
teekend bij de gemelde Vriefen ook een höog-geieegéné
plaats ; met Moeras o f Water omringd , V e N , o f
V e e n geheeten; en noch heeden deezen dag vind men
m deeze. .vochtigheyd dit Kruyd B r i t a n n i c a groe-
yen. De daar uyt gegravene Aarde, in de lucht gedroogd
zijnde, wierd yoórtijds B r i t t e n , B r e t -
t e n , en B r e e t e n genoemd , welke woorden tot
noch toe in Vriesland en de Provintie Groeningen in ge-
bruyk zijn gebleeven: inzonderheyd werden de kleyne
hukken der zelve zoo geheeten ; alhoewel nu meed:
T o r v e n ; d a n s , I o r , _Dor, o f Droog, en V e n , o f
V e e n , beteekenende, te zaam-genomen do rre , drooge
Veenaarde-, hier van daan is ’t , dat een ftuk Lands, met
Grachten , Sloten , o f Gruppen , . omdngeld, en ge-
fcheyden., noch pp deeze uur een V e n n e werd genoemd.
I Brit. Brit- En wie zou niet mogen .voor waarheyd houden, dat
(toUTor- de zeer oude Stad V e n e t ie n voortijds dien naam
heeft bekomen,, om dat .ze gebouwd, is op zulk een
I Britangcl j'lmjlp, van naturen V e e n ig e , brolïe, moeraliigc aarde
, uyt ’t water fteëkendé. Hier van daan is ook ge-
fproten de naam van B r it a n g e c ,. zijndé een zooda-
nige Ho og te , qoftwaarts. boven het Dorp Winfchoten
geleegen; waar op,nu een F o rtre so k Schans isjgebouwd,
behoudende noch heeden dien zelveri Naam., alhoewel
gemeenelijk door yefbafiering.en onbedagtelijk gezegt
de BpflRTAN.GE... . :
IBritten-, Delgelijks werd noch op deezen dag de Hoogte in
QoftWricsland, bij, het'Karfpel, voortijds C ym b e r s
Ü H W0LD> maar,nu verkeerdelijk S im ers wo ld gehee-
jpid,brittetenr B r i t t e n b e r g genoemd; enin E n g e l la n d voert
Huys te ren twee Steeden de naam van Br i t t i g i o n en B r i -
y o m dat ze aan Rivieren op hooge plaatzen zijn
geftigt. Beven hierom heeft -E n g e lla n d oudtijds de
naam van B r it a n n ia . gekreegen. Dus noemd men
ook eenige Dorpen in de G r o en in g fch e P r ö v in t ie N i e -
BRIT, O l DEBRIT, M i i TELBRIT, BNGELBRIT ,
L e t t e r b r i t , & c. , om dat ze leggen op een Hoogte,
omringd van Waterachtig, o f Mocraffig Land.'
K r o n R U y t de «H e oorzaak voerd 't H uys t e B r it t e n
|dtKer°ng “ ee“ benaming, waar van de F o n d am e n ten noch in on-
Immen; ,ze tijden gezien zijn ; gebouwd van de R o om f ih e Key-
Iwecr”1 ,Zer Tus C a l ig u l a ( gelijk daar van fchrijft J o-
Iktcrd8' ' ® a i*nes C HR i STOVALLU.s CALVETUS, in zijn Reys-
[y=rdtot ,b°ck van .de Kroning des Konings P h i l i p p i van
ItKrayd Spaanje) en van de Romcynen gehouden voor een Wa-
intanw- penhuys,..- Want ’t lag op zulk een Ho og te , van waar
men over ’t Water heenen de aankomft der Vijanden
kon yerneemen. Doch wij moeften niet te verre van
ons oogmerk afwijken.
P'!/w. ’ tG ed a g te ScHEURBUy k s k r u y d voerd in 'tL a tijn
pfe’ ifi,1' jgHffi-anderen naam als. dien van B r i t a n n i c a , zoo
“ fi.Jij. V e l bij de oude Griekfche als Latijnfche Schrijvers ; 3- 9- waar van men kan nazien D iosc.o r id e s , P e in iu s ,
r-t't.’if. ^ ALEtiu5 , 'P a u lu s jE g in e t a , A v i c e n n A ,
en meer andere oude vermaardeA u th e u r e n - , en werd,
weegens de yoortreflijke' deugden , zeer hoog ge-
y - t nmemdiisnqchtahs zelden o f qo y t van haar gezieh, veel
<k ',min van eènige der nieuwe K ru y d -b e f c h r ijv e r e n tot noch
tneiegt , maar de oude V r ie fen genoeg , bekend ge-
Weeft. p o k hebben al de oude Griekfthe en L a tijn -
ë. r t a n H i c a; 6p8
fche Geneesmeefters, welke ten tijde van T o n u s C m *
s a r . én meer andere volgende Keyzeren, onder'tRoom*
fche Heyr in de Needcrlanden waren , wijl ze de Taal
der Vriefen niet verftonden, veel min de zelve door andere
woorden konden uytleggen o f beteekenen, de reg-
te Vriesfche naam deezes Kruyds zoo wel in ’t Griekfch
als in ’t L a tijn behouden , en hare Schriften ingelijfd.
Echter heeft men t o o k , mijns oordeels, begreepen
onder de naam van L a p a th um lo n g ifo l ium n i -
grum -Pa e i is t r e , o f zwarte lang-gebladerde Water*
ridder, weegens de zwarte Wortel, welke in geene der
andere foorten van Lapathum o f Patich, door geheel
Europa van zelfs voortkomende, gevonden w e rd ; en
de grpote gelijkheyd, welke h e t , doch alleen in de
.uyterlijke gedaante , met de Patich , Rho-ritfer, o f '
Roo-ridder, fchijnd te hebben.
■ , Deeze B r i t a n h i c a komt uyt eygener aart zeer Waar dit
krachtig voort door geheel F rie s lan d , Groeningerland ,
Gelderland , Overyjfel, en H o llan d , in mperaffige , groeyd.
V e en ige , waterachtige, ongezonde plaatzen’, en qua-
-de, Salpeeterige, giftige, flijmerige aarde, daar gemee-
nelijk veel Adderen en Slangen werden gevonden , ook
aan de kanten der'Grachten en Sloten. Echter ftrijd dit
Kruyd zoo geweldig teegens alle Vergif, en de Scheur-
h u y k j dat het e lk , die ’t gebruykt, binnen weynig
tijds te eenemaal daar van bevrijd. Ja o ok, hoe de Wa- Zonder-
teren , daar 't bij groeyd , quaadaardigpr zijn , hoe de lingezd*
zelve meer ongezondheyd en Blauwfchuyt in der Men-
jehen Ligchamen verwekken , 'h o e ze meer doen pur-“ '
geeren de geene die’er van drinken - (waaróm ook onze
.daar van gebrouweBe Bieren meer opening maken als
andere van ander water gebrouwen) hoe d e e z e .PW
krachtiger van natuur, en teegens dit quaad meer werk-
.zaanj is.
D e opmerkende konnen hier üyt vemeemen de Aanmcr-
wijsheyd én goedheyd des dlfnachtigen Scheppers j die elk king.
Land heeft begiftigd met zoodanige Gewajfen, als be-
quaam zijn tot geneezing der Ziekten, welke de daar in
wonende Menfchen meeft onderworpen zijn, ter oorzaak
van de fchaddijkheyd der L u c h t , Z a rd e , o f Wateren.
Waar bij dan noch komt , dat de vergiftiging . -van een
giftig D ie r door eeven ’t z .eh eD ie r werd teegengeftaan,
yerbeeterdy én geheel kragtdops gemaakt, ’ t Ware te
wenfehen dat de krachten, welke God in de -dingen
.gelegt heeft, van ons vlijtiger onderzogt, en alzoo aan
.ons beeter bekend wierden.
De B r it a n n ic a groeyd ook wel in de Hoven, o f Britannica
.andere, vochtig en luchtig geleegerie plaatzen ^. zoo d a t,n
de Z o n ’tmeefte deel des dags daar pp kan fpeden. Def*- veQ*
gelijks in een donker o ord: o f , dikmaahmet water begoten
werdende, in een luchtige, holle, met tweejarige
Koeye-,eenjarige.Paerdemift en zand genoegzaam
voorziene en door-werkte aarde. Schiet anders noyt zoo
hoog opwaarts, noch geeft zulke krachtige 'BUderen:
doch gemeenelijk ieder jaar volkomen rijp Z a ad .
Verdraagd uyt eygener aart geweldige Sneeuw, H a - Hardheya,
g e l , fterke P o r f t, en allerley andere ongeleegenrheeden
der Winter j zoo dat men deeze P lan t zonder moeyte
bewaren, en genoegzaam aanwinnen kan.
Hare Wortel is zeer fterk , Pek-zwart van buyten , Gedaantö
zelden van verwe veranderende, fchoonze ook in een ^ W°r-
gantfeh zandige, ja geheel witte grond ftondj behalven C’ !
dat ze wel zomtijds bleek-zwart werd gezien: doch als
men ze varfch uyt de aarde opneemt, en door-fnijd, vind
men ze van binnen gantfeh zuy ver en wit. Straks daar
na werd ze tuffehen geel en . rood ; ,de verwe van Rh a -
barber niet zeer ongelijk zijnde. Vervolgens gedroogd
werdende, is ze bruyn. Hare geflalte is lang, dik en . .
breed, gelijk die van al de Roo-ridderen, o f P a tic h , in-
^onderheyd als ze ten ouderdom is gekomen ; geenzins
zoo kleyn , als D io s c o r id e s , die ze noyt gezien
he eft, daar van fpreekt. Is ook vol Z a p o f voch-
tigheyd.
U y t deeze Martel fchieten ieder Voorjaar, in ’t Iaat-Gedaante
X x 3 , ife