SANAMUNDA.
Het C hamjepitys major purpurea , five a u -
s t r ia g a flore, pur pur ro , o f groote Oojlenrijkfcbe .
Veld-cipres x met een heerlijke purpure Bloem, en C ha-
MjEPITY? ma jo r flore cceRULEO j o f Veld-cipres
ur_ met een jchoone, donher-blauwe Bloem, groeyen beyde
■ n pU' meer dan een geheele voet hóóg,, en vergaan zoo haaft
niet maar blijven veele jaren lang in hét leeven; alsze
t op een warme plaats zijn gezet. Verdragen *s Winters
tamelijk-fterke koude, inzonderheyd als zé een weynig
I^JcBloeI0, gedekt vforden voor te veel Reegen. Geeven elke
■ Zomer'volkomen rijp Zaap, en fchietehin hét'Voorjaar
uyt hare Wortelen nieuwe Scheuten v o o r t.' •
Kivviu* Worden aangewonnen , zoo wel door haar Z a ad ,
R><r. ’t welk met een waffende Maan van April in de aarde
van een Pot word gelegt, als door de- aangegroeyde
jonge Wortelen, welke, men op de zélve tijd, en met
de zelve Maan , van de oude voorzichtig_ afneemt en
verplant. Als deeze twee fborten eenige jaren oud.geworden
zijn, ziet men al'dikmaal, dat ze fchielijk door.
een felle Vorjl worden wechgenomen. Derhalven is
geraadzaam, dat mem eenige weynige der zelve in een
Pot plant * om die in de Winter binnens huys te bewa-.
ren, en met flegts een weynig vochtigheyd te onder-
■ houden; op dat men, indien de buyten-ftaande mogten
verfterven, deeze in voorraad had.
Bjiten- Het C h a m a s p it y s m a jo r p u r p u r e a , o f m a -
jor a u s t r ia c a f lo r e p u r p u r e o , groot Oojlen-
■ rijkfche Veld-cipres met een purpure Bloem, heeft zeer
JSfcpurpu- (malle Bladeren, nauwelijks een halve ftroo breed, ook
[ijbloem, voor niet breeder als achter\ doch voor in een puntje
eyndigende. De lengte is van een vinger-lid. Veele
ftaan’er bij malkander , aan dunne vierkante Steeltjens,
teegens. oyer den anderen gefield; bleek7groen van ver-
we, en een weynig ruygachtig.
B ld ci- Hier'teegens zijn de Bladeren van het C hamaipi-
tys major flore cceRULEO-, o f Veld-cipres met
Hiikerc fcboone donker-blamve Bloemen , ( welke foort hooger
Ruwe ppfehiet als de voorgedachte) twee vinger-leeden lang,
■ 5cmcn' een geheel kleyn ftroo, wat meer o f minder, 'breed ;
■ onder bleek , boven g lad , fle g t, en donker-groen;
aan de Steelen breedfl; voor ftompachtig-fpits toegaande,
en in het midden voorzien met eenige Adert-
jens., De eerfl-voort-fpruytende Bladeren (altijd regt
teegens over malkander aan haar vierkant Steeltje zitten-
H - de).zijn alderbreedft. Zommige weynige der.zelve zijn
in het midden aan de eene zijde vercierd met een uyt-
fchietend puntje , gelijk een haakje. Deeze foort
fchiet pp uyt veelvoudige, brüyne, lange Veezelwortc-
len. Eer noch de Plant der groote Oojienrijkfche Veld-
cipres gebloeyd heeft, zijn de Bladeren veel langer
én breeder, als daar h a ; ook met eenige Tandjens
voorziefiy’T'
K R A C H T E N .
VEld-cipres, o f C h a m ^e p i t y s , is warm in den
tweeden, d ro o g in den derden graad.
In Wijn gezoden,, en d^ar van gedronken; o f
een, Drachma van liet Poeder der gedroogde Bladeren
.met Wijn ingenomen, is goed voor al de-gebreeken van
het Hoofd,, Leever, en Nieren; de Heupen-pijn , o f
Sciatica, dikmaal gebruykt zijnde bij inneeming. Gebeft
de koude- o f druppel Pis : “verdrijft zeer gelukkig
de Geelzucht cheyd het inwendig geronnen Bloed’, verwekt
de Maandjlonden; reynigd ook dz Moeder., en ’t
/»gewand, '
Het Poeder met Honig-water ingenomen, verwekt
Stoelgang. Verzacht de rauwheyd van de Borjl;
en met Honig gedaan .pp Wonden , oude Zeeren , en
Zweer en, geneeft zei
Het Kruyd in Edik gekookt, en daar van gedronken,
jaagd terftond de do o de Vrucht uyt. Op der Vrou-
wen^ Borfien gelegt , verdrijft der zelver hardig-
Balen. Ub.
DPI
C X L V H O O F D S T U K .
WA T E R LOOK.
jE n krachtig en , zeer /Medicinaal Ge- Verfchey*
_ was, word in het Neederlandfch met dc «amen.
k deezén , e n , mijns weptens, geenen
anderen naam genoemd: in het Lattjn
gehèeten, Scordiüm : in het Hoog-
duytfch W asser-bAt t e n g e l , W as-
ser- bethonien, en L achen-knoblauch : in het
Franjch Sco rd io n , C amarat z, o f C hamaraz .* in
het Italiaanfch Scordio, o f Bet toni ca aqj/a t il e .
Deeze Plant bemind een zandige, o f ook geen zan- Grond,
d ige, doch goede en welgemeftte aarde i liever een BloemenJ
donkere, vochtige, of fchaduwachtige, als een ope-^eea M *
ne , luchtige plaats. Blijft lange jaren in het leeven.
Geeft elke Zomer Bloemen, maar noyt in deeze koude
Landen eenigrijp Zaad.
. Verdraagd harde Vorfi,, en allerley ongeleegenthee- Hardhcyd,
den der Winter, zonder eenige fchade: in welke zij wel
al hare Bladeren verheft, doch de Steelen blijven groen,
en leggen zeer kluchtig als plat ter aarden neer. Schieten
ook in het Voorjaar op nieuws weer uyt. Weegens
het .gemeldde gebrek van Z^^-vportbrenging kan ze
niet anders vermeenigvuldigd,worden, als door hare Aanwia*
aahgégroeyde, half en half boven de aarde kruypende n*nS*.
jonge Scheuten : welke men mét een waffendè Maan in
April van de oude affteekt, en verplant*
K RACHT EN.
W Aterlopk^, o f Scordiüm, is verwarmende en ^od. I ƒ.
verdrogende in den. eerften graad ; daarenbo- c' 7*
boven zuyverende van aart.
In Wijn gezoden, en daar;van gedronken, opend^iofc. l,$t
de verftoptheyd van de Leever, Nieren , Moeder , en c' 1
Blaas', zuyverd het Ingewand : . doed gemakkelijk Water
loffen: geneeft dq koude PU •. verwekt der Vrouwen
Maandjlonden'. is,goed voor het Graveel, de Pejl, en
de derde-daagfche Voort zen. , Ontlaft de Borjl van alle Camerar.
taye Fluymen: verzacht de Hoejl, en de pijn der Z i j - ^1 • c* 7 ƒ♦
d e , welke haren.oörfprorig uyt koude heeft genomen.
Helpt, ook de gebrookene , gefcheurde 'en ge-
quetjle Leeden. Weerftaat daarenboven zeer krachtig
U tm r y jW ;
Twee Drachmen van het Poeder der gedroogde Unieer.
Bladeren met Honig-water , roode Wijn , o f ander i c' 2^ ‘
nat. ingenomen,, ftild de roode Loop , en neemt de
Maag-pijn" wech.
Het Kruyd groen gefloten, o f het daar uytgeparft- Galen, lib.
te Zap op Wonden en oude Zweeren gelegt, geneeft ^
de zelv e, en-verteerd het te overvloedig daar in ge- Herb.c.-jq,
wajfene Vleejch. Heeld defgelijks de beet en der giftige
Dieren.
C X L V I H O O F D S T U K.
S C O R D O T I S
van P L I N I U S.
het Neederlandfch dus genoemd ; Naam,
defgelijks in het Latijn S c o r d o t is
• P l in i i , om dat Plinius dit Gewas al-
[der-eerft met dien naam bekend heeft
pM?gemaakt. In het Italiaanfch al mee
SCORDOTE Dl P l iNIO,
Krijgt in deeZe Landen , uyt een d ikke , ko r te ,
doch on,der fpits toegaande , en zwarte Wortel, vier- Wortel,
hoekige, ruyge Steelen, ruym een voet hoog opfehie« Steelen"
tende : aan welke witte, wollige, dikachtige Bladeren
voort-.