Do Jon. in
uiddit. 1.7.
Laurent.
slpp. Pl.
Naam.
Vier on-
derfchey-
dene foor-
Grond.
Americaanfche
Cortufa
geayrde
Bloem.
Cortufa
van Mat-
thiolus.
Hoe
Zij worden aangewonnen niet alleen door hare aan-
gegroeyde jongt Bolletjens ; welke men, u y t de-aarde
gehaald zijnde, van de oude afneemt, en te zamen met
de zelve weer aan de aarde beveeld; maar ook door
Zaad: ’t welk op een bijzondere plaats, met een volle
Maan van September, een halve vinger-breedte diep,
word gezayd , en dan in het volgende Voorjaar opkomt
, doch niet voor het agtfte o f neegende jaar
daar na de eerfte Bloemen g e e ft, dikmaal met veranderlijke
verwen. Doch weynig worden ze op deeze
wijze vcrmecmgvttldigd, wijl’er niet veele zijn , die
het geduld hebben, om zoo een langdurige tijd uyt
te wachten.
K R A C H T E N .
D E Wortel, o f B o l, van Keizerskroon , anders
Corona Imperialis , geeft, gelijk alreeds gezegt,
i s , van zich een weder-waardige, zeer onaangename
'reuk.
. Eëvenwel, de zelve ónder de Neus gehouden , o f
van onderen gebruykt als een Pefliis, is zeer goed voor
de opjiijging der Moeder; en herfteld de zelve, neerge-
fchoten zijnde, weer in hare behoorlijke plaats.
C L X X V H O O ' F D S T Ü K .
C O R T U S A.
■ Ig gH E t deezen , en , mijns weetens, gee-
g g nen anderen naam, tot noch toe in ec-
| i Hier van zijn mij in haren aart
ondcrfcheydene foorten kundig
I. C o rtusa A mericana flore albo , o fC o r -
tufa uyt America , met een witte Bloem. I I. A mer
ic an a flore albo MULTIFIDO, o f Americaanjche
Cortufa met een veelvoudige witte Bloem. I I I . A mer
ic an a flore s p ic a t o , o f Americamfche Cortufa
met een Geayrde Bloem. IV . C ortusa^ M a t th io l i
flore pur pur eo , o f Cortufa vari A ndreas M at -
thio lu s met een purpure Bloem. Niét alle zijn ze van
eeven de zélve Bouwing en Waarneeming.
Eevenwel beminnen ze al te zamen een goede , ge-
meene , zandige- grond, met. een weynig twee-jarige
Paardemift doormengt: een vrije , warme , welgelee-
gene, doch- liever een fchaduwachtige plaats, en matige
vochtigheyd. Blijven eenige jaren in ’ t leeven, en
geeven ieder Zomer Bloemen.
De- C ortusa A m eric an a flore albo , e t
A meric ana flore spicato , o f Americaanfchè
Cortufa met een witte, en ook met een Geayrde Bloem,
zijn hard van natuur. Brengen zelden eenig rijp Zaad
voort. Konnen fterke koude in deeze Landen verdragen:
ook allerley andere ongeleegentheeden der Winter, uyt-
ftaan. Worden meeft door hare aangewaflene jonge
Loot erf (welke men in het Voorjaar, met een wallende
Maan in A p r il, van zelfs geworteld [zijnde,
van de oude afneemt,• en ieder twee jaren verplant)-
a Ongewonnen.
De C ortusa M a t th io l i flore pu r pu r éo ,- o f
Cortufa van M at thiö lüs , met een purpure Bloem,
is veel teederder van aart: kan niet wel veele Reegenen,
noch felle Winter-koüde verdragen. Moet ter dier oorzaak
, in een Pot gezet zijnde, met den aan vang van
Qftober, boven wel droog geworden, binnens huys
gebragt-, en op eert luchtige plaats gefteld zijn, waar
r in niet, als bij vriezend W ee r , word gevuurd. Gedurende
de geheele Winter mag men haar alleen met een
weynig Reegen-water van boven begieten’; anders zou
ze lichtelijk door te veel vochtigheyd- verrotten: ook
niet weer voor in het laatfte van Maert, o f het begin
van Apr il, met een aangename Lucht en Reegen,weer
buyten zetten; maar dan noch haar voorzichtig bewaren
voor te veel Water, voor koude- o f fchrale
Winden, en in alle warme Zomerfche dagen voor de
Zonnefiralen.
Ondertuflchen eevenwel heb ik deeze foort in een dc
goede, luchtige, gantfeh zandige grond, op een don- ter buytj
kere plaats (welkeze van naturen geerne geniet, entaande, I
haar ook gegeeven moet worden) in de aarde gezet, in ?verteM
den H o f van de Heer F ranciscus Z eevenhuyzen °U cn‘ ■
wel-ervaren Apotheker binnen *s Gravenhaag, ’s Winters
buyten 'ftaaride, zien overblijven : ’ t welk ze echter
in mijnen Thuyn binnen Groeningen zwaarlijk
doed.
Geeft ook in deeze Geweften volkomen rijp Zaad, Aanwin.
inzonderheyd bij drooge Zomers; het welk met een n‘n£-
waflende Maan van September o f OÜober, als de befte
tijd hier t o e , I o f ook wél in April des volgenden
' jaars’, in een Pot de aarde word aanbevolen, maar niet
diep gelegt. .Dóch niet alleen hier door word ze aangewonnen,
maar ook door hare aangewaflene jonge Loeten,
die men op de genoemde tijd van de oude'afneemt,
en in Potten verplant.
D e C ortusa A m eric an a flore albo multi! Cortufi
FIDO, o f Cortufa, uyt America, met een witte veel- uyt Ame-JI
voudige Bloem , is de teederfte van al de andere. Kan rica,“ctJ
geene koude, o f Winter-vorft verdragen. Moet der- Vecl3
halven , gezet in een P o t, gevuld met de voorgemeld- ge Bloem!
de grond, in het begin van ÖSlober binnens huys worden
gebragt , óp een luchtige plaats; gedurende de
Winter-tijd voorzien met flegts een weynig Reegen-
water van boven; en niet weer buytèn gefteld vóör in
het begin van A p r il, met een aangename, reegenige
L u c h t ; d o ch . ook voorzichtig gewagt en wel gedekt
voor koude nagten, en fchrale Winden.
Zij geeft in deeze Geweften gantfeh volkomen Zaad} Zaad. I
in de Maand Juritus. Het zelve is k le y n , rond,
zwart-verwig; zittende gelijk als in een Napje, o£Kommetje,
veel bij malkander. Met de eerfte volgende wallende
Maan , na zijne bekomene rijpheyd , moet het
terftond, niet diep, in de aarde worden gebragt; zoo
komt 'het in ’t begin'van Auguflus, zoo we! als in het
volgende Voorjaar (ook wel door het van zelfs neergevallene)
te voorfchijn. Hier door word deeze foort
aangewonnen ', en dan ook door de aangegroeyde jon- Aanwin-i
gen; welke men met een waflende Maan in April van " ' U
de oude neemt, als ze van zelfs Wortelen gefchoten hebben,
ert verplant.
K R A C H T E N .
E Cortufa, van P etrus A ndreas M atthio- mnim Lus befchreeven , is verwarmende en verdroo-^’1!
gende in den eerften graad; daar beneevens verdunnende
, fcheydende, verfterkende, ook te zamen-
trekkende van aart, en fubtyl van deelen.
In een Zakje gedaan, en vierentwintig uurén lang in
Wijn te weyken gelegt, o f daar in gekookt, en ’smor- I
gens daar van een Roemertje nuchteren gedronken, or
ook het Poeder der gedroogde Bladeren en Wortelen met
Wijn ingenomen, geneeft alle uyt- en inwendige Wonden;
inzonderheyd van de Borfi. Helpt de geene dieBlopd-
Jpouwen; verdrijft’t Colijk} verbeeterd een koude Maag.
ftild de Bloedgang, en de onnat uur lijke Vloeden der
Vrouwen: is zeer goed tot geneeZing der zulke, die van
binnen gefcheurd zijn : verquikt het Gemoed: verwarmd
. en verfterkt de koude Harjfenen; en bewaard den menfen
voor alle quade Lucht. . - mrnA
De Bloemen, zijnde zeer lieffelijk, en vaneen aan-
gename reu k , in O ly van Amandelen en Roozen een yy. iy>*j
tijd lang in de Zon geweykt, en daar mee warm ge"
ftreeken-, verdrijft, o f verzacht, de pijn der Zet“
nuwen en- Leeden.
CLXXVl