Hifi. Tl. mee de Slapen des Hoofds beftreeken, neemt de H o o fd -
caj>. 9. p i jn wech. Een Zalf bereyd van de W o r telen en B la d e r
e n , geneeft de S c h u r f th e y d of K r a u w a g ie , daarmee
beftreeken zijnde.
Als de S ch a p en van dit Kruyd eeten, werden ze zoo
dorftig, dat ze niet genoeg kpnnen drinken > en daar af
komen te fterven.
Twee D r a c hm e n van ’t P o ed e r der gedroogde Bla d e r
e n van de kleyne C o n y za ,. of C o n y za m in o r , met roo-
de Wijn ingenomen , ftopt de B lo ed g an g , of roode
w - t s ® r
Duranns De W o r t e l van C o n y z a lo h g ifo lia Z m e r i c a n a , of
lib. Herb. la n g -b lad er ig c C o n y z a u y t -A m e r ic a , is van een kleeven-
fo l' den aart: warm tot in den derden graad, en zeer goed
voor de geene , welke van de roode L o o p werden geplaagd.
Een once van het P o ed e r der zelve met Wijn
ingenomen, ftild het B lo e d e n , en doet het veel B ra k en
ophouden.
C'LXXI H O O F D S T U K . CORIANDÊR.
Namen. N ’t Neederlandfch dus genoemd : in
het Latijn C o r i a n d r u .m , C o-
R iO N , en C o r ia n n u m : in ’t Hoog-
duytfch ook C o r ia n d e r : in het
Franfch meede C o r ia n d r e ; en in
*tltaliannfch defgelijks C o r ia NDRo ,
o f C o r ia n d o .
Twee Hier van zijn mij in haren aart bekend geworden
r uderj twee verfcheydene fcneydene - _ _ J foorten, als: „
foorten. I» C oR IANDRUM VULGARE SEMINE MAJORI,
o f gemeene Coriander met een groot Zaad. I I. C or
i a n d r u m VULGARE SEMiNE m in o r e , o f gemeene
Coriander met een kleyn Zaad. Beydc van dezelve
B omving.
Grond. Zij beminnen zoo wel een goede , gemeene, Zandige
, als geen zandige ; doch varfch omgefmeetene en
wel-gemeftte grond: een warme, vrije, bequaam-ge-
leegene plaats, en veel Reegen. Blijven niet meer dan
een jaar in ’t leeven. Geeven in de Zomer Bloemen, en
in den Herfft rijp Z a a d ; het welk eenige jaren goed
b li jft , en hoe ’t ouder is , hoe men 't beeter acht óm
gezayd te werden.
Aanwin- Na deeze Zaad-geeving vergaan ze. Moeten derhal-
ning. ven met een wafTende Maan van Zpril weer op nieuws,
niet diep, werden gezayd, en de aarde aanbevolen.
Hier door konnen ze aangewonnen , en eeuwig-durend
gemaakt werden.
K R A C H T E N .
Cal. lib. f Oriander-kruyd, o f Coriandrum, groen zijnde, be-
Med simp. I ftaat uyt deden van verfcheydene aart; waar door
6- het zoo wel verdroogd als verkoeld. Is geweldig
fchadelijk , ja doodelijk ; inzonderheyd het daar uyt-
geparftte Zap ingenomen zijnde. Geeft ook van zich
een zware, en gantfch onaangename reuk.
JDiofc. I. 3. Het Zap met Honig vermengd , en gelegt op heete
cap. 71. Pftyften, Zweer en, d e Roos, het wild Vuur, en Peftilentiale
Hpoftematien, .geneeft dezelve.
Tuchf. *tZaad droog geworden zijnde, legt al zijne quaad-
Hift- Tl. aardigheyd a f , en is dan zeer goed , ja gezond te ge-
cap. 130. bruyken : ook als men ’t in Wijn o f Edik vierentwintig
uuren lang laat weyken , en daar na weer droog
werden.
Het is heet in den eerften , droog in den tweeden
graad; te zamen-trekkend, en dun van Deelen.
xufit. 1. 3. O p allerley wijzen gebruykt, verquikt het ’t Hert:
e- 69- is aangenaam voor de Maag: verfterkt en verwarmd de-
Ruel. 1.3. 2ejv e . verdrijft de Winden : neemt wech de verkoud-
C it ' heyd van de Moeder, en doet ophouden de onnatuurl
i jk s V lo e d e n der Vrouwen : ftopt de Bu y k lo o p \ be- Hipp0cra{.
voorderd de v e r te e r in g der Spijzen : doet wel J la p e n i^ - i .d t
belet het opwerpen v a n d e M a a g , en ook het gedurig ij|jl
o v c rg e e v en .
Dit Z a a d gefloten» en met Wijn gedronken, geeft
de W o rm en de dood; verdrijft de 1koude P i s ; en doet ge- ‘
makkelijk W a te r lojfen. Gekneufd , en op allerley ^ I J
v le e f c h van geflagtede Beeften geftroyd , bewaard het TUrb.c.'
zelve voor v e r v u y l in g , en laat niet toe, dat’er eenige ^
Wormen in zouden groeyen.
Een dag lang in Edik geweykt, en dan geftroyt,
doet de Vlooyen fterven.
CLXXII H O O F D S T U K .
SC O M Y N . Eeft deezen naam in ’t N e ed e r la n d f ch . Namen;
Werd in het L a t i jn geheeten Cu m in
u m : in’ ïH o o g d u y t f c h K o m i s c h e r
dn het I ta lia a n f c h C im i n o , of ook
.C oM iN O R o m a n o .
Hier van zijn mij in haren aart bekend tovee onder- Twee
fcheydene foorten, te weeten: foorten.'
I. C u m in u m s a t i v u m , of tam m e C om ijn . II.
C u m in u m s y l v e s t r e , of w i ld e C om ijn . Beyde
van dezelve B o uw in g en W a a rn e em in g.
Zij beminnen een goede , gemeene, zandige aarde, Grond.' 'I
met twee-jarige Paardemift door-mengd: een warme,
vrije, wel geleegene plaats, en tamelijk veel Water.
Geeven genoegzaam B lo em e n , maar niet,' als met Bloemen, I
goede Z o m e r s , volkomen rijp Z a a d , en daar mee vergaan
ze. Moeten derhalven ieder jaar weer op nieuws
gezayd zijn, niet diep; de tam m e in de aarde; de wild
e , om harer teederheyds wil, in een Pot, wel warm
gefield, met een wallende Maan. Hier door konnen
ze alleen aangew onn en , en altijd-durend gemaakt
worden.
K R A C H T E N .
Et Zaad van C o m i jn , of C u m in u m , is warm en Ga}m, lil>I
droog in den derden graad; ook verteerende, 1
dun-makende, en een weynig te zamen-trek-
kende van aart.
Is ieder aangenaam , op allerley wijzen gebruykt in- Diof I
wendig. Verwarmd en verfterkt de M a a g : verdrijft
de W in d e n , en de B u y k p ijn , met Wijn ingedronken. j
Verbeeterd de L o n g e , en een koudeB o r d . Doet ophouden
de overmatige V lo e d e n der Vrouwen : geneeft,
de beeten der g if t ig e D ie r e n : neemt weeh de opblazing
der verkoude Leeden : doet gemakkelijk W a ter lojfen,
en ftild het bloeden u y t d e N e u s , met Edik gemengd
zijnde.
Is daarenboven zeer goed in allerley Spijzen en Cljftt- ^ r'
r i e n : ook kleyn gefloten in Zakjens gedaan en zoo gelegt
op de C o n tu j ie n , of k n e u z in g e n de s H o o fd s ; en op
de B r eu k en , met Winden overladen. Fijn gefloten,
en met Edik gelegt op de bla uw -ge fla g en e L e e d e n , verdrijft
die qüade plekken , en doet het geronrten bloed
zich fcheyden.
Op ’t vuur gelegt, en de Rook van onder ontfan-
gen , doet de V r o uw e n zw a n g e r w e r d e n , wanneer ze
ftraks daar op zich tot den Man en het echte-werk be-
geeven, volgens eeniger voorgeeven. ^ -a
De Oly van Com yn met Wijn ingenomen , is goed ^-i
teegen ’t C o l i jk j , alle B u y k k r im p in g , deEngborJligheyd’, I0>
een gequetfte en opgeblazene M i l t : geneeft de Hoeft,
en de ko u d e P i s . / \
’ t Z a a d van w i ld e C o m y n , of C um in nm f y h e f t r e , \
ook warm en droog in den derden graad , met Honig ^
van Roozen en Wafch vermengd , verdrijft en genee
& “ allerley
L u 1 1. allerley G e zw e lle n , daar op gelegt zijnde* Met een
i/.poó. weynig Zaad van Peeterfelie vermengd, en met Wijn
ingenomen, helpt de geene die b lo e d p i j f e n ,e n haar7^-
te r n ie t w e l ko n n en loffèn. Neemt wech de walging van
de M a a g , de G e e U u g t , en Z w i jm e l in g des H o o fd s :
geneeft de beeten der G ift ig e D i e r e n , met Wijn gedronken.
Met Edik gebruykt, verdrijft den H i k j en is
zeer goed voor de geene , die van de S t e e n en het G ra v
e e l werden gequeld.
J'Vicr verraderlijke
■ ;pcE
I de
ItJ
P»/. 1..
H» I.
h i -
CLXXIII H O O F D S T U K . HARTSHOORN. Erd in ' t N e e d e r la n d f c h ' niet alleen dus,
maar ook van zommige K r a y e n -
^ v o e t genoemd. In ’t L a t i jn C o r o -
n o p u S j C o r n u C e r v i , en S t e l ^
% I-A r i a : in 't H o o g d u y t jch K r a e n .
'F u s z : in t f-t'twfch D e n r a i C h i e n ,
C o r n e d e C e r f , ofPiED d e C o r n e i l l e ; en in
't I t d iM U f ih CORONOFO. C o r n o C e R v i n g , en
H e r b a S t e l l a .
^ Hier van zijn mij in haren aart bekend geworden eenige
veranderlijke kluchtige foorten, als: '
I. CoRONOPus . o f Cornu Cervi vulgatus ,
o!gem e en e H a r t sh o o r n . II. Coronopus repens
o l k r t t jfen d e H a r t sh o o r n . IIL Sylvestris hirsu-
tior . óf w i ld e r u jg e H a r t sh o o r n . IV. Corono-
Ptrs SYLVESTRiS minor, o f kleyne w i ld e H a r t sh o o r n ,
ook genoemd C a d d aM u r is , of Mu yzestaart,
wijl haar Z a a d de lM u y z ,e fia a r tcn zeer gelijk is. Niet'
alle zijn ze van eeven dezelve 'B o tm in g en Waarne em
i t i g . ' "
Eevenwel beminnen ze al te zamen een goede, gemeene,
zandige, zoo wel gemeftte als ongejnefttegrond:
een opene, luchtige, vrije, en wel-geleegene plaats:
zoo,» matige droogte, als veel Reegen. Konnen felle
koude, en alle andere .ongeleegentheeden des tijds en
Winters uytftaan. •
Het C o r o n o p u s v u l g a r i s , of g em e en e H a r t s -
L en s y l v e s t r i s h i r s u t i o r , o f w i ld e H a r t s -
I hoorn m e t ruyge B la d e r en , blijven epnige jaren in ’t lee-
ven. Geeven zoo wel in het eprfte als in de volgende
jaren volkomen Z a a d , en zijn van een harden aart.
Het C o r o n o p u s r e p e n s , o f k rm f e n d e H a r t s -
h m n blijft niet langer dan twee jaren in het leeyen.
Ceeft de tweede Z o m e r B lo em e n ; in den H e r f f i rijn
Zaad-, en verderft.
Het C o r o n o p u s m in o r s y l v e s t r i s ,"of kleyne
m d e Hartshoorn, anders c a u d a m u r i s , . of A iu f e -
\ J fp n , vergaat ieder Z o m e r , en kan niet langer in itand
Mjven. Moet derhalven met een waffende Maan van
M a a r t of H p r i l door Z a a d (gelijk pok al de andere
° t’elkens weer op nieuws, niet diep , in de
aar e gelegt, werdén aangewonn en. Dikmaal, komen
van zelfs, door ’t neergevallene Z a a d , overvloedig
genoeg voort. °
k r a c h t e n .
H-A r tsh oorn , of C o r n u C e r v i , is koud en droog van
aart; ook te zamen-trekkend.
De B la d e r en in een Salade gegeeten, of in een
^.armmoe$ §^°°kt, of de geheele P la n t met zijne
Otic iQ Wijn gezoden , en daar van ’s morgens een
blo^61 V0^ Sec^ron^en j flopt de Buykloop ; ftild het
enen van de N i e r e n en andere Deelen : neemt wech
1 „ rand e n andere Gebreeken der zelve; in teegendeel
H ver^ei'kende. Koomt te hulp de geene die b lo ed
C r a v ^ i9 ° jk ^ 5 b lo ed p ijfen . Is zeer goed teegens ’t
des B * /,en d e ,riJ zen£le S te en ; de k r im p in g en w in d en
hI k s . ook dienflig voor alle K o o r t s e n , welke ha-
-fprong uyt yerftoptheyd hebben genomen; niet
alleen van deeze Wijn gedronken , maar ook de B lo d e *
r en van buyten op ’t hert gelegt; waar door ze dan de
Menfchen als van ’t Lijf gevaagd werden.
Het kruypende H a r t sh o o r n , of Coronop us R e p e n s , is
een weynig verwarmende en verdrogende van aart*
Rauw, of gezoden in een Salade gebruykt, is niet onaangenaam
voor de Maag. In Wijn gekookt» en daar
van eenige weeken lang ieder morgen een Roemertje
gedronken» helpt de geene, welke beladen zijn met de
W a te r z -u g t , genoemd A n a fa r c a .
De ff bvrf gedroogd, gepulverizeert, en daar van
™et WlJn een JfcPel vol ingenomen , verdrijft het Co-
h j k j en geneeft de b eeten der g i f t ig e D ie r e n .
Dodón. 1.4»
Riièli. de
Nat.Stirpt
CLXXIV h o o f d s t u k .
keyzerskroon.
^3 j ^ 2^ g U s genoemd in \ N e e d e r la n d f c h : in Namertj
S | L a t i jn geheeten C o r o n a I m p e -
m j ; R iA L is : in I H o o g d u y t fch K a i s e r -
™ B f K e y s e r - k r o n : in het F r a n f c h
C o u r o n n e d e l ’E m p e r e u r ; in
’t I ta lia a n f c h C o r o n a R e a l e .
Hier van zijn mij. in haren aart be- veele vet*
kend geworden eenige beziens-waardige , veranderlijke anderlijkó
foorten; als: ■ ' f beziens-
I. C o r o n a I m p e r i a l i s f l o r e r u b r o , of foorten?0
K ey z e r s k r o o n m e t e en roode Bloem* II. F l o r e p a l -
l 1 d o RUBRO, of m e t een b i e d e r o o d e B lo em . III. F l o -
R e a l b o d ü p l i c i o r d i n e c i n c t o , o f m e t een
d u b b e le ry v a n z -u y v e r -w it te B lo em e n , b o v en m a lk a n d
e r , van een heerlijke aanfehouwing. IV. F l o r e
l u t e o , oï m e t een g e e le B lo em . V. F l o r e l u t e o
R u b e n t e » of m e t een g e e le B lo em , en ble ek -ro o d e p le k '7
k en . VI. F l o r e l u t e o l i n i i s a l b i s v a r i e g a -
t o , of m e t een g e e le B lo em , v e r d e r d m e t w i t t e S t r e e - Van wel-
p e n ; hebbende gemeenelijk twee rijen B lo em en boven ke hier
malkander. VII. F l o r o r u b r o b in i s f l o r u m Jlfwer"
ORDINIBUS PR4EDITA , of m e t een roode B lo em , en gefteld°^ert
tw e e o rd r en v a n Blo em en b o v en m a lk a n d e r . VIII. C o - de laatfte
ROn a I m p e r i a l i s f l o r e d u p l i c i » of K e y z e r s - zeer ^
k roon m e t een d u b b e le B lo em . IX. L a t i c a u l i s , 0£^e^^*
bre ed-ge fte e lde K e y z e r s k r o o n . X . M a x iMa , of ^ e e r
g r o o t e K e y z e r s k r o o n . XI. C o r o n a I m p e r i a l i s
C h j n e n s i s f o l i o v a r i e g a t o , of K ey z e r sk r o o n
u y t C h in a m e t bon te B la d e r en van een fchoon gezigt:
welke te B r u j fe l is te vinden in den H o f van den eer-
waardigen Heer G o d e n i s ; en waar van tot noch toe,
weegens hare ongemeene raarheyd , een eenige B o l niet
te bekomen is onder de h o n d e rd D u c a t e n . Al te zamen
zijn ze van dezelve B o u w in g en W a a rn e em in g .
Z ï ) beminnen een goede , gemeene, zandige aarde, Grond,
met twee-jarige Koeyemift wel voorzien : een vrije,
bequaam-geleegene plaats, en veel, of ook matige Ree-
In u ftpr il geeven ze B lo em e n , en in de Z om e r volko- Bloemen,
men rijp Z a a d . Verdragen Sneeuw, fterke Vorft, en Zaad.
allerley andere ongeleegentheeden der Winter.
Hare B o lle n , welke van een onaangename reuk 2ijn» Hoe m et
werden ieder jaar, in ’t begin van f u liu s , uyt de aar- de Bollen
de genomen, op een drooge plaats gelegt, en in Septem-
b e r , met een volle Maan (na dat men de grond op
nieuws omgeworpen , en met Mift voorzien heeft >
weer ingezet. Hoe zulks dieper werd gedaan , hoe de
Bollen zich beeter vermeenigvuldigen. Men laat ze ook
wel twee jaren over liaan, en neemt ze Hechts in ’t derde
jaar uyt; het w e lk , na een ieders gelieven » zonder
eenige fchade of ongeleegentheyd kan gefchieden ; inzonderheyd
als ze liaan onder andere B o lle n ; gelijk hier
voorén van meer andere Bloemen met B o l-w o r te le n is
gez egt.
‘ Kk Zij