K R A C H T E N .
Aart. T" T E t Epimedium is 'matig lcoud cn vochtig; doch
I I de Wortel verdrogende en te zamentrekkende van
aait»
'Diofi'i' 4. De Bladeren gefloten, met Ö ly vermengt, en op der
c. 19. Vrouwen Borfien gelegt, doed de zelve in eene ftaat blijven,
zonder grooter té^ord^n.
Gal. lib. De zelve Bladeren gedroogt, gepulverizeert 3 en, daar
stmp.Med. van vïfiDrachmen gebruykt, met Wijn o f ander Nat,
flraks na dat der Vrouwen Maandfionden zijn opgehouden
, maakt haar onvruchtbaar.
P/f*. 1.17. De Wortel gedroogt, en maar alleen een Drachma
e. 9. daar van met -Wijn ingenomen; o f in Wijn o f Biqr gezoden,
en daar van een goede Roemer vól gedronken,
belet de Vrouwen te o ntfangen. Móeten derhalven zich
nauw‘ wachten vanh etgebmyk deezer Plant.
dik; rond, gantfch teeder, en grijs-wit vanverwe. De
bovefte zijn méc-Zijde-takjens , Hartshoorns-wijze
zeer aardig begaaft.
■ Het E q u is e T u m m in u s t e n u i f o l iü m , b£ \ley- K|e
ne Paerdefiaert met teedere Bladert jens, groeyd uyt ey- Paai£
gener aart hooger, ook geheel boven het Water, op ^acrt met!
de wijze der v.oórgemeldde, bij artijkelen in de zitting ^certCc- J
.4« Bladertjens y,. doch twee vingeren breedte boven dwjci'j
malkander in het ronde , aan een Izeer dun en rond
Steeltje. Zijn o o k jz e er teeder, maar wel anderhalf '
lid van, een vingen, wat min ó f m e erd erlan g ; echter
ook niet dikker als een draad, en van een bleekgroene
ver we. U y t welker bovenfle Hert eenige'kleyne,
vijfbladerige,.-witte Bloemtjens voortfehieten.
K R A C H T E N.
P-Aerdeftaert , ,,a£ Eqmfctum , is, zeer fterk ver- d
drogende;," en matig te zamen-trekkende yan,-7.e.3i-;
CGVII H O O F D S T U K.
PAERDESTAERT.
Namen. Eeft dien naam in het Neederlandfch
bekomen, weegens de overeenkoming
ten E quisetum, Hippuris , of
C auda E quina: in het Hoogduytfch
Schafetauw, of ook R oszschwAntz : in ’t Franfch
Q ueve de, C heval: in ’t I ta lia a n fe b Equiseto, o f
... C oda pi, Cavallo...
Vier on- . Hier yan^ zijn mijdn haren aart bekend’ geworden,
derfchey- v i e r onderfcheydene foorten; te weeten:
dene foor- t t* j r I • ’ - 1. EopiSETUM v u l g a r e m a j u s , ofgemeene groo-
. •, te Paerdefiaert. ^ II. V u l g a r e m i n u s , o f gemeene
fleyne Paerdefiaert. , III. Mi NUS TENUIFOLIÜM, of
kleyne Paerdefiaert met teedere en dunne Bladert jens.
IV. -E.QIJI-S.ETUM ALBUM TENUIFOLIÜM MINIMUM,
ot alderkjeynfte dun-gebladerde witte Paerdefiaert?
Niet alle zijn ze van eeven de zelve Bouwim en Waarneeming.
, -
Gemeene * De n v e e eerfl-genoemde foorten beminnen een zan-
groote cn dige, wel-gemeflte , . en- ook pngemeflte,. doch van '
Paerde- naturen één vochtige grond: zoo wel een vrije, opene,
flaert. als fchaéluwachtige plaats, en veel. Wat er. Verdragen
allerley Óngéleegèrttheeden der W in t e r p zonder eenige
.. fchade. • Geeven gemeenelijk ieder jaar f i l o e m e n , - en
op zommige tijden volkomen rijp Z a a d -, waar door zé
zoo wel wórden aan g ew on n en , .als door hare aangewaf-
fene jo n g e n ; welke men met een wallende Maan in A -
p r i l of M a y van de ou d e afneemt en verplant.
De twee • Het E q u i s e t u m m in u .s t e n u i f o l i i ïm , o f kleyt-
fomen MC Paerdefiaert met teedere Bladeren ; en het E quise-
TUM. ALBUM TENUIFOLLUM MINIMUM , o f alder-r
kjeynfie düh-ge blader de witte' Paerdefiaert, groeyen niet
... ~ dan in \ Water.zelfs.. De eerfle foort laat hare Blade-
r ë n 'boven'uyt het Water zien; dóch de Jaatfle, o f al-
derkleynfie witte, blij ft’er onder, en wil zich niet, in
Zeldzaam- de Lucht laten aanfehouwen. Indien. men’er iets afv
^TldeT11 bet 2elve word. (gelijk het Coral) door de
kleynftë. ^uchtiiard gemaakt; én als men het een weynig drukt,
fpringt liét yan malkander , cn verbrijzeld tot gruys.
*t Welk ik, voor eenige jaren eene deezer Planten gevonden
hébbende ontrent ’t .Dorp P è iz e , anderhalf uur
gaans van Groeningen, in een gegravene. oude Sloot,
Stceltjens. ze^s met verwondering heb ondervonden. De Steélt-
jens van dit Gewas zijn zeer dun eh teeder, rond , en
met véele ftreepen voorzien: aan welke de Bladert jens
voortkomen, rondom bij artijkelen, digt boven malkander
, en ook digt te zamen-gevoegt: flaande gemëe-
Wadert- nelijk opwaarts gekeerd. Zijn niet langer als.een kley-
ne vinger breedte , o f noch minder; maar een draad
. In Wijn gezoden, en daar van gedronken; o fhe t^ y j
uytgeparflte Nat met Wijn gebruykt, o f ook de BU~ cM '4‘
deren gedroogt, gepulverizeert3 en daar van een Brach- Gat*n-
ma met Wijn ingenomen, flopt aUerfey Loop én Vloe-
* den des Ligchaams : helpt de geene die Bloed jpouwen'}
en Bloed pijfen, drie Léepelen van het Zap driemaal ie- ^.W.j
der-dag- gebruykt. Genéefl ook een verouderde Hoeft ,, |
de pijn der Darmen ; de Engborfiigbeyd, d^••röode
Loop • de inwendige Breuken eri Gejcbeurdheyd-, het 49- ö*/o. I
z,weeren van het' Gedarmt, der Nieren eh Blaas J Doed
fierf^ wateren.
_ Het uytgeparflte Zap in de: Neus gedaan, flild hetTr«g. /,2JI
Bloeden uyt de zelve. Bij eén Pejfaris in de Moeder op- c-$‘
floken, - flopt dit. Vloeden der Vróuwen, ’t Zelve verrigt
ook het gedifinieerde Water..
Doekjensdn dit water nat gemaakt, en gelegt op de
, Roos, op alle roódepuyfien, ontfiëèking dan h e f Fondament
, en andere, verborgene Leed en-, geneezen ze.
t P°{der der Bladeren in de Wonden gedaan , .neemt’er FuchfhijlA
devuurigtiejd van wech, -fempt het Bloeden, e4'yer-]>/,f,llu
oorzaakt een fpoédigt heeling.
C C V I I I H O O F D S T U K .
R A K E T T E .
■ Y véele wel bekend; en dus in het Namén. 1
Neederlandfch genoemd.^ In het Lain
het Franfch R o q u e t t e , en in het
Italiaanfch R u c h e t t a .
Hier van zijn'mij in haren -aart veele veranderlijke Veelerley
foorten bekend geworden; als: „ *. , foorten, .1
... ,1. E r u c a s a t iv a f l o r e . a l b o , o f tamme Rakette ™
met een witte Bloem. II. S y l v e s t r i s f l o r e . luteo , genonder-;
o f wilde Rakette m.ét een-geele Bloem. III. A rra- lcheydene j
GONiCA , o f Ar.r.agortfehe Rakette,. IV . M ar in a , wordcV
o f Rakette, voortkomende aan de Zeekant. V . Lusi- ^Cn°
TANICA, o f uyt, Portugal. V I . V u l p iNa L ihani ,
o f Vojjche Rakette van.de berg Libanus. V I I . -Flore
a l b o s t e l l a t o , o f Rakette met een witte Bloem,
als een Starre. . .V I I I , F a l c a t a , o f met een krom
Zaad, g elijfe enS ik ke i IX. T a n a c e t i f o l io , ó f
Rakette met Bladeren van Reinvaar, o f Wormkpttyd, en
dan noch veel meer andere. .. A l te zamen zijn ze van
eeven de zelve Bouwing en TVaarneeming.
Zij beminnen éen goede, gemeene,, zandige, welge-Grond.
meflte grond: een opene, luchtige, vrije, bequaam
ter Zon gelqegene plaats, en veel vochtigheyd. Blijven,
Maan
gemeenelijk niet meer dan eene Zomer ia ’.t Jeeyen.
Geeven voor de Winter volkomen Zaad, en yerfler-
ven daar me,ê; Moeten derhalven, met een waffende
j R akette. Eedele R akette. ItAliaansche R akette. H ederik. y6 6
Afaert, ^4pril, o f ook (inzonderïphfc
Maan . . . . _ .
heyd de-gemeene tamme Rakette) , om, ‘sWinters,
■ overblijvende, vroeg .te mogen hebben , t’elkeDs weer,
niet diep, in de aarde worden gezayd. Alleen hier
door können ze aangewonnen ttts,vermeenigyttldigd.\ttx~
den.i.
l-
K R A C H T E N.
Ak ette, o f Eruca, is verwarmende en verdreh
gen de t o t in den derden graad. : -
Alleen gegeéten y R verwekt, döpr hare warm--
Hobfdpijn- T In een .Salade., o f andere-fpijs.ge.
bruykt; o f in Wijn gezoden, en daar van, gedronken,
is aangenaam voor de Maag , en verfterkc de zelve.
Vermeerderd het Zaai-, maakt luft tot. de Bijjlaap s
verwekt eetens-begeerte : doed de Jpijs. wel verteeren ;
Melk in der Vrouwen Borfien komen, en gemakkelijk
wateb loffen. ■<, ^
De W ijn , waar in Rakette gezoden is gêweelt, met
Zuyker o f Hoftig vermengt, geneeftden Hoefiderjon-
[ " gc Kindéfeni en de-hardigheyd der M ilt , de zelve verminderende.
Is daarenboven goed vobr, de; Geelzucht,
en doed de Wormen (kerven. Eeven Jazplvc vertnag het
Zaad, met Wijn gebruykt. ■ ' . t ö g j
N f l . De- Wortel gezoden, .geftoten, en op de gebrookene
Luit.tt. Beenderen,gelegt, neemt’er.de pijn van; wech. . Trekt
ook uyt^de gebrookene Beent jens, en Splinteren.
i,jt Het 'Zaad geft'ofèn | p f Hei uytgepafftte Zap van
p f ’t zelve mét Honig vermengt, en dan op ’t Hoofd ge-
li»f. -V ftj-eeken^doód de Luyien e#N<uttu izuyyerdde
.deSjjinngexichts, e n , met Azijn opgeftreeken, verdrijft
de Zomer-fpraetelcn.
Het zelve'Zaad met Wijn ingenomen, is goed voor
de fteeken.der £ƒ>»»!»>, en der Scorpibenen.. Jaagt dok
uyt het water der Blaas*
C C IX H O O F D S T U K.
EEDELE RAKETTE.
J U s genoemd in hét NeederlandJch ,
^ word in - het Latijn geheeten E r-ysis-
Hf m u m , o f I r io : in het Hoogduytfch
E y s e n k r a u t w e ib l e in ; dat is , T-
Zaerkruyd w ijfje : in het Franfch R a-
F v en o n ; en in het Imliadnfch ERisr-
10 , o f I r io n e . ___ ________
[Drie bij- Hier van zijn mij in haren aart bekend geworden drie
Kondere verfcheyderie' foórtén; namén dijk':’ 1
(porten. j . E r y s im u m v u l g a r e ., o f gemeene eedele Rakette.
II. E r y s iMu m ANGUSTiFpLïUM o f eedele Rakette
met fmalle Bladeren. III. È r y s im u m v e r u m c o r -
n ic ü l a t u m , o f ‘opregte. eedele Rakette met een geT
hoornd Zaad. Alle zijn ze van de zelve Bouwing en
Waarneeming.
Zij beminnen,uyt eygener aart een goede, gemeé*-
ne, zandige, wel-omgefmeetene, en matig-of ook vet
gemeftte aarde; en een wel ter Zon geleegenè plaats»
Konrien veel Water verdragen , zoo wel als groote
Ainwin- ^roogte. Blijven maar eene Zomer in ’t leeven. Geeven
in den Herfjl volkomen Zaad, en vergaan dan van
Zelfs. Moeten derhalven ieder jaar op nieuws met eert
wallende Maan van Maert o f April, na geleegentheyd
des tijds, gezayd zijn. Hier door konnen ze alleenlijk
Vermeerdert worden. Komen ondertuffehen ook dik-
maal van zelfs voort, door ’t neergevallene Zaad.
D E eedele Rakette, o f ’Eryfimum
K R A C H T E N .
i van een ver-*
drogende en verwarmende aart ,< ook fijn van
deelen en doorfnijdende, doormengt met een
zuyverende vochtigheyd, waar door allerley taye flijme-
righeyd word gefcheyden.
- Het Kruyd in Wijn gezoden, en daar van gedronken, Durantes
o f het uytgeparflte Zap, met Wijn vermengt, ingeno- ^^nt-
men; o f ook.een S.yroop daar van gemaakt, en zom- ‘ *74‘
tijds gebruykt, neemt zeer gelukkig wech de Heefch-
heyd van de Keel, en maakt een, heldere Stem.
. Het Z aad, droog en warm in den derden graad, jEtiusl. r.’
ook.dunmakende en fcheydende van aart, gefloten., se'm.x.
met Honig gemengt, en dikmaal genuttigd, doed
rijp worden allerley taye Fluymen én eitérachiige Materiën
van de? Borfi en Longe.: Is goed voor den
Hoefi, Kort&demigheyd, Buykkrimping, Heupenrpijny
Podagra-, allèrley 'betgifGeelzsught, Pleuris , Etter-
fpouwing, en voor de Zinkingen , vallende op de
Borfi.
: Het zelve geflotene Zaad, met H onig , en Water JE-
vermengt, en plaaflers-wijze gelegt op de voorteétende sJ^pio
Zweeringen , verborgene Kanker , Klieren aan den c. 347.
Hals., harde Zweer en, Apofiematien aan der Vrouwen
Borfien,1 en andere.deelen des Ligchaams., vèrweékt,
fcheyd, en: geneefl.de zelve. .
.1.7:
C C X . H O O F D S ; T U K.
I T A L I A A N S C H E
R A K E T T E.
,An :de Neederlanders dus genoemd’, Namen*
word in het Latijn geheeten R f.sed a ,
o f E r u c a 1 t a l i c a , om dat men
deeze foort. in Italien zeer.veehvind:
in het Hoogduytfch R e s e d e .: in- het
Italiaanfch R u c h e t t a d e I t a l i a ,
o f opk R e s e d a .: •
Hier van zijn: mij' in haren .aart bekend geworden drie Drie oa-
-onderfcheydene foorten; als : / - : : A. ..i . . , . nr: ./ ^n^foor-
I . R eseda ma jo r , o f groote Italiaanfche. Rakette^ tc^
IJ.vM ed ia , ó i middel-foort;; l i l ; R eseda minor,
o f kleyne Italiaanfche Rakette. : Niet; alle zij n ze van: eé- • _ - - -i
véri. de zelve Bouwing én Waarneeming. . .
- ., Eeven wel beminnenze al te zamen een goede., gér Grond,
•m e en e ' zandige, zoo wel gemeflte als ongemeflté
grond: hebben -liever een o p en e v r ije ,, en welgelee.-
gene , als een fchaduwachtige plaats.- Willen wel veel
Reegen; maar zijn ook te vreeden meteen wéynig vóch-
tigheyd. Bloeyeh ;door de meefle .tijd van dé Zomer, Bloemen,
en geeven volkomen rijp Zaad. Verdragen aÏÏeney on-
geleégentheeden dér; Winter i . verliezen: óók belden al
hare groènheyd, en- blij ven lange jaren in ’t leeven. :
Doch de R eseda major , of groote Italiaanfche Groote,
Rakette, blijft niet langert dan eene Zomer in weezen.
Moet derhalven jaarlijks, met.een waffende Maan yaü
M a er t, op nieuws weer gezayd z ijn , niet' diep ;
ook. hol en luchtig. Geeft voor de Winter, volkomen
rijp Zaad, en word dan , door een kleyne Rijp,
yan ’t leeven beroofd.
. D e R e s e d a m e d i a , en R e seda m in o r , o f mid* M i d delbare
, en' kleyne Italiaanfche Rakette, worden aan- kie ’
gewonnen en vermeehigvuldigd, niet alleen door haar i taliaan-
Z a ad , maar ook door hare aangewaflene jonge Wor- ^ cRa-
telen, welke men met een waffende Maertfche Maan
yan de oude afneemt, en verplant. Dikmaal komen
ze. vook yan zelfs te voorfchijn, door het neergevallene
Zaad.
D
K R A C H T E N .
E Italüumdbe lU k tié ', oS'RelUU , . > w a l * « '
verwarmende en verdrogende aart ook
fcharp van fmaak, en een weynig te zamentrekkende.
N n » Ds