6 i f A rticiökken onder de aarde. B ataten. B atata & c. 6 1 6
H e l ia n t h e m u m I n d ic u m T u b e r o s u m ;. F los So-
l is T u b e r o s u s , en H e l e n iu m T u r e r o sum :■ in
het Hoogduytfch A r t ic h o c k e n u n t e r e r d e n : in ’t
Italiaanfch H e l ïa n t e m o In d ia n o . Zij bemind uyt eygener aart een goede, gemeene,
zoo wel zandige als andere, doch met oude Koeye- of
Paerdemifl vet-gemeftte grond. Heeft zoo geerne een
fchaduwachtige als een opené Wel ter Zon geleegene
plaats 5 erf begeert veel Water.
, Blijft lange jaren in ’t leeven. Kan felle koude en alle
andere ongeleegentheeden der Winter uytftaan, zonder
eenige fchade. Geeft in deeze onze Geweften noyt ee -
1.nige Bloem, ten zij bij zeer heete, drooge Zomers', gelijk
mij hier in mijnen Ho f binnen Groenmgen gebeurd is
in de jaren 1652. 1665. en 1666.: in welkeze boven
uyt het Hert der Steeën voortbragt een geel-verwige
Bloem, gefteld op de wijze van een kleyne Zonnebloem;
hebbende de grootte van drie vingeren breedte in het
ronde; voorzien met veertien uytwendige licht-geele ,
ook op de manier van het Doronicum Americanum, of
Loornicum uyt America, hol-geftelde Bladeren', en inwendig
met veele donker-geele opftaande Veezelinga Maar nimmermeer komt’er eenig Zaad van.
Word echter overvloedig genoeg aangewonnen en
vermeenigvuldigd door hare onderaardfche , rondachtige
, ook langwerpige Bolwortel, vercierd met ronde
witte plekken, gelijk als O ogen. Welke men teegens de
Winter uytgraafd, om dan, wanneer ’t vriefi, ter fpijs
temogen gebruykt worden. Met een volle Maan in
Maert' of April plant men ze weer in een op nieuws
gemeftte aarde. De geene, welke men verplanten wil,
neemt men dikmaal niet uyt voor in Maert, om haar
dan te verzetten : of men laat ze ook wel eenige jaren
liaan: doch dan vermeerderen ze zich niet zoo wel:
worden daar teegens dik.
K R A C H T E N .
Hoedanig
Kpijsi DE Bollen, of Knobbelwortelen,deeter zeer gezonde
Plant, of Helianthemum Indicum Tuberojum ,
een weynig gezoden (vermitsze in een korte
tijd week worden); van hare buytenfte baft gezuywert;
de vochtigheyd wat uytgedrukt, en daar over gegoten
een wel toegerigtede Saus van Edik, of Wijn in des
zelven plaats, Boter, Zuyker en Nagelen, gelijk men
ook wel doed over onze gemeene Articiökken, en dus
gegeeten ; of anders met Meel en Boter in de Pan gebraden,
zijn een zeer delicate koft: wel wat windig van
aart: doch geeven goed voedzel: zijn licht om te ver-
teeren ; aangenaam 'voor de' Maag. Verquikken het
Gemoed : doen gemakkelijk water lojj'en : ' veroorzaken
een zachte Stoelgang; neemen wech dè inwendige brand
van eenige on tftokene of gequetfte deelen des Ligchaams:
verfterken de natuur; vermeerderen het Zaad, en verwekken
luft tot het Echte 'werkz Uytwendig gelegt op allerley vervuylde wonden,
z>eeren, hitsige Gezwellen, en Bloedvinnen, verzachten
dezelve; neemen’er de brand van wech, en doen ze dies
te eerdèr geneezen.
CCLIV H O O F D S T U K . B A T A T E N.
ï a ^ M ^ U s in 'l ie t Neederlandfch,, alhoewel
o o k van veelé B a t a t a s , van z om -
V m ige P a t a t as g en o em d : in ’t Franfch
W B a t a d e s : in ’ t Latijn (mijn s oor-
j é deels niet o n g e v o e g lijk ) Sp in a c h ia
A m e r ic a n a T u b e r o s a, dat is , A -
m ê r ic a a n s c h e S p in a g ie m e t e en
Bol wortel 5 vermits deezè vreemde en rare Plant
Bladeren voortbrengt, die van onze gemeene Spinagie
zeer gelijk.
Hier van, zijn mij' in haren aart bekend gewórden yjjf bij.
v i j f bijzondere couleUrén der Wortelen, doch in hare zondere
Bladeren niet Verfchillende; namentlijlt : foorten.
I. Sp in a c h ia A m e r ic a n a T u b e r o s a l u t e a ,
o f Spinagie uyt America met een geele Bolwortel. IT.
V a r ie g a t a , o f met een gemarmelde , anders bonte
Wortel. III» P u r p u r e a , o f met eenpurpure Wortel.
IV. A l b a , of met een witte Wortel. V. S p in a c h ia
A m e r ic a n a T übero sa r u b r a » of Americaanfche
Spinagie met een roode Wortel. Bij welke noch met Waarbij
regt mag gevoegd worden een zefde foort, namentlijk; noc^ een
B a t a t a C a t h a r t i c a of S p in a c h ia A m e r ic a - |evoegdS
n a T ube,r o sa SoLU TiVA, zoo veel als Stoelgang ver-* zijn.
wekkende Batata, of purgeerende Spinagie uyt America
met een Bolwortel* Al te zamen zijn ze van eeven de
zelve B ouwing en Waarneeming*
Zij beminnen een goede, wel-bereydde grond, be- Wat voor
ftaande uyt twee deelen gemeene aarde, twee deelen e?n gron4
grof Zand, twee deelen twee-jarige kleyn-gewreevene cm‘n"
Paerdemifl:, een deel Mol der verrotte Boombladeren,
en. een deel een-jarige Hoenderdrek, bequamelijk door
malkander gearbeyd: een warme, wel ter Zon geleegene
plaats, voor alle koude O ofte- en Noordenwinden
befchut, en matige vochtigheyd.
Geeven in onze Landen noch Bloem noch Zaad', Teeder-
’t welk ze beyde in America vóórtbrengen. Zijn tee-
der van aart. Konnen noch koude Herffl-reegenen , dier óor-
noch eenige Vbrjl verdragen. Moeten derhalven in ’t zaak waar
laatft van September (ter welker' tijd zij haar Loof be- tc nee" :
ginnen te verliezen) binnens huysgebragt, op een warme
plaats .gefteld, en, gedurende de Winter, niet de
alderminfte vochtigheyd gegeeven worden. Niet voor
ontrent half April, met een zoete Lucht en Reegen,
mag men ze weer buyten brengén. , En dan noch moet.
men haar wel wagten voor veel vochtigheyd} ook voorzichtig
dekken voor koude nagten.
Men neemt. ook de Wortelen teegens de Winter, Hoe men
wanneer ze hare Bladeren verloren hebben, geheel uyt handelen
de aarde op. Als Ze èen weynig Wind-droog zijn ge-
worden , legt men ze in droog Zand; en men be- ge jaren
waard ze in een warme drooge plaats. Daar na zet men lang te
ze, met een volle Maan van A p r il, weer in Potten , bewaren,
gevuld met de hier boven befchreevene aarde. Dus gehandeld
, geeven ze nieuwe Bladeren, en waflen al
kruypende voort. Op deeze wijze kan men ze eenige
jaren lang behouden,, gelijk ik dikmaal gedaan
heb.
K R A C H T E N .
» E Wortelen van Bataten, o f Spinachia America- Aart.
i Tuberofa, zij n matig van aart, tuflchen warmte
en koude gefteld.
• Rauw gegééten; of veel beeter in warme afch , o( Durantes ■
in een yzere wel toegedekte Pot gebraden, doch al- /Jan derbeft gezoden, in ftukken gefheeden, of ook kleynj
geftampt; en dus genuttigd met Wijn, Zuyker , en
Roozewater, daar bij Peeper of Gengebar; anders een
goede Saus van Wijn , Boter , Zuyker , Nagelen ,
Mufcaat en Caneel bereyd, en daar over gedaan, zijn
een zeer delicate koft; uytneemend aangenaam en gezond;
doch een weynig windig van aart. Maken ook
een weel^Ligchaam: geeven aan ’t zel ve een zeer gezond
voedzel; verfterken de Maag: vermeerderen ’t Zaad',
en verwekken Bijjlapensluft*
De jonge Scheuten der Ranken in Water of Wijn ge- C. Roch** kookt, en als een Salade gegeeten met O ly, E d ik fort hifi.
Zout en Peeper, zijn.defgelijks zeer aangenaam, en ver-
fchaffen *t Ligchaam een gezond voedzel.
wf CCLV.