iv P R Æ F A T I 0.
fias minime fcripfijfet, { tafn gravis aiîèrtionis audi lepidaïh probationem, ) ut mihi
narrawit wir clarifpmus Gafparus Hervagius J. y. confiiltijf mus ef amicus meus. Qui-
bus ineptiis confutandis ,. aliifque referendis luperfèdemus.
>j7>- io. Ut primùm hujufmodi vitam, eique adhærentem Erafmi præfationem per-
kgit Gillotius , ut-rumque Opus , ut fandfilfimo Præfuli contumeliofum , ac pie-
tati catholic® valde noxium , à Chriftianis ledtoribüs abjiciendum judicavit. Iplè
mêlions voti compos Commentationem eis lùbftituic , in qua primùm vcniunt
quæ ad Hilarii hiftoriam lpedbant,ex illius aliorumque véterum fcriptis colledlaj
tum de ipfius ftilo & fcriptis differit ; ac poftremb locos fufpectos notât, & quantum
poteft benignè interpretatur : Opus pro ilia ætate exquifitum & laude di-
gnum , quamvis permulta in eo reperire fit, quæ hiftoriæ jam limatiori atque ac-
curatiori alfuefadtos nonnihil offendant. Commentationi huic Hilarii aliquot elo-
gia , ac vitam per Hieronymum ex lib. de Script, eccl. per Fortunatum & Gre-
gorium Turon. neçnon Petri Damiani de tranflatione S. Hilarii Sermonem adje-
çit : libros autem de elfentia, ac de unitate Patris & Filii.,- centonibus dumtaxat
ex quibus confiant notatis, fuppreflit. Ac demum in indicandis plerifque Scriptura-
rum locis fijam probavit diligentiam : at illibatum prorlùs reliquit Huarii textum,
in quem etiam incuriâ Nivellii, qui hanc editionem an. 1572.. typis eleganubus
fed manu minus accurata adornavit, menda irrepferunt non pauca.
isoj. u.. Tandem ut puriora & limpidiora Rhodani hujus latmæ eloquentiæ fluenta
laberentur , anno nSoj. animum adjecere typographi Parifienlès ; à quibus quid eo
in nprotio præftitum fit , nunc audiamus. Pnmum , inquiunt, ab eo qui prale-
gere preloque adomare libros éxcudendos fiolet, Hilarii Opera curtcvimus cum optimis
qmbufque mjf.'codicibus confirri : quos benignè nobis ac liberaliter locupletiffîmis fuis
bibliothecis wiri clariffimi atque eruditiftftmi fappeditarunt, ad libros de Trinitate Nicolaus
Faber , OdTraSatus in Pfalmos Jacobus Bongarfius -, ad Commentaries in Matthäum
recent\'endos Paulus Petaveus Senator Parifienfis. Deinde wenS cum adfcriptis
ad oram marginis wariis lefiionibus fuam nobis operam .wir quidam doSiJfimus non de-
negajfet, ut earum dele Su habito , qua jam receptis praferenda widerentur, reliquat
expungeret ; wifium eft etiam ab altero impetrandum, ut eas , qua in fitperioribus edi-
tionibus tolerata fuerant ,Jub libri calcem colligent : ne forte a te ilia quoque defi-
derarentur, five quod earum werbis alibi citata teftimonia quadam pojfent occurrere,
five quid utrhm his nowis pofthabenda fuerint, judicio tuo welles expendi. Adjecimus
praterea Fragmenta ex Opere hi ft tineo , qua an. 1598. ( apud Ambrofium Dro'uar
Nicolai Fabri opera ) w. c. P. Pithaus publia juris fecit, exferiptos ex iifdem mjf.
libris TraSatus in pfalmos 13.14. 149. & ijo.
iz. Poft .rot tamque variorum hominum in hac editione impenlbs labores,
non. multo tarnen puriora prodierunt difertilfimi Doctoris feripta. Qui enim va-
riis ledfionibus feligendis operam fuam commodavit, five judicii fherit non ad-
modum exquifiti,five, ut fepe fit in iis quæ alieno nomine laborantur, hoc per-
fimdtoriè' obierit ; fepe numéro mutavit quæ retinenda fuerant, & contra quæ
fuilfent mutanda retinuit. Hinc qui in editione anni 1631. variantes lecfiones, quæ
primùm ad calcem conjedtæ fuerant , propriis locis aptavit atque ad marginem
adjeripfit, eas revocavit non femel , quæ in prioribus editionibus obtinuerant. 1
Sed Sc Parifienfes typographi, qui quod artis fife non erat aliunde mendicarunt,
ita neglexerunt quod erat induftriæ luæ , ut eorum editioni , præ multitudine
mendor,urn, facile anteferendæ videantur Bâfileenfes. Ilia Coloniæ Agrippinæ
I(J7 - an. 1-617. ac rurium Parifiis an. 1631. & 1651. recula eft.
9- . 13. Vel ex hac fimplici expofitione liquet, nihil umquam in edendis Hilarii
fcriptis præftitum fùillè, quod omnibus numeris fiais abfolutum eilet. Badii nam-
que editio mendis ficatet innumeris. Eràfmus præter libros de Trinitate vix alios
ad mlf fidem recognovit, & eos quidem non magno examine adhibito correxit.
Eo diligentior Miræus nec magnam mlf copiant nec in omnes Hilarii Tradbatus
habuit,
P R Æ F A T I 0. V
habuit , & plulculum credidit præceflbris lui ingenio & conjefturis.. Novas deinde
dum ex proprio exeogitat Martinüs Lypfius , fingulos Hilarii libros pluribus
in locis contaminât, quàm eaftigät. Hunc tarnen maxime lècuti funt, qui Pari-
fienfibus typographis operam fuam contulerunt ï poft quos eafdem lucubrationes
nemo amplius limandas (iilcepit.
I I. De cödicibus WÈ
14. Non ab eofolitm tempore,ex quo exeogitati eft ars typographica , led &
fuperioribus feculis identidem exftiterunt, qui in recognofcendis Hilarii Operi-
bus induftriam fuam probarent. Ob reconditiores autem illius fenfus effedtum
cfti;iut interdum viri illi fubftituerent proprios , verbis obfeuris , quæ non fetis
allèquebantur , alia fuperaddentes planiora , quæ deinde in exemplis recen.
tioribus fola obtinere confueverunt. Hujus rei exemplum fuppeditat codex olim
Floriacenfis, nunc Colbertinæ bibliotheca not. 1194. ex antiquiffimo Carnutenfis
ecclefiæ mf ab annis circiter 700. deferiptus, in quo eæ tantum vifuntur ledfio-
nes, quæ in Carnutenfi fecundis curis adtextæ funt , quamvis primæ ut pluri-
mùm fint meliores. Studioforum opera magis comparet in exemplari olim
Aquilgranenfis , poft Corbeienfis , nunc Germanenfis bibliotheca : ex quo cùm
plura poftmodum deferipta fint exempla , priores ledtiones ubique pofthabitæ funt
immo locum cellèrunt fecundis. Quocirca non ex uno alterove codiCe, fi præ-
lèrtim recentiores fuerint, fincera exprimi potuerunt Hilarii leripta.
ty. Nullus defiderari polTe videtur antiquior , quàm qui in archivo Vatican®
ecclefiæ alfervatur, Nam ut Mabillonii noftri lib. de re Diplomatica tab. 6. verba
hfc adlcribamussjSfcriptus eft codex , fi priera folia recentioris lcripturæ ex-
cipias, fubfinem .feçuli quarti, aut ineunte quinto , ut intelligitur ex adjundta
* inferiptione cujufdam ftudiofi, quam fie reddo: : Contuli in nomine Domini Jefu *u
Chrifti aput Kafulis conftitutus anno quarto-decimo Trafamundi regis. Qui catalogum corf£m
archivi prædidti ordinavit , pro aput Kafulis, legit Putzahs : quod eft in Africa , in- "°1”'
quit, in regione Numidiafeu Barbaria. Vulgb appellatur Butruzfio , fitum inter Tu-
netum (A arcem Goleta. Si redle apices codicis âlfequor , non dubito elle legen-
dum , apud Kafulis , quæ urbs erat provinciæ Bifacenæ , Antonio Cafula didta :
cujus epifeopus Quintianus legitur in Notifia Africæ, Quintianus Cafulis-cariancti-
fis. Facilis quippe eft d in t permutatio , qualis eft in vocibus haut,fit, aliilque Coj«
fimilibus , quæ in mlfi codicibus non raro occurrit. Holllenius-ad oram hujufce
adnotationis manu fua fcripfit, annum quartum-dgeimum -Tralàmundi regis con-
venire anno Chrifti d x. ] hadtenus Mabillonius. Sed in antiquo codice non
negandum eft menda elfe antiqua , quæ quod Hieronymus epift. z8. ad Luci-
nium monet , in mentem revocant : Opufcula mea ad defiribendum hominibus tuis
dedi, & deferipta widi in chartaceis codicibus, ac frequenter monui ut confenent di-
ligentiùs (g emendarent. Ego enim tanta wolumina pra frequentia commetentium (§?■ pere-
grinorum turbis relegere■ non potui. Vnde f i paragrammata repereris , wel minus ali-
qua deferipta fun t, qua fenfum. legentis impediant ,non mihi debet imputare ,fid tuis
& imperitia notariorum , librariorumque incuria .- qui feribunt non quod inwcniunt
fed quod in te llig u n td am alienos errores emendare nituntur, oftendunt Jùos. Earn
ob rem codicis hujus antiquitati nihil inconfultè tribuimus , ea tantum ei con-
cellà veneratione , ut ledtiones prope' omnes , in quibus à ceteris diferepet , diligenter
annotaremus. Has à Johanne Baptifta Bandinio Vatican® bafilicæ Cano-
nico, cùm novam Hilarii editionem pararet, collectas , nobis delcripferunt Fratres
noftri qui Romæ verfantur , & nonmilla Opera per fe accurate' recogno-
. feentes laudati Canonici diligentiam probaverunt.
16. Póft codicem fandfi Petri antiquitate fecundus eft , fed propter fin-
ceritatem facile primus., olim abbatiæ fandfi Dionyfii jpxta Parifios nunc