l i b e r s e c u n d u s .
rpe verhitte Trinhatis generatim, (§t~ de finguUrum perfonurum dignhate (ëp officio
nominmm dijferit. Ac primb quidm decUrat HiUrius tmti myflerii notitiam in buptifma
trudium fufficere. Turn de barefim origine, deque hmticis Trihimis fidem infefluntibiu
puucà. priLcutus , ad feribendum de tam reconduis rebus invitumfe ac trementem adduci
pluribus proteflatur. Hinc ubi aperuit de Patre quid fentiat, verbis rem ut efl nonfatu
expliuri oflendit. ^Deinde quid fit quidve non fit piiius exponit 1 & arguit eos , qui
inique' ferunt f i generationis illius facramentum capere non poffie ,• cim tot aliis in rebus,
etiam fuis , nqmnmiter tmperiti fint. Hanc verb inenarrabilem Fiiii Dei generatimm
fapientibus fieculi, feribis legis, e? hoereticts igmratam, divini illius naturk prius pamis
demonflratd, verbis Pifcatoris explicat.
’Poftea fidem Scripturis fun datant commendans, earn medicamento comparut medendis
omnibus morbis idoneo , idque confirmât allatis Scriptures tefiimoniis , quibus Sabellii
fimul (pp Hebionis Arianorumquc commenta debellantur. Non tacet quxdam de Chriflo in
Scripturis memorari, qua Deo indigna videantur j fed in iis ipfis, qua humani generis
causâ pertulijfe narratur , oftendit non deejfe poteflatis ac dignitatis figna , quibus eum
verb Deum ejfe doccamur.
Tandem Spiritum-fimftum exfifiere k Patre (pp Filio diflinUum probat, (êjr eorum
ferupuhim levât , qui hoc aut ignorant aut ambigunt, quia Spiritus voce Patrem aut
F ilium frequenter intelligi videant. Praterea demonftratur Spiritus-feniïi divina natum,
officium, qukm necejfarium nobis fit illius donum, quove Sludio promerendum.
Q rà ! fulS- SÜfficiebat credentibus Dei fer-
mo, qui in aures noftras Evangeliftæ
' teftimonio cum ipfa veritatis fuæ vir-.
tute transfufus eft, cùm dicit Dominus, Eun-
‘ tes nunc do ce te omnes ventes 3 baptisantes eos in
nomine Patris & Filii & Spiritus-fantti, docentes
eos fervare omnia quoecumque a mando vobis : &
ecce ego vobifeum fum omnibus die bus ufque in Con-
fummationcm faculi. Quid enim b in eo. de fa.
cramento falutis humanæ non continetur ? aut
quid eft, quod fit reliquum aut obfcurum ? Plena
funt omnia ut à pleno, c 6c z perfé&o per.
fefta. Nam 6c verborum fignificationem, 6c
efficientiam rerum , 6c negotiorum ordinem,
& naturæ intelligentiam comprehendunt. Bap-
tizare juflit in nomine Patris & Filii & Spiritus-
fanUi3 id eft, in confeflione 6c au&oris, 6c
A d unigeniti, 6c doni. Audor unus eft omnium.
Unus eft enim Deus Pater,ex quo omnia
unus Unigenitus Dominus nofter Jefus Chri-
ftus, per quem omnia 3 6C unus Spiritus > donum
in omnibus. Omnia ergo funt fuis virtu,
tibus ac meritis ordinata { e una poteftas ex
qua omnia,, una progenies per quam omnia, <
perfe&a: Ipei munus unum. Nec deefle quid-
quam confummationi tanta* reperietur , intra
quatfif fit, in Patre 6c Filio 6c Spiritu-fando,
B infinitas in iterfto > fpecies in imagine , ufus
in munerev , , :
2. Sed compeilimur harreticorum 6c blafphe»
mantium vitiis, illicita agere, ardua fcandere,
ineffabilia eloqui , inconcefla prtefumere. Etiic
ciW fola fide expleri qua: prtecepta funt opor. ®
teret, s adorare videlicet Patrem, &venerari
. 1 Editi, mandavi: relu&antibustnflf. .
b Ita mff. antiquiorcs Colb. Carn. Germ. & c. Alii cum vulgatis,
in eodem facramento.
« Mff. baf. Vat. Carnut. cum paucis aliis, firfetlo profecta.
d Duo mff. Colb. & Germ, unigeniti Dei.
e Apud Bad. Er. & Lipf. & in reccntiore mf. Colb. untt poteftas
innafeibilis : gloffema.
f Er. intra quam non fit : perperam additâ pàrticulâ negante &
renitentibus mff. Mox pro infinitas in oterno, A'uguftitius lib. 6. de
Trin. c . lo . legit, oternitas in Patre. Quam illeliujus loci expli-
cationem ibidem cum Hilarii laude fubjicit, poteft quifquc commode
confulcrc , Sc longum effet hue adfeifeerd. Nec dubjum
cft referri intra quam ad confummationem , idquê diâum elle
vel de confummata ac perfedta Pattis & Filii Sc Spiritus-fanóti
przdicatione , vel etiam de hominis fpc, ad cujus beatitudinem
nihil defiderandum fit , utpotc cui in Patre stern o promittatur
beatitudinis infinitas > in Filio, qui pulcherrima ac numeris omnibus
abfoluta Patris imago eft, id prseftandum fit quo prxclarius
atque jucundius nihil fub adlpcâum caderç poffit ; in Spiritu-
fanäo, qui Patris & Filii donum ac munus eft, utriufque lit im-
pertiendiV fruitio. Quamvis cuim Thcologi poft Auguftinum verba
Mi ac frui diftinxerint , Sc ufiim retulcrint ad res ereatas,
fruicionem ad Crcatorem; haue tarnen diftimftioiiem ïgnouvit
Hilarius , qui etiam rcfpcftu Dei verbum uti indifferenter adhibec.
v. g. in Pfal. i . n. i j . Jn fenfttm nos atque ufiim beau futbonit»•
tis ajfumit: & num. 16. Qui nos per benevolentiam utends. beatitudims
fun creajfet.........perjpem promerenda & utenda bonitatis fits,
See. Dcniquc cum lib. i. n. )6 . docct Spiritum-fanftum inter
creaturas referre nefas effe, quern ad immortalitatis pignut & «4
diving, incorrupuque natura consortium fumeremus; lacis dcclaric
quid hie fibi velif ufus in munere , nimirum Spiritum-fanftum
effe Patris & Filii munus, cujus bcneficio immortalitatis pignus
& divinx incorru]>:squc natura confortium fumimus. Ex hac ex-
plicatione ruere putamus opinionem Etafmi, cui lapfus videbatut
Hilarius , quod cum gracè forfuan legiffet r xp&bnntt five *
Xgm&or , verterit ufus in munere, quamvis ca vocabula bonitatem,
comitatem & fuavitatem magis fbnent. Sed divinat Hilarium t
Grxcis fua verba effe mutuatum : & perperam vult anciquos no-
ftris verbis de Spiritus-fiinäi proprietäre locutos effe.
t Apud Bad. Er. & in mff. Reinig. Corb. Pratel. & aliis ante
adorare prxfixum eft per finis rebus, quod re&ius abeft ab an'
tiquioribus libris,
CUI«
7B9 De Trinitate, Liber II. 790
cum eo Filium , fando Spiritu abundare f co- A provehunc* ne fi ex Patre fit Films , Deus fit
eimur fermonis noftri humilitatem ad ea quæ
inenarrabilia funt extendere, 6c in vitium vi-
cio coartamur alieno : ut qu«e * contineri reli-
gione mentium oporcuifient -, nunc in pericu-
lum liumani eloquii proferantur.
L 1 3. Exftiterunt enim plures , qui cæleftium
L-a verborum fimplicitatem pro voluhtatis fuæ
h"’ fenfu, non pro vefitatis ipfius abfolutione ftifci-
L* perent, aliter interprétantes qüàm didorum
virtus poftularet. De intelligentia enim hære-
L fis, non de Scriptura eft : 6c b fenfùs, non fer-
jno fit crimen. Numquid corrümpi veritas poteft
? Cùm patris nomen auditur, numquid na-
tura fiiii non continetur in nomine ? Numcjuid
Spiritus-fandus non erit , qui nuncupatur?
Neque enim in Patre poteft non efle quod pater
eft, neque in Filio deeffe quod filius eft,
neque in Spiritu-fando non exftare quod fu-
I mitur. Sed homines c*mente perverfi omnia
confundunt 6c implicant, 6c ufqüe ad naturæ
demutationem fenfus fui perverfitate conten-
| duntj ut quod pater eft Patri adimànt,dum
volunt Filio auferre quod filius eft. Adimunt
i autem, d quando cum his non de natura fit
filius. Non ex natura autem eft, quando non
I eadem in fe habet ortus, 6c generans. Neque
enim filius eft, cui alia ac diffimilis erit à patre
fubftantia. Pater autem quomodo erit, fi
non quod in fe fubftantiæ âtque naturæ eft,
Hi * agnofeat in filio?
Hticn- 4. Hæc igitur licèt mutâre de eo quod fint
■ odri- nujj0 m0Cj0 poffint. afferunt tamen dodrinas
’ novas 6c humana commenta : ut Sabellius Pa-
J ’ trem extendat in Filium, idque nominibus po-
| tiùs confitendum putet elle quàm rebus, cùm
t ipfum fibi filium, ipfum proponat 6c patrem :
pon s, ut Hebion omne initium f filio Dei ex Maria
■ concedens, non ex Deo hominem, fed ex ho-
I *Vnine Deum proférât *, neque fubfiftens antea
I quod in principio apud Deum erat Deus Ver-
f bum virgo 6 fufeeperit, fed carnem genuerit
p per verbum -y quia in Verbo antea h, non ex-
! fiftentis unigeniti Dei naturam dicat, fed fo-
io- num vocis elatum : ut aliqui hujus nunc tem-
K poris prædicatores , qui ex nihilo atque à tem-
| pore fbrmam 6c fapientiam 6c virtutem Dei
* In duobus vetüftis mff. Colb. ac Germ, confiters. \
k In mf. Vat. baf.finfui.non firmoni: corruptè. Hilaritiih îmitatar
Ambrofius lib. i . de fide c. x. ubi habet : Apices fine crimine
I futtt, fenfus in crimine. Similiseft alter locus lib. a. âdConft. n. j>.
s ubi de hxreticis primo ponitur, Omnes Scripturas fine fenfu Scri-
[ pturt loqumtur ; ac dcindc fubj icitur, Scripruft enim non in legendo
I funt, fed in intcUigtndo, neque inpriüaricatione funt, fid its cari-
f tal‘ . Hinc autem, ut lib. 7 * n- 4 - explicatur , maximè oritur
imminutus in filium j fblliciti nimiùm,ne Pa^.
trem Filius ab eo natus evacuet : atque idcirco
Deo in fiiii creatiohe fubveniant 3 cum ex nön
exftantibus comparafido , ut intra natilræ fuæ
perfeftionem Pater, quià. nihil ex eo fit gehi- Pneumato-
turn -, perfeveretk Jam verô quid mirum , ut mac‘,01'um;
de Spiritu-fando diverfa 1 lehdânt , qui in *
largitore ejus creando, 6c demütando, 6c abö-
lendo tam temerarii fint audores ? atque ita
B diflblvant perfedi hujus facramenti veritatem,
dum k fubftantias diverfitatum in rebus tâni k
communibus moliuntur 1 Patrem negando ,
dum Filio quod eft filius adimunt -, Spiritum-
fandum1 negando, dum 6c ufum 6c audorem 1
ejus ignorant. Ita Sc imperitos perdunt, dum
rationeift prædicationishujus affirmant} 6c zu-
dientes fallunt, dum naturam nominibus adimunt
ptava ilia intelligentia, dum quod legitur, fenfui potiiis ( prxconce-
pto ) coaptatur, quàm le&ioni fenfus obtempérât.
e Abeft mente ab anciquioribus libris. Turn Vat. baf codex
habet perversi : Carnut. per fi.
d Particulam quando à Lipfio prater fidem veterum librorum
expunftam reftituimus. Mox apud Bad. Er. Sc Par. fit filius. At in
potioribus mff. fit filius : non malè. Hoc enim loquitur Hilarius
cx fententia Arianorum , qui Filium fadtum volcbant. Quippc
particula cum, pro fecunditm, ipfi valdc familiaris eft.
* Mf Carnut. à fecunda manu antiqua, genuerit in Pilio : qux
dcindelcftio in recentioribus mff. necnon apud Bad. Er. & Lipf
obtinuic.
f Hxc verba filio Dei non exftant in vetuftis mff. Vat. baf
Colb. Carnut. &c. Deinde illud, non ex Deo hominem 8ct. id eft,
uolit Chriftum, cùmpriùs Deus effet, faftum effe hominem, fed(
poftca quàm faâus eft homo , evafiffc Deum. Ad pluriüm loco-
tum intelligentiam juverit banc particule cx vim annotare.
, quia nomina non poffunt auferre naturæ.
Prætermitto reliqua humani periculi no-
C mina > Valentinos, Marcionitas, Manichæos,
peftefque ceteras ,quæ interdum imperitorum
mentes occupant, 6c ipfb contagio converfa-
tionis inficiunt : fitque omnium lues una, duni
in audientium fenlum prædicantium morbus
infunditun
5. Horum igitur ihfidèîitas in anceps nos Dcdfvinjs
m ac periculum protrahit , ut necefle fit de fcur^ n^è
tantis ac tanl reconditis rebus aliquid ultra ac tremen*
prefer ip turn cælefte proferre. Dixerat Domi-
D nus baptitandas gentes in nomine Patris & Pi- 1 ’
lii dr Spiritüs-fanïli. F o r m a fidei cef ta
eft : fed quantum ad hæreticos omnis fenfus
incertus eft. Ergô non præceptis aliquid ad-
d.endum eft, fed modus eft conftituendus au-
daciæ : ut quia malignitas inftindu diabolicæ
fraudulentiæ excitata veritatem rerum per naturæ
nomina eludit , nos naturam nominum
proferamus } 6c editis, prout in verbis habe-
oimus, dlgriitate atque officio Patris , Fiiii,
E Spiritus - fandi, non fruftrentur naturæ prö-
prietatibus nomina, fed intra naturæ fignifi-
Cationem nomihibus ebarterttur. Et nefeiö
quid de his rebus aliter fèntienfcibus animi
fit, veritatem corrumpentibus, tenebras III—
ci inferentibus , infecabilia defecantibus, in-^
corrupta feindentibus, indivifa partientibus.
t Edit, in carne fufeeperit Expunaiim eft in carne àudïoritate mff.
h Supple , quam Maria genuerit carnem. Hoc porté fibi vufc ,
Hcbioném verbi nomine, ante quàm Maria genuerit, intelligcre
externum vocis fonum , non exfiftentis feu fubfiftentis unigeniti
Dei naturam. Hincrcftïùs cum mff. antea non, qüàm cum vulgatis
non antea hlc legere eft.
1 Editi cx uniCo reccntiore mf Colb. diverfa nunc fentiant. Mox
Bad. Er. & Lipf ex eodém mf qui in largitore ejus & aulldre
àeando Sec. Filium Spiritus-fanftt auilorem ab Hilario vocâri
ccrtiùs mox ex confenfu omnium five feriptorum five edirorum
codicum habebimus. Hxc de Ariànis, non de Macedoniànis dici
oftendimus in Admonitionc.
k Mallet quis fubftantiarum diverfiiates: fed plutà hujufmodi
troporum exempta jam adyertimus. Unus illc locus idoneus eft
! evinccre quàm indubitata Hilario fucric Patris Sc Fiiii Sc Spi—
I ritus-famfti con fub ft an tiali tas , cùm aperfè relpuat fubftantia-
I rum diverfitates in tribus rebus fubftantia tam communibus. Unde
& infra num. jf. aliter ftnticntcs fic habet, uc qui tenebras luci inférant,
ihfcdabilia defeçent,incorrùpta feindant, indivifa partiantur.
1 Sic vetuftiores 'mff. baf. Vat. Colb. Carnut. Sec. At Corb. Sc
re'cehtiores cum vulgatis hie, pro negando, exhibent nefeiendo. Non
obfeurum eft Filium Spiritus-famfti audorem htc vocari, eofqdc
Spiritus-fanfti ufum , id eft » confortium ignoraré, qui FiliUm
ignorant, à quo illc eft ac nobis datur.
I 19 Particula at reftituitui ex mff.
Ëee