ii^i S. Hilarii Epifcopi 1131
* terræ creatione reperiatur antiquiôr? Aut cur A rem, fed intinitis. Cùm enim præpararetur cæ*
qui ante terram genitus Jiceretur, etiam ante
montes, neque lolùm ante montes,l'ed etiam
ante colles natus manifeftaretur : cùm collium
fignificatio poft montes fit , montium vero in-
telligentia poft terram fit? Per quod exifti-
mari non poteft , idcirco hæc efle difta, ut
ante colles 8c montes 8c terram efle intellige-
retur, b qui ea, quæ ante terram 8c montes
8c colles iunt, infinitatis fuie æternitate præ-
celleret.
m 38. Sed fenfum noftrum fermo divinus non
>- inopem rationis reliquit > nam caufam diéfci
per hæc quæ confequuntur oftendit : Deusfe-
>■ cit regiones > & inhetbitabilia, & cucumtna quæ
habitantur fub cælo. Cùm pararet cælum, c eram
cum illo, & cùm (ègrcgabat fuam fedem. Quando
fuper ventos validas faciebat in fumm 'o nubes 3 &
cùm ccrtos ponebat d fontes fub calo, & cùm for-
tia faciebat fandamenta terra j ego etam apud illum,
aderat Deo„ Numquid cadi praeparatio
Deo eft temporalis % ut 1 repens cogitationis
motus fubito in mentem tamqujtmantea torpi,
dam ftupentemque fubrepferit, humanoque
modo fabricandi caeli impenfam 8c inftrumenta
quaefierit? Atquin alius prophetic de operatio-
nibus Dei fenfus eft, ctim ait , Verbo Domini p/„
tali firmati flinty & fpiritu oris ejus omnis virtus
eorum• Praccepto tamen Dei caeli ut firmaren*
B tur egueruntj nam apparatus 8c virtus eorum
in liac imperturbatae conftitutionis fuae firmi.
late , non de temperatione alicujus k 8c per-
mixtione materia:, fed ex fpiritu divini oris
exfiftit. Quid ergo eft, praeparanti Deo caelum
genitam ab eo adefle iapientiam 5 cum neque
creatio caeli ex praeparatione confiftat, neque
naturae Dei fit , in apparacu eum cogitandi
.operis 1 eommorari ? Nihil enim non Temper
cum Deo fuic , quidquid in rebus eft: quae
lum componens. Quis hîc teniporum locus eft? C etfi ad creationem iui coepta funt , non hint
Pet creata Aut quo fe extendere ultra e infinitam unige-
niti Dei nativitatem , humanae intelligentiae
fenfus permittitur. Non enim per haec, quorum
creatiortem mente concipimus, compre-
hendi generatio ejus poteft, qui anterior his
omnibus eft:f utquamvis prüftet in tempore,
non tamen infinitus fit, cui hoc folum tributum
litjutante temporalia natus fit. Nam aim silla
tempori in fui conftitutione fubjaceant, file
tamen m ad Dei vel feientiam vel poteftatem
inchoata. Et teftis eft nobis propheta dicens,
Deus qui fecifti omnia qua futur a funt* Quæ if,
enim futura flint, licet in eo quod creanda/«
finit adhuc fient, Deo tamen, cui in creandis
rebus nihil novum ac " repens eft, jam fafta
funt : dum 8c temporüm difpenfatio eft ut
creentur, & jam in divinæ virtutis 0 præfcien*
te efficientiâ fint creata. Et idcirco nunc Satamen,
licet anterior his omnibus fit, non fit D piètitia natam fe ante fæcula docens , anteliber
a tempore: quia temporalis horum confti-
tutio tempus nativitatis ejus, qui ante fitnft-
tus, oftendat 5 dum hoc ipfum ei tempus eft,
quod temporalibus antefertur.
39. Sed Dei fermo 8c verae fapientia: do-
ftrina h loquitur perfecta, & abfoluta fignifi-
cat, docens fe non temporalibus efle anterioriorem
fe nonfolùm his quæ creata funt do-
cet , fed æternis cûæternam, præparationi fei-
licet cæli, & diferetioni fedis Dei. N on enim
tum difereta ièdes eft, cùm effe&a eft : quia
aliud eft difeerni federn , aliud componi. Ne-
que tum paratum cælum eft, cùm præparatum
eft : nam erà't apud præparantem p 8c difeer-
* Nihil in his verbis apparet, quod Concilio Lateran. I V. ad-
vcrlècur, ç-l. de fide definienti, Deam ab initio temporis utram-
(jue de nihilo condidijfe treaturam , Jpiritalem & corporalem , nnge-
licam videlicet & mundanam. Plamim ênnn eft, hæc Gencfis
ba., In principle creavit D eus alum terrant, ira à Côncilit
telleâa efle , ut adangelicam naturam c*lum,terram ad mundanam
referrec. Atqui Moyles cælum ante terram memorat, proindeqi
à Goncilio non dillcntit, qui angelos ante eamdcm prædicat. N
quemagis répugnât, quod ait Hilarius contra Auxcntiutqn. i<
diabolum ante tempora & ftcula fubftitij?e. N.am cùm hîc .difpuc
contra Arianum, Ariani aucem foleant tempora de Jolis ac lune
>. creatione numerate, ut audi vimus liipra n. 34. hinc tantum fcqui-
tür angelos, proinefeque diabolum, ante folem & lunam fubfti-
tifle. Quod non inficiandum cenfet Epiphanius hær. 6f. n. 3.
propter illud Job 38. 7. Cùm facta funt fidera, laudaverunt me
onmes angeli mei : quamvis ipfc non probet cos, qui aliquantum
temporis ante mundum angelos condicos fenferunt ; gc contra cos
num. 8- acriter contcndat, certain illam efle Sc immutabilem lèn-
tentiam , ante calum ©< terram nihil omnino rerum ion dit arum ex-
Jiitifîe ; quoniam in frincipio ertavit Deus calum terram ; ut illud
fit creandi principium, ante quod creatis ex rebus omnino nulla fuerit.
Aperta tamen eft ea de re Ambrofli fententia lib.i.Hex.c. 1. n. 19.
diccntis, Angeli, Dominationes & Potefiates, etfi aliquando ctepe-
runt, trant tamen jam quando hic mundus eft fallus : & præh in
Pi. I. n. a. Ante ipfum initium mundi Cherubim & Seraphim cum
fit av it ate canon vocis dicunt, S an Bus Sc c. Eamdcm Hilario noftro
j ôpinionem Erafmus hîc adfcripfit, fubfcribentibus ei quotquot
poftca hos libros ediderunt. Nihil tamen advercimus,cur illi certo
attribuatur- Immo in Pf. 133. n. 8. docere videtur, angelorum fc-
! des ante ipfofmet fuifle inft itutas. Quamquam in ea opinione nihil
.diferiminis agnofeit Auguftinus lib.xi. de Civ. Dei c-3z. ubi prima
Genefls verba , In principio, non de temporis initió , fed de Verbo,
quod etiam Scriptura principium nominat , mterpretari liccrc,
caque interpretatipne (e plurimùm delcdtari declarat. Hocdum-
taxat cavendum docec , ne angelos Déo coætcrnos arbitreb
Sic Bad. Er. Sc Lipf. ac plures 'mu'. Aliquot probæ notæ
j cum Par. quia ea. In codice Vat. bat quia qui ante lerr.ifn &
montes colles fit.
c Martin, mf. aderam illi, & cùm ficerneret fuam fedem.
d In mfl-. montes.
e Legcndum putamus in infinitam: ut prspofitio m cxciJciit
propter fimilem fÿllabam (ubfequentcm.
‘ Vêtus codex Colb. cum Rcmig.'& Germ, ut qitdm prifiet.
Silv. ut qùamvis prefit : noni'ta male. Eclipticus eft liic lcrmo',
coque hærcticorum fententia notatur, qua Ghrifto ira primum
in ordinc rerum temporalium locum cbnccdunt : ut quamvis ils
præftet, leu præccllat ac pfæexflftat) in tempore tamen lit, Sc
non infinites.
8 Mil. Rcmig. acThcod. ill's tempom. Quidam alii, ilia tempota.
Vat. baf. ac Martin, ilia temporana. Hæc rurfinn exhære-
ticoruia lententia exprimuntur : quæ verbo addito fic planiora
fient > Nam id volunt, ut citm ilia See.
b In vulgatis, doHrina qua loquitur. Abeft qua à potioribus
m/T.
1 Bad. Sc Er. & res cogitationis motu fubito. Unus è m(T. Vatic,
cum Martin, ut recogitationis motus : quibus fa vent antiqui'or
Colb. Germ. Corb. ac plurimi alii, in quibus exftat res cogitak
Hxc relpiciunt errorem fiepe ab Hilario refutatum , quo for-
tuitis concurfibus hftnc mundi habitum in fe coiffe , at que ita ex
inordinalione in ordine conftitijfe, quidam aufi funt opihdri, ut loquitur
in Plal. 148. n. 3.
1 Vetuftior emlT. Colbi cum Martin. commemorari.
m Lipfius, apud Par. non 'correAus, pravè repofucrat k Dei
vel prafeientia vel poteflate. A püd Bad. & Er. ad Dei vel prafeien-
tiam Sec. SequimurmlT. Hîc rebus conditis, quantum ad feien-
tiâm ac poteftatem Dei attinct, negatur initium } fecus verb, fl
iu fc fpcdlantur. Poft oracionis leges videntur poftularc carpta Sc
tncmata. .
Sic m(T. Edici verb, recens.
® Editi', prafeientia êfficièniia : corriguntur aucloritate
mff.P
O nines propè mlT. & diternentem.
1133 De Trinitate, Liber X11. 1:34
nencem. Poftea vero cromponebat cum | pa>- A fiiæ permific confdehtiam t lit quantum ad fi^.
rante : æternitatem fuam cùm præparanci ad*
eft &minifterium qjuando cum parante comparut
oftendens. Idcirco.nunc etiam ante tenram
8c montes 8c colles genitam efle fe dixit,
quia & præparationi cæli ad fuifle fe do ce ret :
ut hæc jam tune , cùm præpararetur cælum,
penes Deum fà£ta efle per id, quod nihil Deo
novum eft , demonftraret.
40. Perpétua enim 8c æternà rerum créatif
dem proficeret6 Dei intellecla nativitas, tantum
valeret adfufèeptam religionem cognita
nativitatis jeternitas.- quia exeo qui«eternuseft
pacre, nee ratio nee fenfiis admittat, nifi arter-
num hlium pr^dicari.
42. Sed creationis nomen nos 8c pröfeflio
movee. Moveat fimènomen creationis, fi non
natïvitas;ante fieeula, 8c creatio in initium via-
üm Dei 8c in opera pr^dicatur. Non enim
Creâtionls
in Chrifto
nomen fiu-
ftra objicidarum
eft præparatio : neque partibus cogita- B poteft nativitas pró creatione accipi: cùm fna-
J-“. donum univerfitatishujus corpus effe&um eft,
pa- ut primùm de cælo fit cogitatum ,tum poftea
terræ cura 8c traclatus Deum inieric , b cogi*
tatumque per fingula fit, ut primùm in planifiera,
difFunderetur , deinde poftea mçliore
confilio montibus elevaretur, rurfum autem
etiam collibu« variaretur , quarto deinde ha-.
bicabilis etiam in ipfis cacuminibus reddere-
tur , c præparatumque cælum ac lèdçs Dei fetivitas
ante caufam fit , creatio veró p§jr
caufam, Ante prjeparationem enim carli erat
8c R ante fasculum fundatus , qui in initium
Viarum Dei 8c in opera eft creatus. Aut numquid
ejufdem intelligentie: eft, in initium viarum
Dei 8c in opera creari, 8c nafci ante
omnia 1 quorum unum habet tempus in ge-
ftis , aliud verö intemporalem intelligentiam
continet.
gregaretur , ventorumqüe exhalationes nubes C 43. Aut forte velis id, quod in opera crea-
in fummo validæ continerent 5 tune dçinde tur, ita intelligi oportere , ut propter opera
certi fiib cælo fontes mearent, ac poftremô fun- fit creatum : id eft, utb Chriftus causâ efîîcien-
damentis terra fortibus confirmaretur.Singulis dorum pperpm fit creatus, ut ipfe fervus po-
.enim his.omnibus anteriorem fe Sapientia efle dûs $c operator mundi maneret , non Domi-
profitetur. Sed cùm omnia per Deum quæ fub nus glorjæ natus effet j 8c ad minifterium effi-
cælo funt fafta fint, 8c componendo cælo Chri- çiendi fieculi crearetur , non etiam femper
ftus adfoerit, 8c iplàm præparati cæli præve- effet filius dileclionis , 8c rex fæculorum ? Sed
niât æternitatem 5 non patitur hoc exiftimari quamquam hune impiiffimum fenfum tuum
in Deo minutarum rerum particulatas cogita- intelligentia communis exftinguat 5 quia aliud
tiones, quia omnis horum præparatio Deo eft Dflt in initium viarum Dei 8c in opera creari,
coæterna. Nam tametfi habeat difpenfatio- aliud ante fæcula nafci : tamen hic idem locus,
perperam
obtcndicur.
h
nem fui,fecundùm Moyfen, fîrmamenti foli-
datio, aridæ nudatio, maris congregatio, aftro-
■ rum conftitutio, aquarum terræque in ejicien-
dis ex fe animantibus generatio : d fed .cæli,
terræ, ceterôrumquè elementorum creatio ne
levi faltem momenta operationis difeernitur j
quia eorum præparatio æquabili penes Deum
æterfiitatis infinitate conftiterat.
ne propter operationem mun.di Dominum
Chriftum creatum efle mentireris, o.ccurrit,
chm Deum patrem effe&orem atque ope-
ratorem univer.fitatis oftendit. Tuto id qui-
dem , * quia ei qui pararet omnia adeffet ipfe
componens. Sea. cum Scriptura omnis
creatorem mundi Dominum Jefum Chriftum
eflet locutura ; nunc tamen Sapientia, ad
41. His igitur infinitis ,& æternis in Deo E k enecandam inipietatis occafionem, Sc fabri-
Chriftus cùm adeffet, folam nobis nativitatis catorem mundi Deum patrem profeffa eft,
* In cxemplari Martin, hip & infra, praparante : confundun-
tur verba , quibus non unam vim tribuir Hilarius. Nam pnparo
xternam rerum difpoficionem, cemporariam autem earumdem
conditionem paro hie (onat. .
b Editi, cxcepto Bad. confidtatumque : renitentibus mff.
c Lipf. Sc Par. abfque ulla au<Soritate, praparareturque calum;
Sc mox, eontinerentur: Sc pod pauca ex fola Erafini conjc&ura,
d Ira mff. At^exeufi , non tamen colt, omifla deinde. particula
tic. Nondum vidimus in quo hujus libri loco, ut vult Scultetus,
predicant Hilarius, Deum omnia fimul &■ femel ireaffe contra
Moyfen. Sxpius jam oftendimus aliter cum ienfiffe. Sin autem
hoc loco felc fundatum exifiimav.it, fundamentum illiusevertere
facile eft. In eo enim aperte ftcunditm Moyfen, non contra^Moyfen,
firmamenti (blidatio, arida: nudatio Sec. pratdicatur. An favere
fibi putat, quod hie eali , terra ceterorumque elementorum creatio
ne levi faltem momento operationis difetrnitur l At quis non videat
ptiam hoc ex verbis'Moyfi exprimi-dicentis, In principio fecit
Dens calum & terram ! Neque minus redlb in (uperioribus nega-
tut partibus cogitationum tmiverfitatis hujus. corpus effect urn, ubi
de tetefna mundi prarparatione fermo eft , non.de temporaria ip-
fius conditione. Prxtcrca quid eft , quod firmamenti folidationi,
anda' nudacioni &c. qua diipcnfationein habeant, opponitur caeli
teirxque creatio, qua nec levi operationis momento difeernitur?
Hoc etiam iiluftrarc eft .ex Ambrof. epift. Qunc 44. n. z. ubi ait,
Sex diebus faHum mundum exprimit Moyles, non quod Deus tempire
mdiguerit dd ton flitutionetn .ejus: cui ultra momentum Juppe tit
facers' qua velit j dixit enim, facia funt: fed- quia ea, qua fiwst,
ordintm quarunt, or do autem & tempus ©> numerum plerumque
txigit. Quod enim Ambrofius ordinem , hoc difpenlationem ap-
pcllarc videtur noftcr Hilarius : qui ex cteli terrique conditione
non male innuit, Deum poutifle omnia fimul crcare, aut potius
rmat quod de æterna omnium præparatione præmiferats
quamvis luprà num. 16. nominatim hominem poft cælum , tei>
, diem &c. formatum afferar.
Bad. & Er. Dei intelleHus. Martin, mf. Dei intellecla natura.
Mox in vulgatis , nifi coaternum, ubi in mff. nifi aternum.
Locum hunc illuftrat illud Grcgorii Nazianz. Or. }6. n.6,
Quid eft ex omnibus rebus quod caufa fit expers ? Divinitas : ne-
nim eft, qui Dei caufam dictre qsseat ; alioqui id Deo anti-
quius eßet. . . Ergo qnoniam hie aperte ér Creavit & Gignit me rept-
■ imus ; ßmpliciter hoc ienfeo , quod cum caufa conjunct um invenim
ms, id humamtati ajfignandum ejfe; quod autem fimplex caufaque
•xpers, divini tu ti adferibendum. Age igitur, an non illud Clt e*-
n r annexai» habet caufam t Creavit enim me, inquit, princi-
>ium viarum fuarum ad opera fua • . . A t sllud Gicni r Ml
fine taufa dictum eft Sc c.
« Editi, ante facula. Tum Bad. & Er. fundata, qua initium. ..
eft creata : Lipf. & Par. fundatus, qui initium Sec. Poftea mff.
Martin. & Vat. baf. ante omnia opera eft creatus : depravatè.
*• Achanafius Or. 3. cont. Ar. p. 39y. reftis.cft, Arium,, Eufe-
febium atque Afterium non modo dixiffe, fed Sc feripfiffe, quod
Deus volons creatittam naturam producere, cùm vidißet earn puri-
tatis fua & architeBationis participer» ejfe non pofte, condidit ac
fecit primus folus unum folum, tumque appellavit fuum filium &
Verbum, ut Ulo condito reliqua deinde per eum condi pojfent. Cujus
opinionis abfurditatem multis deinde demonftrat argumentis. Vi-
defis HilariiEragm. z. n. ztf. . . .
i Ab Erafmo hie additum eft pro nobis, Sc in fequcntibus edit,
lecentum. abfque auäoritate. Antea pro tutb id quidtm, quod eft,
ad (ecuritatem fidei de Filii æternitate , prs fc ferunt mfl. Y at.
baf. & Martin, tot um, id quidem. * ,
k Editi, ad denegandam : emciidantur ex fcriptis.
CCc c iij