D eum, non cognofcendi id quod nelcierica in- A infirmitate aut demuta'tioile efficiendi detine*
telligentia eft, fed loquendi. Et per id * quod tur, qui extra modum eft poteftatis , fecun-
folus Pater feit* Filius non intelligitur nefci- dum Domini ditftum: Pater , poffibilia tibiom-
re •, cum Filius idcirco nefcire. fe dicat, ne 8c nia funt t ut quantum fenfus humanus non ca-
alii fciant ; 8c Patremb ob id folum dicat fcire, pit, tantum Deus poffit-. Sed ne ipfum quidem
ne 8c ipfe non nefciat. Si enim tunc cogno- ie omnipotentia: virtute fraudavit, dicens ^
vifle Deus dicitur i amari fe ab Abraham, cum Omnia qirecumque facit Pater,eadem 8c Filius
hoc non celavit Abraba:; neceffe eft>ut Sc Pater facit fimiliter.N on eft difficultas,ubi non eft in-
diem ob id fcire dicatur, quia non celaverit Fi- firmitas^quia difficultatifubjacet impotenseffi-
lium,Deo feientiam nonderepentiria cognitio- ciendi poteftas.Difficultatis enim naturac in in-
ne fumente, fed in tempore proteftante* Si ita- B firmitate virtutis eft: qua: cum modum non ha-
que 8c diem Filius fecundftm facramentum lie- bet poteftatis > non tenetur lege infirmitatis.
giraudus.
Mj.
feit, ut taceatjè contrario necefte eft, ideo diem
Pater folus oftendatur fcire, quia non tacet.
7 i. Abfit autem corporalium demutatio-
num novitates in Patre 8c Filio exiftimari, ut
aliquando Pater Filipautloquatur ,aut taceat.
Nobis quidem nonnumquam miftàm vocem de
cælo meminimusjut facramentum apud nos Filii
, paterni difti fignificatio firmaret^ficut Do.
73. Hoc idcirco demonftratum a nobis eft, r
tie aut Deus poft filentium locutus ad Filium, P
aut Filius poft ignorationem fcire exiftimare- \
tur: fed intelligentiam noftram natura: noftne
effe fignificationibus inftruendam , qua: de-
monftrari aliquid nifi per loquentem non in*
telligeret, 8c non nefciri aliquid f nifi fciendo
non exiftimaret. Filius itaque diem idcirco,
jo. minus ait : Non propter me vox hæc venit de C quia tacet , nefcit : 8c Patfem fblum idca:
lo, led propter vos. Ceterüm natura Dei
non eget compofitis humani officii neceffitä-
tibus,lingua: motu, temperamento oris,fpiritus
nifu,aeris pulfu. Deus fimplex eft, religione
noftra intelligendus eft,pietate profitendus eft:
fenfu vero non perfequendus eft , led adoran-
dus ; quia natura moderatac 8c infirmis, nature
infiriire 8c potentis facramentum intelli-
gentise opinione non occupet. d Non eft ita
circo fcire ait, quia folus uni iibi non tacet.
Sed nonexfpeclat,ut dixi, has nature difficul-
tates, ut tunc fciat cum ignorare deftiterit, ut
tunc audiat cùm loqui Pater coeperit. Natu- c
ræfuæ cum eo, tamquam unigeniti,unitatem JJ
non ambiguë docuit dicens, Omnia ^qua Pâ- /
tris fmt3mea funt. Non enim ille nunc de ß ob-
tinendo locutus eft j*quia aliud eft extrinfe-
cùs h fubfiftentia fua eile , aliud eft in luis
que diverfus compofitæ divinitatis partibus: D atque. ‘ ipfum fe efte : quorum unum eft polfi.
ut fit in eo aut poft ftuporem voluntas, aut
poft filentium fermo vaut poft otium opus: ut
aut veile aliquid , nifi ad volendum motus fit,
non putetur ; aut loqui quid, nifi poft filentium
fonent verba, non poffit •, aut agere alt-
quid , nifi in opus exeat , non intelligatur.
N on sußjACET nature legibus, a quo legem
omnis natura fortitur : neque in aliquo
dere'ctdum, terras, mundumque totum, aliud
eft fe ipfum in his fignificare qua: fua font,
fua autem ita , non tamquam externa fubja-
ceantjfed qu6d ex fuis ipfe fubfiftat. Nunc ergo
cftm omnia, qua: Patris funt 3 lua Hint 5 divinitatis
fignificat ’ naturam , non obtentorum
* communionem. Nam ad id , quod de luo
accepturum fanctum Spiritum loquebatur, ait*
* In vulgatis, intelligent!*. Rc&iùsin mff intelligentin : hoceftj
cùm dicitur Deus fcire , non intelligitur feu non fignificatur cog
nofeere quod nefeierit, fed quod non locutus fit loqui, uti jam
accigimus num. 61. ac dec tara turn urn. 6 4.
b Parciculam ob , male à Lipfio expun Clam > reftituimus ex
Bad. Er. Sc mff. Turn ne & ipfe non nefciat, id eft , ut & ipfe
intelligatur non nefcire. idiplum apcrtiùs fie exprimitur num.
7J. Filius itaque diem idcirco quia tacet, nefcit : & Patrem folum
idcirco fcire ait, quia folus uni fibi non tacet. Non tacet autem Filio
Pater ; alioquin qui eum intelligeret fcire. Filius verô tacet,
quiafic à Patredidiccrat; ut fimul tacendum didicerit, quod ex-
pediebat ignoran. Hue fpedtat illud Auguftini Scrm. nunc. 97.
n. 1. Ne carnal iter fapientes putemus aliquidPatrem
filius. Nam utique cum dixit. Pater Jcit, ideo hoc dixit, quia &
in Patre Filius feit. §luid enim eft in die, quod non in Verbofa-
Hum eft, per quod falius ell dies !
‘ hoc eft, modo finito coanguftata. Erafmiin Hilarium paulo
iniquioris ca haCtcnus obtinuerat ad margincm nota : Cur ergo
tom mult a definivit ? Quarnam porro ilia tarn mtdta definivit, qui
vix ab hoc uno feopo déclinât, quo demonftrarc ftudet, nec Deum
folitarium effc, nec Filium à Patre aliud feu adterius cfle fubftan-
tiiE ? Harccine vero ipfe definivit ? Annon potiùs utrumque Scriptu-
ris aperce traditum ab Ecclefia didicic ? Pritnum enim jam longé
anrè definierat Ecclefia Sabellii, Noeei, Praxeæ fimiliumque hæ-
reticorum dodlrinam proferibens. Alterum vero proximè confir-
maranc Nicxni Patres : quod pridem contra Paulum Samofat.
declaraverat Antiochena fynodus , immo contra Artemam aliof-
que conftanter propugnarant Apoftolici viri.uti teftis eft Eufebius,
qui lib. ƒ. hift. c. a8. recenfet feripta aetatc ViCloris & Artemse
antiquiora, qux fiacres rum contra gentes turn contra temporis
fui hsercticos pro divinitatis Chrifti defenfionc feripferunt. Verùm
judicetquifque in quern cadat inconftantiae labcs,in Hilariumnc,
an in Erafraum j qui lib a. illius in feribendo fummam modc-
ftiam admiratus, earn his verbis imitandam propofuic:U«di defini-
tor temerarie. Nobis-vero pius Prseful nulquam vifus eft immemor
quàm imbecilla fit humana ratio. Infirmitatem illius confiante! ob
oculos ponit, ut difeat homo non fuis fenfis, fed Dei diebis credere.
d Aliquot m(T. cum Bad. diverfis compofita fubftantia ( vel com-
pofits. fubftantia) divinitatis partibus. Martin, diverfis compofita fubftantia
partibus.
e hoc eft , in virtutis iuopia fica eft : qiix virtus cum &c.
Hinc quod in tribus Vatic. Sc aliis rccencioribus mff. in infirmitate
virtutis eft. Dei autem natura qua modum non habet See. interpolator!
tribuendum.
f In recenrioribus mff. nifi fciendo exiftimaret.- male. Illud nifi
fciendo, id eft , nifi difeendo , ac more hominuln ab infeitia ad
feientiam tranfeundo.
t id eft, non de illis bonis, qua: non tenetitur natura , fed gratia
aut labore poftmodum obtinentur.
h Martin, ml', fubftantia fua. Colb. cum Germ, fubfiftenti: quod
ad Filium referri poteft. Unus Vatic, ac pauci alii ,fubfiftentis.cpioi
& de Patre didlum commode inccrpretari licet. Verius tarnen alii,
ut liquet ex num. ji. extrmfecus fubfiftentia, hoc eft, resexternas,
ut funt v. g. caelum , terra, mundus 3 vel ut habetur fupra n.
ji. elementa & crcationum varide fpccies. Defendit Hilarius
Chriftum non fola Parris bona exrerna & ereata fua effe dice*
re : idque ex to probat , quod fiibjicit , ideo Spiritum de fuo
accepturum. Clim enim conftet, Spiritum Dei de creaturis nihil
fumere ; reftat uc interna Parris bona, virturem feil, aetefhitatem,
provident iam Sec. omnii fua dicat: qua: quidem non aliud funt ab
ipfo, quamvis impetfedo noftro loquendi more dicamus ea Patris,
quafi aliud fit Habens Pacer, aliud quod habet. Ex quo facife
fequitur, Filii Sc Parris unam clfe naturam. Confer num. ji.
> Editi, atque id ipfum. At mff. atque ipfum, non aliofenfit:
qui clarior fiet, fi poll atque ipfum fe effe, fuppleatur qua fua funt.
* Rurfum hlc Erafmus in Hilarium ceuloriam virgulam la-
xans, Cur fugis, inquit, communionis nomen. Cui ille non imme-
ticö refpondeat: Cut mihi calumniam ftruis l Non fugio communionem
fimpliciter, fed communionem obtentorum, communionem
advencitiam bonorum quorumdam «xternorum , qux natura: jam
conftitucse adjiciancur , communionem denique nature uuitatc
deftitutam: recordare mea verba lib. 9. u.
A circo nefcit 8c Filius:cumin unitate nature Pater
Om n ia , quoe P a t r i s f u n t y mea f it r .t i & ideo d ix i ,
de mco3a c c ific t : uc dum de fuo accipit , non
eciarn noil de Patris accipereexiftimaretur 5 vel
cùm de Patris fumeret, non eciarn non de fuo
fumereintelligerecur. Neque enim de creaturis
fumebacSpiritus-fanchis,4 qui Dei Spiritus
eft - ut ex his videatur accipere, quia ea om-
nia£)eifunt. b Sed non ideo omnia, quæ Patris
funt, fua funt , ut quod fumit ex Filio , ne
etiam non de Patris fumere videreturjcùm omnia,
quæPatris effent, effe intelligerentur ScFilii.
74. Hæc igitur natura non eguit vel demu-
tatione , vel interrogatione, vet allocutione, ut
póft 'ignórantiam fciat, poft filentium interro-
aet, poft interrogatibném audiat : fed. perfe&a
ui facramento unitatis fuæ manens, ut habuit de
Deo nativitatem , ita habuit & univerfitatem.
Univerfitatem autem habens, non etiam non
qüæ univerfitatis funt tenuit,c feientiam fcilicet,
aut voluntatem : ne quod feit Pater,per interro-
gationem Filius feiret -, vel quod vult Pater,per
flgnificationem Filius vellet. Sed cùm omnia,
quæ Patris funt,fua effent.; in ea d fuit pro-
prietate nature, ne aliud aliquid, quàm Pater,
abt vellet, aut feiret. Ad demonftrationem vero
nativitatis plerumque demonftratio eft ad-
hibita perfonæ, cùm dicitur, N o n v en i volun-
tatem meam fac er e 3 fe d v oluntatem eju s q u i me
mißt. Patris voluntatem , non fuam facit : dum
per voluntatem ejus, qui fe mi fit, fignificat 8C
Patrem. Quod autem idipfum velit, non am.
bio-ue often dit dicens , P a t e r , quos m ih i de-
difti s volo u t u b i ego f u m , & i l l i fin t mecum. Cùm
ero-o Pater velit nos cum Chrifto effe, in quo
fecundùm Apoftolum elegit nos ante confti-
tutionem mundi,8c ip film illud Filius velit, fcilicet
effe nos fecum ; voluntas ad naturam ea-
dem eft, quæ ad nativitatis fignificationem di-
ftinguitur e in voluntate.
73. Non itaque ignorât Filius , quod non
ignorât Pater ; neque quia folus Pater feit, id-
ScFilius maneant;quod autemFilius nefciat,
in quo omnes thefauri ^pientia: 8c fcientiiE
- abfeonditi fint , tacendi difpenfatiofittficut
ipfe Dominus teftatus eft, cüm qua:rentibus
Apoftolis de temporibus refpondit, N o n eft v e -
flr itm fc ire tempora * v e l momenta3q u a P a t e r fiofuit
in fu a poteft a te. Cognitio negatur : neque fofum
negatur, fed 8c /ollicitudo cognitionis inhi-
bétur, cüm fcire h x c tempora non eft eorum.
B Ipfi certè nunc poft refiirredionem de temporibus
interrogant , quibus antè interroganti-
bus dictum eft, ne Filium quidem fcire : nec
videri poflimt, fecundum aurem intellexifle
nefcire Filium ;citm ipfi eum tamquam feien-
tem rurfus interrogent. Sed facramentum rte-
feiendi, difpenfationem effe intelligences tacendi
, nunc poft refurre&ignem loquendi-
tempus jam arbitrantes effe, interrogant. At-
qiie illis Filius non jam fe nefcire ait} fed quod
C lcire non fit eorum, * quia Pater in poteftate
fuapofuerit. Si itaque Apoftoli hoc , quod
nefcit Filius diem, difpenfationem effe intelli-
gunt, non infirmitatem; nos Filium ob id tannum
diem dicimus nefcire, ne Deus fit ? cum
diem Pater Deus idcirco in poteftate fua po-
fuerit, ne ad feientiam humane cognitionis
evaderet:8c Filius antè interrogatus, nefcire fe
dicens,nunc rurfum non fe nefcire refpondeat,
fed eorum effe nefcire 5 Patrem veró tempora
D non in feientia fua, fed in poteftate pofuiflè?
Nam cum difes 8c momentum intra temporum
nomen fit; non poteft videri diem 8c momentum
reftituendi inregnumIfrael ipfe ille,qui
reftituturus eum eft,ignorare. Sed nos ad intelligentiam
nativitatis fua: per exceptionem pa-
tern*e poteftatis erudiens, neque fe nefcire refpondit
: 8c facultatem ipfis fcientiie non con-
runt Apo-
ftoli.
ceflam effe demonftrans,id ipfum in facramento
paterna: poteftatis confiftere eft profeffus.
E h Non ergo, quia nefcire fe diem & momentum Filius
» Sic mff. Ac editi, quia Dei Spiritus. Uox apcius^Iegcretur
ail crcaturas rcfcrcur. Hie Spiritus-fanClus perfpicuè oftenditur
Patri & Filió confubftanrialis.
b Excufi , excepco Pat. fed ideo, expunfto non, quodexftacin
mff quorum au&oritatc mox, pro non etiam non de Patre , refti-
tuimus He etiam non de Patris. Horum autem fenfus eft : Non
ideo qux Patris funr Filti funt, quafi omnia fua Pater ita refu-
derit in Filium, ut fibi ea non retinuerit 5 ac fie quod fumit Spiritus
a Filio, non accipiac & a Patre.
' In mff. Vat. baf. & Martin, ut fciat fcilicet aut velit.
* Editi, inea cjfct: caftigantur ex potioribus mu.
e Ita optimx notx mff duo Colb. Carn. Germ. Sorbon. ViCl-
faventibus aliis fex, in quibus tarnen malè cxftac, non diftingui-
tur in voluntate. At Corb. ac pauci alii cum vulgacis , in volente.
Quamquam falvo Sc integro fenlu removere licerec five in voluntate
, five in volente. ..
f A mff conftanter abed vel momenta, ficut & apud Augulli-
uum epift. 197. & 199. ad Hefych. qui quidem epift. 197- n- g
obfervat grxcè legi XZ9,VS * Noftri autem, inquit, titrumque
hoc verbum tempora appellant, cism habeant hac inter fe non
ncgligendam dijferentiam. Wlgvs quippe appellant tempora qua in
rebus ad aliquid opportunis vel importunis fentiuntur, ut mejjts, pax,
helium i xzpti autem ipfa temporum fpatia. Hefychius^camen cpi-
ftola apud cumdem Auguftinum prxdiCtis intermedia legit tempora
vel momenta : quam lcdionem Hilario non ignoram fuifle
palam fit ex fubjeftis.
8 Sic mff At editi, qua Pater.
h Malè cohatret illud non ergo; ctlm aliud prorfus concludatur,
quim in fuperioribus fuerit confeClum, Immo pugnare videtur
hxc conclufio cum diClis num. 58. ubi Hilanus diem ilium a Chrifto
ignorari poffc negac , non folum quia temporum audior eft
Ut Verbum, fed quia lecundum myfterium affumex carnis ad eum
pertinet, Sc ipfius dies eft, in qua venturus eftjudicare vivos Sc
morcuos. Quocirca minutiori cnaradlere diftinguenda cenfuimus
qux fequuntur , maximè cùm non exilent in mff. optima notx
ColbertiniS tribus, Carnurcnfi , Germ. & Sotbon. Ea tarnen fuo è
Ipco non movimus prorfus : quia & in perantiquo codice bafilicx
Vaticanx, Martiniano, Corbeienfi, aliifque haben tur, & ab aliis
Hilavii Yerbis per fe funt fatis difcrcca. Si firnilc quid lib. 1 o. 11.8.
haberent, fufpicaremur librarium, quern in prxdidlo codicc fanfti
Petri exferibendo magnâ ufnm effe licentiâ confiât, hxc verba ad
Grxcorum imitationem expreffa addidifle. Sane non longé ab eis
diffident hxc Cyrilli lib. thefauri pag. m. Gfuemadmodum hoc
in fe recepit Chriftus, ut homo faHus una cum hominibus efuriret,
fi tiret, reliquaque pateretur, qua de ipfo dilta funt ; eadem plahb
I ratione non eft quod quern ofiendat . f i ut homo unà cum hominibus
\ignorafiedicatur. Éadem dodlrinx. licèt ab Athanafio afferta videatur
Or. 4. contra Ar. pag. 494- & 45 ƒ-neque Gregorio Naz.
I Or. j 6. n. 61. aliUquc magnis viris difplicuiffe ; à Lcporid tarnen
lin libello, cui cum aliis fubfcripfic Auguftinus, Tom. 1. Concil.
Lon modo retradlata, fed & anathemate damnata eft : quia dies
non licet, etiam fecundilmhominem ,ignorafieDominum prophetarum.
* Immo Cyrillus, Athanafius, aliique Patres ,fi eorum fententia
propiùs infpiciatur, non tarn afferunc Chriftum ut hominem re
vera nefeiiffe diem judicii, quàm ipfi ut homini licuiffe fingulan
! quodam confiliodicere fe nefcire 3 neque ab humana natura, cu-.
j ?us infirmitates fufcepic, alienam effe ignorantiam : quam prx Ie
j quodam raodo culcrii, ut nobis congiucra,Atque ill com Hiktio
nofttonum. 66. potiùs facere videatur,quam cum 11s,qui Jultinia-
no imperante Chriftum ut hominem ignoraffe defendebant ,Sc ab
I audlore fuo Themiftiani, ab errore Agnoita cognomina«, font :
! contra quos S. Eulogii Commentarium approbat Gregorius Papa
j i. üb 8. epift. 41. Ex (lac quoque opus Agobardi contra Fcliccm,
SH diem judicii, Lcsoti fcpulctun. . fctmoncs pcigcnnum in
EmaiisKc. Chtillo tatuiirccxiliimata. Vide nomma pag. 1041.
VUU >J