il. Sub inferiore autem fuperioris circuli A autem opéra Filii opera Patris ßnt,^Si Pate
caelo, quod firmamentum nuncupavit, terram operetur in M b ,
inferiùs collocavir : quam mediam fufpendens
&i confirmai«, ita manendi ‘ fedem modérants
eft, ut paribas undique menfuris mediètatem
circuli quo conclufa eft obtineret : ut is qui
infinitus eft, primo illi fuperioris cæli circulo
circumfufus æqualibus ex omni circumfufione
fua lineis omnia, virtutis fuæ b fpiritu in ufum
ac naturam animantium temperato, ea quæ
per id quod ait, Pater qui ,
ini me eft, ipfe opera fua facie-- 8c rurfum | AW
Ego opera Patris facio': folus operatur, in eo
8c per eum operando quern genuit. 57*
14. In ceteris vero abfoluta oftendenda:
mifericordia: Dei do&rina eft: ut fciamus omnia
non ob aliam caufam, nifi quia Deus Temper
mifericors fit, fuifle perfecta. De his autem
, qua; de Aigypti negotiis animanuum cempcr«u.u,ca uu«c 77*** > n------- ----------0 intelligi fAp-iritacrearentur
attingeret. Apoftolus enim ait, B liter oportet Traclatus pfalmi armerions, m
Quia in ipfo vivimus, 8c mA ovemur, 8« c fru mus: nvfonui un nimiic rnmn PYiu p
per quod oftenditur, terram c in medio ejus,
tamquam in transfufi Spiritus ambitu, confti-
tifle : cum in Deo omnes 8c vivamus, 8c mo-
veamur, 8c fimus. Quod autem d in omnia
temperationis fua: fpiritu transfufus 8c penetrans
fit, docet Prophetadicens, Spiritus Dei
replevit orbem terrarum : per quod intus at-
que extra , ambitu atque aditu, 8c circumfufus
8c transfufus oftenditur.
12. Quod autem terra non fit in unam de-
merfa regionem, confequenter Spiritus-fan-
<ftus oftendit, dicefis, Qtä firmavit terram fille
r aquas : quoniam in faculum mifericordia ejus.
Aldus nos quxrere ratio Tra&atus prxfentis
8c loci non finit. Satis fit, terram fuper aquas
pendula firmitate confiftere , ex prophetica
audoritate didiciffe , inumbratam cseli ternquantum
exfequi valuimus, complexus eft: ad
quorum confirmationem etiam hoc quod in
pfalmo hoc di&um eft accedit, Q ui divißt mare 1- ij
rubrum in divifiones: quoniam in pcculum miferi. Cur J
cordia ejus. Unam divifionem rubri maris fiber
Exodi docet, dicens, Et fecit mare ficcum, non.
8c divifa eft aqua: 8c quomodo nunc rubrum
mare in divifiones dividitur ? Nifi quia exifti-
mo fub relatione geftorum fpiritalis dodrin*
C ordinem contineri. Evadentes enimyEgyptum, Ada
quje f«culi forma eft, 8c ad terram repromiflio-vir
nis, quam fecundüm Evangelium beati here-
ditabunt, euntes, per mare rubrum, id eft,
per ejufdem hujus fieculi turbidos xftus 8c flu.
duantes motus tranfibimus, in quo plures ad
iter divifiones funt. Aliis enim per jejunia iter
eft, aliis per pudicitiam, aliis per eleemofy-
nam, per fidem, per fpem, percaritatem. Et
ha:c omnia diverfas necefle eft habeant divif
7-
Qui Pater
Tolas, ncc
tarnen fine
Filio opeperatioris
obtentu, e hoc firmamento , quod _
extenfum tamquam pellis, 8c fblidatum tarn- Dfiones hujus maris tranfeundi, omnibus tarnen
quam fumus, aquas fupernas infiernafque difl
cernât. Certè aquis pendulam contineri, 8c
in hoc, ficuti in omnibus, ea caufa eft , quoniam
in faculum mifericordia ejus.
13. In eo autem qiiod fequitur, Qtä fecit
laminaria magna folus : quoniam in pcculum mifericordia
ejus > non id intelligendum eft, ut
extra Sapientiam 8c Verbum 8cVirtutem, id
eft, unigenitum Deum Dominum noftrum Jeper
has viarum divifiones iter f<ecufi tranfi-
turis.
15. Conclufio autem pfalmi, ut ha:c omnia
de futuris intelligantur, majore fide firmat,
cum ait : In humilitate noftra memor fuit noßri 1 1\
Dominus : quoniam in pcculum mipericordia ejus.
* E t redemit nos de manu inimicorum noßrorum:
quoniam. in pcculum mipericordia ejus. * Qui dat l)
efcam omni carni : quoniam in1 pfaecculum mifericorfum
Chriftum ea fecifle credatur : quippe qui E dia ejus. h Confitemini Deo cali, quoniam in ft -
ex perfbna Sapientiæ dixerit, Ego eramapud cu^a mipericordia ejus. Non enim tunc tantum
eumf difponens. Sed qui difponebat,ab eo cum memor fuit humilitatis humanæ Deus, cùm
quo difponebat & genitus & natus eft. Cùm ^ liberandum populum ex Ægypto Moyfen
a Ita mff. Reg. Sc Turon. Hæc autem in vulgatis fic circum-
ferebantur : ita manendi jede moderat us eft , ta paribus undique
menfuris pmderibufque librata Çj- fubftrata conßfteret : ut is qui infinitus
eft Deus, primo illi fuperioris c&li circulo circumfuse fuperemi-
nens tqualibus ex otnni transfufione fua fpatiis omnia virtutis fua
fpiritu &c. In his quoddam habemus totius mundi fyftcma, quo
duo maxime dcmonftrarc veile videtur Hilarius, & cælorum l’ci-
licet ordinem, & immenfitatem divinam sequè omnia penetrantem.
Hujus rci gratia reprsefentat mundum velut orbem, Deum
verb ei velut ignem circumfufum. Primum orbis circulum fi:u
csclum ea Dei virtute Tuccenfiim docet,quam ferre nulla creata res
valeat. Huic fubfternit temperatas aquis interjacentibus Angelo-
rum fedes, pro diverfis ordinibus diverfas, qua^ & diverfos cselos
muicupari videtur permittere. Subjicithis catlum inferius,quod li-
cèt non uniforme, fed multiplex, uno tarnen firmamenti nomine
comprehendit. Demum interpofito aHre terram in orbis medi-
tullio collocat. Ex quibus conncic Deum tori orbi tequaliter circumfufum
, eumdem pariter omni ex parte sequaliter attingcrc atque
penetrare. In his carnal! refifiendum eft cogitationi , ne
corpoream Dei circifmfafionem atque transfufionem animo finga-
mus. Ab hujufmodi aflerenda quàm abhorreat Hilarius, liquet
ex Traft. Pf. 119. n. 4. & 6. Pfal. » 8 . lit. iÿ . n. 8. P f xi$-
n. J. Sed quia ,u t in P(al. n o . n. n . docet, infirmitas intelligent
a neftre cotifequi invifibilia non poteft, nifi per vifibilium corn-
par ationem , ex vifibilium comparatione quamdam rcrum divina-
lüfn notitiam nobis prsbére conatur. Quam quam hic, uti monte
in PG»1. n8. lit. I9. n. 9. fuperflue divina natura.ad compara-
tionem fimilitudinis conferuntur : quia incomparabile eft quidquid
attrnum eft, Sc C.
b Hoc eft, non attingit per partes , (cd tocus fimul virtutis fat
fpiritu. T um quid fibi velit, in ufum ac naturam animantium tap-
perato , difeendum ex lit. 19. P(al. 118. n. 8. ubi ex comparatione
anitiue humanae oftenditur qui Deus ubique totus adfic. Hie
igitur Deus fingulas orbis partes eum fere ad modum attingcrc
prxdicatur, quo anima fingula corporis (hi membra. Porro ver-
bum temperart , antiquis Patribus idem propb efle quod mifeeri,
non ignorant quibus peregrini non funt. Utriufque verbi Sc con-
fenfionem & diferepantiam explicat Philo Judxus de confuf. ling,
p. 347. Comparatio autem animat praefentis fingulis corporis (ui
partibus ad hoc tantum adhibetur, ut aliquantulum pcrcipiatur,
qui Deus ubique totus adfit, non ut quomodo anima corpori fociati
unum c/ficit animal, ita Deus mundo admixtus eumdem animate
intelligatur. Videfis lib. 1. de Trin. n. 6.
* Editi, in fpiritu ejus. Rcponimus in medio ejus ex mu. Reg.
& Turon. quorum illc poftca fubjicit, tarn incircumfufo ; Turo-
nenfis Verb, tarnen circumfufo.
ä Particulam in omittunt mff. Reg. & Turon. quorum autoritäre
adjecimus fua poft vocabulum temperationis: moxque rcfti-
tuimus per quod intus, ubi in vulgatis erat, Itaque intus.
* In vulgatis, hoc firmamentum : mal£. Peflimi autem antea
Lipfius pro inumbratam, fubftituerat inumbratum abfquc ulla au-
ftoritate. Ait Hilarius rerram inumbrari cselo temperatiori, quod
firmamentum nuncupari fuperiiVs tradidit.
{ Editi, cun Ha difponens. Abeft cun da a mff. ut i 1 x x. nee-
non ^1 lib. ix. de Trin. n. 3 j.
8 Sic noftri mff. Editi verb, & per id enim quod ait.
b In mff. Reg. & Turon. neque hie ncque infra exftat fub*
' fcquens verfus.
ducem clegit : left perfeftids memor fuit hu. A Eximuiite,exina.nite quoad ufque jfundamcn-
militatis n. .o. /ftLr»æ. , cum iinpAfamm Khnummiilliiftoarcpeimn tnino . • — ƒ r 1.
ftram corporeus natus aflumfit, cùm hoc hu-
niile terrenumque corpus gloria in fe naturæ
cæleftis abforpfit. Neque tunc redemit de manu
inimicorum, cùm eos à dominatu Ægyptio-
rum exemit j nam poftea inimicis fubditi funt,
& hodie jure »alieni imperii coercentur : fed
redemic nos cùm fe pro peccatis noftris de-
dit redemit nos per fanguinem fuum , per
palfionem fuam ,-per mortem fuam, per refur- B
redionem fuam. Hæc magna vitæ noftræ pretia
funt. Magno enim, ait Apoftolus, a pretio
redemti eftis : 8c redemti ab inimicis, à' diabolo,
ab angelis. ejus , à filio perditionis, à
principibus aëris, à b mundipotentibus, ab
inimica morte. Et redemit efcam dando omni
carni : Quf dat ep:am-omni carni. Omni cafhi
tum in ecL Filia. Bubylonis mifera, , beatus
qui retribuet tibi retributionöm, quam retri-
buifli nobis. Beatus qui tenebit (ef allidet
parwulos tuos ad petram.
T R A C T A T U S p s a l m l
id eft, quæ redemta eft, dat efcam incorruptam,
i, MT ^ A ptos fecundum Jeremia: prophe- captivitati
I tiam J.uda:ps, 8c in Babylonian* de-
^ ^ ductos fuifTe, non obfeura cognitio poteft con-
eft. Neque dubium eft, per hunc eumdem venire,
pfalmorum librum potuifle captivitatem po- c
puli prophetari. Nam & in alio pfalmo mani-
teftum eft., abfolute everfionem gentis iftius
atque urbis prophetatam fuifTe, cum dacitur,
Deus venerunt gentes in hereditatem tuam, pfai.7z.ti
asternam, panis vivi, panis cseleftis. E)eus
runt templum fanftum tuum, pofuerunt « ,
Et in his fingulis, quod humilitatis noftra; C P0“1!.^
memor eft, quod redemti fumus, quod om-
nis redemtorum caro efcam accipit •, ea caufa
eft, quoniam inpaculum mifericordia ejus: & [ c ob
quod ei confitendum eft. Confitemini enim Deo
Cali, quoniam in facula mifericordia ejus. ] Quod
cjelum, quod terra, quod cetera funt, & ip-
fumillud, quod fumus qui non fuimus, quod
erimus quod non fumus, eattfem aliam non
habet, nifi mifericordia Dei:d quia ad confor-
tium bonorum fuorum nafei nos voluit ille qui D
Jerufalem velut pomorum Ecuftodiam. Et in a {
hoc quoque pr^fenti pfalmo idipfum fignifi-
cari videtur : maxime cum quibttfdam pla-
cuefit, eum tamquam Jeremix titulo inferibi f jcl.emi*
quia ab ipfo fit, ante quam accidie, denun- n6(.nn]uI|luss
tiata captivitas. Certe cum Hebraeis e fenio* efl^ripcus
ribus, fecundiim cognitionem quam ab his g
.adepti fumus, pfalmus hie fine inferiptionis
iftius titulo eft.
2. Non dubium autem eft, omnia_ qua: in Gefta ombonus
eft. Unus enim bonus eft, ait Dominus
nofter Jefus Chriftus, qui eft benedi&us in fæ-
cula fæculorum. Amen.
P S A L M U S C X X X V I .
O V P E R flumina Babylonis illic fed l
d dimus & flewimus, cum recordaremur E
- * tui Sion. In faticibus in medio ejus ß tfi r"‘
pendimus organa noftra. Quia illic interro-
gmierunt, qui capfwos duxerunt nos, verba
cantionum j (êf qui abduxerunt nos,
FLymnum cantate nobis de canticis Sion. Quo•
patres aut per patres noftros gefta funt, fu-
turi formam in his qua: gefta funt praTuUfle. futuiorum.
Et idipfum ita efte, liic quoque pfalmorum
liber teftis eft. Namque cum in feptuagefimo
& feptimo pfalmo omnia ea qua: in ^Egypto
atque in deferto 8c in ceteris deinceps locis
gefta eflent recenferentur, ea ipfa parabolica
efle ita demonftrata funt: Attendite populus pfai. 77.
mens in legem meam, inclinate aureni veftram 1- & x-
•ba oris mei. Aperiam in parabolis os «
meum, loquar propofitiones ab initio. Per id «
enim quod & parabolic & propofitiones funt,
rerun* futurarum effc&ibus comparantur. Apoftolus
quoque docet, ea ipfa qua: gefta funt,
in pra:figurationem gefta efle, dicens, Quia lex cor. 10.
umbram habet futurorum bonorum, 8c omnia lt-
in pneformationem acciderunt his : feripta «
modo cantabimus canticum Domini in terra funt autem propter nos, in quos fines ficculo- «
aliéna ? Si oblitus fuero tu i, Jerufalem | rum devenerunt. Gefta igitur ipfa in exem-
* oblivion i detur dextera mea. Adhareat F plum, 8c feripta in doefcrinam funt.
lingua mea * faucibus meis 3f i non memi-
ncro tui. Si non * propofuero Jerufalem in
principio Utitia mea. Memento Domine fi-
liorum Edom in die Jerufalem. Qui dicunt,
1 Abeft pretio» àa mmff.. RReegg.. qquuii ppaauulloö ante cum Turon. omictit
b Sic mff. Editi verö , d mundi poteftatibus. In his mox non rc-
petebatur omni carni.
c Qua: intra uncinos iricluduntur , (älvo Sc incolutni fenfu non
exftant in mff. Reg. & Turon.
d In vulgatis qui, non quia. Mox mff. Reg. & Turon. omittunt
,'Onus tnim bonus eft, ait.
e Regius Codex, populo prophetari.
* M(t. cuftodiarium. ,
6 Verbum fenioribus abeft Ä mff. Reg. & Turon. His favet,
quöd cum Hilarius hcbrxorum feniorum nomine Septuaginta in-
3. Itaque 8c hanc corporalem populi captivitatem
, referri in exemplum fpiritalis captivi-
tatis oportet. Captæ enim mentes noftræ funt
corporum fæculique dominatu , captæ à dæ-
monibus funth jure vitiorutn, quæ imperium
[telligere folcat , apud hos modo legere fit , w A iflÿ Ugfftcv.
Hoc tarnen vocabulum retinuimus: tum quia Hilarius hîc,üt in du-
biisfolet, leâioni Lxx.adhtercc, tum quia hic p(àlmus,tefte Nobi-
lio, in veteribusexcmplaribus groecis tantum 4»A/us AaCiî“ inferi-
Ibitur. Ncc aliud prx fe ferunt pfaltcrium Romanum in quincuplici
editum, & Germanenfc. In verfionc Hieronymi ex hebræonullus
eft titulus. Suffragatur Thcodoretus in hunc pfalmum. Hic pfal-
jmus, ïnquit ,fine titulo eft apud Hebrtos: fed nonnulli rem audacem
\aufi inferipferunt, D avidi per premium& addiderunt . Sine titulo
J apud Hebrtos. Nihilo minus apud Hieronymum, ut in Vulgata.
! jam. obtinet, Pfalmus David propter feremiam.
Ica Turonenfis codex. Alii vero, jure ponorum.
H h iij