non poteft à confeffione Patris •& Filii fepa- A circo cam fandi Spiritus nomine 8c üfüs nege.
rari. Imperfediun enim eft nobis totum, fi ali- «■ "" ^ r ,im ^ "^ n r an a Domino
quid défit à toto. D e quo fi quis intelligentie
noftræ fenfum requiret, in Apoftolo legimus
■ ambo, Quoniam eftis filii Dei ,mifit Deus Spi-
» ritum filii fui in corda * noftra clamantem, Ab-
■ ba pater. Et rurfum, Nolite contriftare Spiri-
> tunl làn&um D e i , in quo figriati eftis b. Et ite-
> rum , Nos autem non fpiritum 6 hujus mündi
> accepimus, fed Spiritum ijui e i D eo e f t , ut
tur 8c donum. Cum Samaritana Domino erat
fermo : venerat enim redemtio univerforum.
Cui poft multum fermonem m aquæ Vive , & n
quinque virorum, 8c nunc ejus qui effet alie,
nus , mulier refpondit : Domine animadverto
quod prophcta es. Patres nofiri in monte hoc ado.
raverunt j & vos dicitis quoniam in Jerofolymis efi
locus ubi adorare oportet. Dominus refpondit,
Crede mihi mulier\ quoniam venit hora , quando /
damns quæ à D eo donata funt nobis. Et rur- B neque in ifio monte , neque in ferofolymis adorabifum,
Vos autem non eftis in carne, fed in lpi-
» rituy d fi tarnen Spiritus D e l in vobis eft. Si
* quis autem Spiritum Chrifti non h a b e t , hic
1 noil eft ejus. Et rurfum, S'i autem Spiritus ejus,
' qui ftifcitavitJeftun a mortuis, habitat in vobis,
i qui fufcitavitc Chriftum a mortuis, vivificabit
i 8£ mortalia corpora veftra propter Spiritum
• ftium qui habitat in vobis. Unde quia eft, 8c
donatur, 8c habetur, & Dei eft 5 ceffet hinc
tis Patrem. Vos adoratis quod nefcitis 3 nos ado.
ramus quod fcimus 3 quoniam falus ex Judais eft.
Sed venit hora, & nunc eft, cum veri adoratorcs
adorabnnt Patrem in Spiritu (y veritate : etenim
Pater tales quant qui adorent cum. Spiritus enim
Deus eft 3& adorantes eum3 in Spiritu & veritate
oportet adorare , quia Deus fpiritus eft. Millier j
igitur traditionum meraor paternarum , vel »
tamquam Samaria in monte, vel tamquam Je. ï
fermo calumniantium. Cùm dicunt per quem C rufalem in templo adorandum Deum exiftima.
Et Pater 8c
Filins eft
fan ét us Spif
it , 8c ob quid f it , vel qualis f i t : f fi refponfio
noftra difplicebic dicentium, P er quern omnia,
* 8c exquo omnia funt, 8c quia Spiritus eft D ei,
donum fidelium j difpliceant 8c Apoftoli 8c Prophets:
, hoc tantum de eo quód effet loquen-
t e s } 8c poft h x c Pater Sc Filiush difplicebit.
30. Manere autem hinc quofdam in igno-
rantia atque ambiguitate exiftimo , quod hoc
tertium , id e f t , quod 1 nominatur Spiritus
b a t : quod Samaria ad adorandum Deum perJti
tranfgreffionem legis locum montis elegerat,
Judxi vero templum a Salomone conditum
religionis federn exiftimabant : quorum utro.
rumque prxfumtio aut collis edito, aut exftru-
£kx aomus concavo, Deum intra quern omnia
Sc extra quem nihil ejus capax e f t , contine-
bat. Ergo qtiia Deus invifibilis, incomprehen-
fibilis , immenfiis eft t ait Dominus venille
fan&us, videant pro Patre Sc Filio frequenter D tempus, ut non in monte vel templo Deus fit
intelligi. In quo nihil ferupuli eft : five enim _1 1 /r ‘ ' ^ ~
P a te r , five Filius, k Sc Spiritus Sc fandus eft.
31. Sed id quod in Evangeliis legitur, Q u ja
Deus Jpiritus eft , diligenter eft contuendum
qüomodo Sc qua ratione fit didum. Omne
enim didum ut dicatur ex caufii e f t , Sc d idi ratio
ex fenfu erit intelligenda 1 dicendi j ne quia
refponfum à Domino e ft, Spiritus Deus eft, idadorandus
: quia Jpiritus Deus eft , Sc fpiritus
nec circumfcribitur , nec ten e tu r , n qui per
naturx fux virtutem ubique e f t , neque ufquam
abeft, in omnibus omnis exuberans : hos igitur
veros effe adoratores, qui in Spiritu Sc veritate
fint adoraturi. Adoraturis autem in Spiritu
Deum Spiritum, 0 alter in officio, alter in ho.
nore eft j quia diferetum eft in quo quifque
4 E2 iti > veftra; renitentibus mlT. i
* Subjungitur in mfl. Vat. baf. & Gamut, in diem redemtionis.
* Pronomen hujus hic & infra n. j ƒ. abeft a vetufto mf. Colb.
& German..favente graco textu.
d Corb. mf.-cum duobus Rcmig. & aliis , f i quidem Spiritus Dei.
* lea juxta grxeum mlT. meliores, ubi in Vulgaris, qui fufeitajefum.
Mox in uno mf. Colb. propter inhabitantem Spiritum ejus
f Sola editio Par. fit refponfio. Deinde dicentium refertur ad noftra
, quod inftar eft noftriim.
5 Editi, in quo. Melius mlT. ex quo omnia; quibus verbis Hila-
rius Filium, ficut & fuperioribus per quern omnia Patrem folet indicare.
Sic fupra n. i. 'Onus eft enim Deus Pater ex quo omnia, &
unus Unigenitus D. N. /. C . per quern omnia : 8c paulopoft, Vna
poteftas per quam omnia, una progenies ex qua omnia. In his igitur ,
Per quern omnia & ex quo omnia, refponfio habeturad inftitutam
quaftionem per quern fit Spiritus-fanftus, quafi diceret, Per eum
eft per quern omnia, ficut & per eum ex quo omnia. Ita & ad duas
alias quxftiones fubfequentes , ob quid fit, vel qualis f i t , fobric
rclpondetur, Spiritus eft Dei, donumfidelium : ne quid aftcratur,
quod a Propbetis & Apoftolis non fit acccptum.
Carnut. mf. difplicebunt.
‘ Sola editio Par. dominatur: lapfu librariorum. A pud quos autem
pro Patre & Filio Spiritus-fanfti nomen intelligi folcat, fu-
pervacaneum eft annotarc. Sic enim promifeue hoc vocabulum
ufurpant Hermas, Juftmus, Ircnxus, Tatianus, Tertullianus, La-
ilantius, Cyprianus , Phoebadius, Epiphauius, apud quos Spiritus
divinam naturam tribus perfonis communem paffim fignificat.
* Plures mlT. cum vulgaris, & Spiritus-fantlus eft. Prxferimus
cum uno codice Vatic. & Spiritus & fundus eft, nifi malis cum
vetercColb. ac Germ, five Filius eft fandus spiritus.
1 Editi, dicentis. Lcgendum effc dicendi paffivi turn potiorum
mlT. auftoritas , turn bxc fuadent lib. 4. n. 1 Intelligent enim
diftorum ex caufis eft ajfumenda dicendi : quia non fermoni res fed
rti eft fermo fubjectus. ’ J
aIn mfl: optim* not*, aqua vita; 8c mox,y t i effet aims.
n Nonnulli mff. cum editis , quia. Sequimur potiores. Deinde
in mf. Vat. baf. & ViQ. omnes exuperans. Habent etiam plerique
alii omnes, uiius Sorbon. omne, alii tres omnia. Nihil miltandum
videtur. Verbum exubero, ubi de Spiritu fermo eft , Hilario eft
familiare. De illo habet cap. 1 o. in Matth, num. i. Gjuantumlibtt
ajfumatur a cundis, ad largiendum fe tarnen femper exuberat. £t cap.
!ƒ. n. TO. Spiriths copia indicatur, cui quod largiatut exuberet.
0 In mf. Vat. baf alter in obfequio. quod de Spiritu-fanéto di-
ftum, ut ab eo Spiritu qui adorandüs eft alium eum eflê conficia-
tur, videri poflet Arianis favere , Spiritum-fandhim Patris &
Filii miniftrum effutientibus. At illo loquendi modo tantum habet
Hilarius rationem proceftlonis , feu ftibordinationis qua Spiritus-
fanftus fubjicitur principio a quo procedic. Siede Filio, teftantc
fe non pofte quidquam a fe faccre nifi videric Patrem facientem,
in Pfal. i}8. num. 18. loquitur; Conteftatam de fe poteftatem per
reverentie, honorem ei cui otrmia meminerat confitenda fubjecit, non ftbi
adimens quod fimilia Patri pojfet, fed eum per quem fimilia poffer often-
dens. Sic lib. dc Synod, n. yi. diVerfas enumerat rationes, quibus
Filius, etiam qua Deus , fubjicitur Patri: Velin eo quidemmaximi
non comparatur nec coequatur Filius Patri, dnm fiwditus per obediëntie
obfequelam eft, dum ad dexteram Dei turn confedit, chrnftbi
ut confideret dittum fit, dum mittitur, dum accipit, dum in omnibus
voluniati ejus qui fe mißt obfequitur. Sed pietatis fubjeftio non eft
ejfentie diminutio, nec religionis officium degenerem efficit naturam. Ec
polt pauca, Habens nomen, fed ejus cujus & filius eft , fit Patri &
obfequiofubjeStus & nomine. Demum lib. 4. Ibllcmnis eft diftiu-
ftio Dei dicentis feu jubentis, & Dei cificientis , quorum tarnen
una uatura pracdicatur. Ita etiam hic ubi Spiritum-fendum a
Deo, id eft, a Patre, & a Domino, hoc eft., a Filio, fubfiftendi
ratione alium cftc oftenfum eft, natura non aliud clFc muftis dc-
monftratur. Quid enim aliud fibi vulc, Deum infinitum, invifi-
bilem , incomprehenfibilem , immenfum , cum in Spiritu adora-
tur, jam infinita ratione, ubique, in iis qu* invifibilia & incom-
prehenfibilia func L immo in femetipfo adorari; quid, inquam ,hoC
fibi vult, nifi bonorantis & bonorandi Spiritus omnimodam eile
proporcioQciD, xqualiuccm 8c uuitatem perfeitam)
fit adorandus. N on enim collit fan&i Spiritus A de D e i incarnatione difficilem, fanfti Spiritus
& nomen & donum , quia didum e f t , D<
Spiritus efi- Refponfum autem eft mulieri
Deum templo & monte claudenti, efle omnia
in Deo Deum in femetipfo , 6c invifibilem
atque incomprehenfibilem in iis qua: invifibilia
6c incomprehenfibilia funt adorandum.
donum quodam interceffionis fuje feedere lu-
minaret.
34. Eft autem nunc confequens, ut & Apo-
ftolum explicantem doni hujus virtutem atque
officium audiamus : ait enim , Quotquot enim *4-
Spiritu D ei aguntur , hi filii funt Dei. N o n «
enim accepiftis fpiritum fervitutis iterum 1 in « i
timorem, fed accepiftis Spiritum adoptionis, in «
quo clamamus, Abba pater. k Et rurfum, Quia *• cor. n .
nemo in Soiritu 1 Dei dicit anathema Tefiim ctI}l .
Atque ita natura 6c muneris 6c honoris4 figni-
ficata eft , ciim in Spiritu Deum Spiritum
docuit adorandum , 6c libertatem ac feien-
tiam adorantium, 6c adorandib infinitatem , B Spiritu D e i Jefum
dum in Spiritu D eus Spiritus adoratur, c often-
dens. '-J’ ' _ v' ‘
3z. Simile huic etiam illud Apoftoli e f t : Quia
Dominus Spiritus efi , ubi autem Spiritus Domini
efi ) ibi libertas e(l. Difcrevit ad intelligentix
fienificationem d eum qui eft, ab eo cujus eft.
Non enim habere haberique unum e ft, neque
eadem fignificatio continet eum atque ejus.
Ita cum d ic it , Dominus Spiritus efi , naturam
6c nemo poteft dicere Dominum Jefum , nifi «
in Spiritu-fimdo. Et rurfum, Divifiones autem ibid. 4.&c.
donationum funt, idem autem Spiritus j 6c di_ ««
vifiones minifteriorum fu n t , “ idem autem D o - « ®
minus j 6c divifiones operationum fu n t , fed «
idem D e u s , qui operatur omrfia in omnibus. «
Unicuique autem donatur illuminatio Spiritus «
ad utilitatem. Alii autem dätur per Spiritum <«
fermo lapientix, alii lermo feientix fècundüm ««
infinitacis ejus oftendit } cum verb ad jec it, C eumdem Spiritum, alii fides in eodem Spiritu,
Ubi Spiritus Domini 3 e ibi libertas efi, eum qui
ejus eft fignificat : quia 6c Spiritus Dominus
eft, 8c ubi Spiritus eft Domini, ibi libertas eft.
Hæc non quod caufii poftulet difta fun t, fed
ne quid in his obfeuritatis f hæreret. Eft enim
Spiritus-fanftus unus ubique , omnes patriar-
chas, prophetas, 6c omnem chorum legis illu-
minans , Johannem etiam in utero matris in-
fpirans : datus deinde Apoftolis ceterifque crealii
dona fanitatum in uno Spiritu, alii operatio “
virtutum, alii prophetia , a l i in leparatio fpiri- « a
tuum, alii genera linguarum, alii 0 interpre- ct 9
tatio linguarum. Omnia autem h x c operatur “
unus atque idem Spiritus. Habemus igitur do- «
ni iftius caufam, habemus effeftus : 8c nefcio
quid de eo ambiguitatis f it, cujus in abföluto
u t 8c caufa, 6c ratio, 8c poteftas.
3f. Ucamur ergo tarn liberalibus donis , 6c Spirkus-
,J > 0 — .. . ' ranéli dodentibus,
ad agnitionem ejus quæ induira eft D “ fum maximè neceffarii muneris expetamus. naj
ventatis.
33. Quod autem fit officium ejus in nobis,
q|quod verbis ipfius Domini audiamus. Aic enim : Ad-
A it enim, ut jam fuperiiis oftendimus, Apo- ;
ftolus: 2fos autem non Jpiritum hujus mundi acce- ^
pimus 3fed Jpiritum qui ex Deo eft , ut Jciamus qua
d Deo donata funt nobis. Accipitur ergo ob feien-
tiam; Ut enim natura humani corporis ceflan-
tibus officii fui caufis erit otiofa 5 nam oculis,
p nifi lumen aut dies f i t , nullus minifterii erit
ufus j ut aures , nifi vox fonufve reddatur,
munus fuum non recognofcent: ut nares, nifi
huc multa habeo qux dicam vobis , fed non
poteftis illa modo portare. * Expedit enim
Vobis ut ego earn 5 fi ie ro , mittam vobis A d -
vocatum. Et rurfum , Ego rogabo Patrem, 6c
alium Advocatum mittet vobis, s ut vobifeum
fit in xternum, Spiritum veritatis. * Ille vos
diriget in omnem veritatem: non enim loque- odor fragraverit, in quo officio eruntnefcient}
rm- A Ca CaA onrliVt-ir lr»miprnr nnn niir*rl n e r canfiim . led
> tur a f e , fed quxcumque audierit, loquetur,
5 & ventura annuntiabit vobis. Ille me honori-
> ficabit, quia de meo fumet. Ha:c de pluribus
ad intelligentix viam di&a fun t, quibus 8c voluntas
h munerantis, 6c ratio 6c conditio muneris
continetur : ut quia infirmitas noftra neque
Patris neque Filii capax e ffe t, fidem noftram
* Ita mff. nifi quod in Carnut. ampliffima fignificantia eft. At in
vulgatis, exprejfa eft. Spiritus-fanftus , qui fupra n. j.. diftus eft
munus quod a Deo accipimus, nunc videtur diei munus quod Deo
deferimus. Re ipfa quem a Deo accepimus Spiritum ei reddimus,
cum non noftro, fed illius Spiritu viventes ei famulamur.
b Ha-c adorandi infinitas cum repetatur ex eo in quo adoratur,
Spiritum infinitum effe neceffe eft.
c In editis, oftendit. Ac in feriptis, oftendens, quod refertur ad
docuit.
d Hujus diftindtionis ufus rurfum recurrit lib. 4. n. at. Duplex
autem in Angelo Dei fignificatio eft : ipfe qui eft, & ille cujus eft.
Ejufdem veftigium deprehendimus apud Tertullianum contra Pra-
xeam n. 15. ubi air,Nulla resalicujus.ipfaeft cujus e/I.Clariusmox
enuntiatur diftinftionis membrum , cum pro cujus eft, legitur qui
tjus eft.
c Edki, ibi libertas,& eum cujus eft fignificat; refragantibus mff.
f In mff. prob* not* Colb. Rcmig. Germ. & alio Colb. haberet:
quod licet pneferre tacita vocc caufa. In Vidt. lateret. Lcgendum
■ olim conjedtavit Erafmus , ne quis in his difficultatibus hsreret.
8 Subjungunt hic plerique mff. cum excufis, Spiritum paracle-
ttim.ipfe me clarificabit: & rurfum, Rogabo, inquit, patrem metim,
O'alium advocatum mittet vobis. Q u* verba ut pcrperam& confusi
tepetita removimus audloritate cod.Colb.nccnon German.5c Vidt.
non quód his deficiet natura per caufiim, led ^b^ uec°
ufus habetur ex caufa: ita 6c animus humanus t^Deum
nifi per fidem donum Spiritus * haulèrit, ha- inteliigen-
bebit quidem naturam Deum intelligendi, dl>no" ufuSi
fed lumen feientix non habebit. Munus aur
tem , quod in Chrifto eft , omne omnibus pa.
tet unum: 8c quod ubique non de e ft, in tanh
Munus eft Spiritus-fandtus; muRerans autem, qui ilium lar-
gitur ac mittit, quod in locis proximè allatis Filio non minus at-
tribuitur quam Patti. _ . ; .:r, •:
i Editi , in timorc. Malumus cum uno mf. Colb./» timorem.
quod infra lib. 6. n. 44. magno confenfu habent vcceres libri,
juxta gr*c. dis <pó€n. Deinde poft verbum adoptionis , addunt edici
filiorum: nullo fere fuffragante-mf......... , .
k Pleforumque mfl'. audtoritate removimus hinc : Ft rurfum,
Nes autem non fpiritum hujus mundi accepimus, fed fpiritum qu< ex
Deo, ut [damns qua a Deo donata funt nobis. Hxc porro Apoftoli
verba infra n. 3y. relaturus Hilarius, cum prxmicrit ut jam fuperiiis
oftendimus, indicat eadem num. 19 . jam relata.
1 Abeft Dei a vetere mf. Colb. fecus autem lib. 8. n. 17. Mox ia
Carnur. Colb. Vidt. anathema fefu, non jefum.
m Unus codex Colb. ac Sorbon. cum Carnut. idem autem fpiri-
ritus, quod & infra repetunt, pro fed idem Deus.
n in vetufto mf. Colb. feparatio fpiritus.
o Bad. Er. 8c Lipf. cum aliquot mff. interpretatio fermonum:
diffentientibus melioribus 8c grxco textu.
P Lipf. & Par. nifi lumen accedat, nullus 8cc. renkenribus ceteris
libris.
j a In duobus mff. Colb. Germ. Corb. Prat. 8cc. auxerit.
F f f