cmrn hftonam Ariminenfis & Seleucienfis fynodi continens
ab Hieronymo eft inferiptus. Hinc enim efficiendum
Fragm.I. putabat , ut unufquifque judicio deinceps proprio confiftem,
n. 7. oplnionem non fequeretur aliénant -, & dum fincera horum
Gonciliorum gefta quifque haberet, nullus iis facilè
örederet, qui illorum tamquam légitima auétoritate
gloriarentpr.
Hiftoriam 76\ tempus & locum , quo hoe Opus inchoa-
Arimincn- t i t , iplc notât his verbis : Proferre in confcientiarn pu-
fis 8c Se- blicam tento opus gratie & multiplex... loc or urn in quibus
leucienfis gefta res eft, nofque agimus , * dejperatione peregtimm.
Couftanti- enim illa loca , in quibus Hilarius poft Seleu- ,
nopoli in- cienfè Concilium e g i t , nifi Orientales regiones , ]
dioat. K regiaque maximè civitas ? Profe<ftö peflima illa res,
* Legi «ia cui tune mederi contendit, in ea urbe gefta e ft, in
latatione: ^uam properantes, qui ab Arianis partibus miiïi font
fteque pen- -legati, omnia conflarunt mala , quæ inde in Eccle-
grinum opus fiam defluxerünt. Conftantinopoli fi quidem ftruétum
erit confilium , quo catholicis Ariminenfis Concilii
ver^ loca le8at*s Nicææ in Thracia primùm diu detentis , ac
deducçc, in P°ftea everfis , totum deinde Concilium in Ariano-
quibusha- rum fèntentiam adduétum eft. Ibi legati Seleucienfes
bu* font Imperatoris yiolentiâ deviéti Ariminenfi blafphemi*
f nodi fubfcripferunt. Meritö civitas illa defperata , qua: <
™ ' veritatis præcones refbuebat, ac feétatores A e tii, infenfiflïmos
Chrifti hoftes,in fè dominari patiebatur.
Defperat* & pleræque Orientis provinci* , quibus
Arianos epilcopos, iis qui melioris fpei erant ejeétis,
Conftantinopolitanus conventus præficiebat. His igi-
tiir proficere fe pofte defperans Hilarius, peregrinum opus
in ft itu it , Occidentis fcilicet regionibus , à quibus
peregrinabatur, maximè profuturum.
iHoc Opc- 77. Grave quidem vulnus turn Occidentali etiam
lunfinOc- Ariminenfi Concilio inflidtum eratrat loncidenccdo*
gèmmùs defperata erat falus illius. Nam dim ei
lisoccurre- ie le palam & aperte oftendere non auderet hærefis , .
cc fiudcc. fèd pacis &unitatis vélo foeditatem fuam tegere, ac ‘
yeram lub fpeciofis verbis fidem mentiri cogeretur;
hanc videbatur reprefïurus efle, qui nudam detradâ
lârvâ proderet. Earn ob caufàm Ariminenfîs ac Seleucienfis
Concilii hiftoriâ Ariana: feétee in Occidente
præfertim gefta comprehendere, & inoculis confpe-
<ftuque omnium exponere curavit. Ut enim arbor
e x frudtibus, ita »Domino ipfo audtore, latens hære-
fis ex geftis dignofcitur. Et quidem vel ex lolls epi-
flo lis aliifque monumentis ,e x quibus hoe Opus com-
padtum e f t , Ariana hærefis prudenti cuique facilè ap-
pàret in verbis ffaudulenta &mendax , in adfcis cru-
delis & inquiéta, in fide Ievis & inconftans , Patri-
bus ac fibiipfi contraria : iifque notis à fide vera, quæ
-fimplex,pacifica,fibi conftans, Patribufque confèn-
■ tanea e ft , apprime feccrnitur. Ut autem magis ac ma-
giselucefcat utriufqüe difcrimen, Arelatenfi fynodo,
qua reus poftulatus eft Athanafius, Sardicenfèm,qua
idem abfblutus fuerat ; Arianis formulis , Nicsenam y
-eaque quæ Arimini fiint décréta , priùs quàm diris
•Conftantii minis fledterentur Patres, iis quæ poftmo-
dum ab iifdem rnetu jam vidtis per fraudem extorta
lunt, opponït. Præterea cùm ex aiuftorum fèdtato-,
-rumque moribus internofcatur hærefis ; hunc librum
nonimprudenter inferipfit contra Vrfaclum & Palentem,
•omnium fcilicet, quæ Ariana in Occidente patravit,
audtores adtoréfque^primarios. Horum porro tam evi-
-dentia font mendacia, tamque manifefta pravitasat-
-que inftabilitas morum ; ut doctrina , quæ hujufmodi
nitatur fautoribus ac patronis , fu t fa lfa , aut falfita-
t'is fufpedfa meritö judicetur. Aliam indicat Hilarius
-ipfê in Ariana hærefî fàlfîtatis notam : quia nimirum
"Wragm. I. à Conftantii miniftris ita ttbüjue agitur3 trépidâtnr, in-
*■ 4 - ftatur, ut plané iniejuitatemdjftriimïs, obtinendi labor & cura
\prodiderit. Libri ad A rianas res elucidandas tam u tilis,
Librihu- tamque neceftàrii jadfuram fatrslugere non valemus;'
fupcrfiin"1 eitir5 ue fiêfiderium augent quæ tandem è Pithoeana
ïragmca- bibliotheca édita font Fragmenta. E x quibus perfpi-
cuum d l , turn ita-ab Hftario Conftantinopoli inchoatum
efle,uttarnen deinceps,quoad v ixe rit, eifingu-
lä adjecerit monumenta , qua: ad Arianam hiftoriam
pertinerent.
78. Opus illud nondum crat abfolutum, Cum in- ilium in-
termittendum judicavit, ut vehementius aliquod prx- tcrmific.ut.
fentiufque remedium Ecclefiz laboranti adhiberet. conq»c6.
Cum enim alii Conftantii terrerentur edidlis ac mi- fcar”bcUtm.
n is , alii ementita ac falfa ipfius religionc detlderen- qua « S e
tur ; ea non potiebantur animi tranquillitate, qua perinotus.
expofitam in eo libro rei veritatem perfpicerent. Interim
, ut Hieronymi verbis utamur., periclitabatur nitron.
, navicula Apoftolorum, urgebant vend , fluttibus lat era tun- dial, contu
debantwr | nihil fiipererat fpei, nifi Conftantii impietas Lucifcr-
iis manifefta fieret, qui audtoritate ipfiiis in errorem
abducebantur. Lupus erat adversüs Chrifti gregemi
edidtis fieviens: fed pacis & unitatis obtentu palliatus,
ovis pellem prje fe ferebat ac vultum; & fob ementita
pietatis imagine nön minorem cladem , quam
aperta v i inferebat. Turn vigilantifllmus Ecclefia: pa-
ftor officii fui efte duxit, ovinum amovere pallium,
ac Domini fui gregi lupum oftendere. Detinebacur
tarnen aliquantum, cum Conftantio ä Deodatam efte
refpiciebat regiam illam poteftatem , cui potilfiina
eflet reverentia deferenda. Et hoc quidem refpedtu
quantum retineretur , non foJiim perfuadent libelli
ad Conftantium. d ati, aliique in quibus fummafem-
per cum religione deeo loquitur , fed & ipfa proxi- Fragm.i.
me inchoata Ariminenfisfynodihiftoria.-inquaregij »./. '
quia omne regnum ä Deo fit,potifiimam reverentiam
deferendam efle ,■ concept'is verbis memorat. Tantum
ibi monet, regis poteftate aliam effe fuperiorem, Sc
non aquanimiter judicium ejus epifcopalibus arbitriis admit-
ti y quia Cafaris Cafari 3 Deo autem reddenda qua Dei
funt,
79• Evangelic* huic regul* obfequendum ratus,
Conftantii fidem, mores ac g efta, qu* Ecclefi* inter-
erat nofle, patefacere tandem conftituit. Rem tarnen,
qu* fcandalo eflet obnoxia, fefe aggredi non igno-
rans, confilii foi rationem ftatim ab exordio multis
probat. Et licet fe ad fcribendum nullo human* per-
turbationis vitio incitatum eife nonnullis nondum
perfuaferir; nobis tarnen, port tot probatiffima mo-
derationis illius exempla , religio eft ei non credere
teftanti: Neque injuriam queror, qui diftimulavi rcccntetn. num. j.
Et qui ne quid ex caufa mea loqui exiftimarer , tantutn ad-
hibui ad ftlentium temporis ,mnc mihi non alia ad dicendum
caufa quam Chrifti eft: cui & hoc debui , quod ufque nunc
tacuii & cui ex reliquo me intelligo de here, ne taceam. Sic-
ut igitur diuturnum filentium non timidi animi , ita
vehernens fermo non tumidi fuit. Una eademque
Chrifti caritas eum & prudenter tacere , & forriter
loqui docuit. In hoc quoque moderatus , quod ubi- num. ji.
que ita temperat fermonem , ut non alia quam qu* k
Conftantio in Ecclefiam gefta funt referens, ä ceteris
illius vitiis notandis fefe prorfus abftineat. Sed & mar-
tyrium ipfe toto animo fpirans, aliifque vehementer
yerbo & exemplo infpirans, C*fare* majeftati de fuo
jure nihil ereptum v u lt , dum ad contemnenda Conftantii
edi&a , quibus parere nefas erat , animosac-
cendit.
So. Demum ad id valet hie liber , ut cum non de-
e flen t, qui Conftantii in colendo Chrifto ejufoue
Ecclefia tuenda religionem commendarent j catholici
eum hzreticum efle, h*refim tueri, h*refim pr*cipere,
h*refim yindicare admoneantur ,• adeoque perfuade-
antur fibi ab illo cavendum velut 1 tyranno tantö
periculofiore , quanto majus fidei ftudium oftentans
verbis, earn ex animis avellere cogitaret. Hunc enim
librum ad Catholicos, & non ut exiftimatur vulgb ,
ad Conftantium ipfum deftinatum efle planum eft ex
j. ipfo exordio, in quo Hilarius Fratres , non Conftantium
alloquitur. Fratres illos , Gallicanos epifeo-
pos non immeritö intellexeris; adquos non gravaba-
turferibere, quoties contingebat aliquid n o v i, ex cujus
ignoratione nonnihileis extimefeebat. Quamquam
non
.Ilias ab
xefî pur-
• gloria
onf.e. z.
non negaverim eum etiam eoipfbOperc æternæ Imperatoris
laluti confliltum v o lu iffe ,a c tentaflè, an
fortè quem Arianorum artibus ac præftigiis veluti
fafeinatum ac fopitum ad fanam fidem blando fèr-
mone excitare nequiverat , ad earn acriore revo-
caret.
Si. Neque deeft conje&uræ locus, eum vel amico-
rum confilio, vel propria diâante prudentia ac mo-
deratione ad tempus foppreffifle hoc Opus, de cujus
utilitate non fatis fibi conftaret ; & id quidem maximè
, cùm paulo pöft in Gallias redire permiflùs, id
per fe præftare longé efficaciùs v a lu e r it, quod per
hunc librum propofiierat. Ita cum rerum geftarum ve-
ritate componuntur Hieronymi verba, quibus eumdem
librum contra Conftantium vita funtium in feribit, quamvis
eum anno quinto poft Mediolanenfe Concilium an-
ni 3 j j. adeoque Conftantio adhuc fuperftite, feriptum
efle Hilarius ipfe fignificet. Si qui autem quo loco
Icriptus fit non attendentes , vehementioris indolis
partum eum efle fufpicantur ; mirantur alii ineocum
tanta naturæ lenitatetantàm fortitudinem, nec ambi-
g u n t, quin quidquid vehernens apparet, ex flagranti
martyrfi ftudio proficifcatur. Hoc magis perfuadent,
quæ. redux ab exfilio edidit innatæ manfuetudinis
exempla.
Sz. V a r io s Hilarii conatus ad hærefim in ipfa regia
civitate tarnquarr. in fiio fonte comprimendam
cùm diutiùs ferre non valerent veritatis inimici ;
Imperatoi'i perfoafere , ut quaft difeordia feminarium &
perturbator Orientis redire ad Gallias juberetur. Gloriofum
fànè hoc illius crimen, quod iniquos prava fuapace
gaudere non fineret, & feminarium quoddam eflet,
unde excitarentur afliduè,qui cum hæretiçis difeor-
darent ! Confilii hujus , quo in Gallias dimiflus e ft,
Valentem & Urfacium audores exftitifle teftis eft
Fortunatus. Quöd autem Sulpicius eum abfque exfilii
indulgentia in Gallias dimiifum a i t , variis eruditorum
conjeduris locum præbuit : ilium nimirum aut mi-
litis alicujus euftodiæ creditum, aut Pidavis prohibitum
efle e gred i, aut aliquam fecum ubique tulifle
exfilii notam. A t quàm liberum ei ftierit quocumque
libuerit excurrere, fatis probant quæ proxime à fuo in
Gallia sreditu egit. Sulpicii verba Fortunatum jure
dixeris interpretari voluiffe, ubi ait Hilarium in Gallias
redire compulfum, exfilium amphus fepati exiftimaf-
f è , quöd illic terminum difeeptationis non confècu-
tu s , Ecclefi* perturbationera relinqueret. Ideo etiam
fortè didus eft abfque exfilii indulgentia dimiflus,
quöd Imperator moleftum interpsllatorem à fèreino-
vere cupiens, eum velut indignans in patriam redire
juflèrit, donee de caufa ipfïus maturiùs delibera-
retur.
S3. Tum verb Hilarium de preelio revertenteiu
Galliarum Ecclefia complexa eft • non quidem poft
Conftantii obitum, quod fbnare videntur Hieronymi
in dialogo contra Luciferianos verba ; fed, uc in Chro-
nico accuratiùs icribit > poftremo ejufdem Imperatoris
anno. In illo enim libro communem eccle-
fiai um ex epifeoporum exfuLintium reditu lætitiam
delcribens , Hilarium ab iis , quibus Julianus Augu-
fti dignitàte audus reditum adecclelias permifit, dif-
tinguere non admodum curavit. Qiiod ea fere ratio-
ne fe c it , qua Sulpicius aliique lie narrant Paulini,
Euiebii, Luciferi, Dionyfii, Hilarii, Rodaniique exfi-
l ia , ut quamvis tribus diverfis Conciliis, uno tarnen
&eodem ejedoseos crederes. Cum Hieronymi Chro-
nico confentiunt Sulpicius atque Fortunatus j quippe
qui Hilarium , poft quàm Conftantinopoli libellum
fuum Imperatori obtuliflet, ab ipfomet Conftantio,
non à Juliano , ad ecclefiam fuam dimiifum fuiffe
tradunt. Singulis fuffragatur Gregorius Turonenfis
epifeopus. Cum enim eum quarto exfilii fui anno Pi-
davos reverfum memoret , cùmque fuperiùs certis
nianifeftilque momentis confedum f i t , ilium fob an-
ni initia relegatum efle j paulo ante annum 361, qui
A Conftantii poftremus fu i t , illi ab exfilio redeundi
poteftas fada fit necefle eft.
84. Indulta: ei poteftatis hujus fama per Occi-
dentem citb increbuit > & ad Martinum ufque per-
venit. file ex Illyrico primum ab Arianis,aedeinde
e monafterio, quod fibi ftatuerat Mediolani, ab Au-
xentio pulfus, ininfulam Liguftici maris, quam * Gal-
linariam vocant, turn fefe receperat. Hoc igitur audi-
to feftinus tentavit ut optatiflimo magiftro redeun-
ti Rom* occurreret. At pium paftorem jam Urbi
eripueratardens revifendi gregis defiderium. Dignum
_ etiam erat humili Chrifti Confeflore, ut ocyflime fo-
15 geret plaufus & honores, quos ei ingenii, fe ien ti* ,
virtutumque fplendor, ac tot pro Ecclefia impenfi la-
bores illic meritö ei pepererant.
85. Cum autem circa infulam propinquaret, qu*
in nonnullis mfl. Gallinaria, in aliis Dives appellatur,
a vicinis monitus earn ob multitudinem ferpentuni
efle inhabitabilem , illuc pr*cedente crucis auxilio
defeendit, fixoque hgno ferpentibus metam pofuit.
H*c infula alia videtur ab e a , quam ex Martini hab
itation liquet inhabitabilem non fuiffe.
Stf. Quanto cum plaufuacfavore Pidavis exceptus
C At, cogitare facilius e ft, quam verbis enarrare. Teftis
eft Fortunatus, cam turn populis ipfius hetitiam exftitifle
, quafi patria cum iplb eis reddita eflet , qui
fe fine illo exfules exiftimabant. Hilarius ipfe non
modö carilfim* plebis fu* , fed & diledi difeipuli
fui Martini con lp ed u , eodem prope tempore eft rec
re a te . Hie enim Romam pro fedus, ilium ubi jam
pr*teriifle audivit,ita veftigiisperfecutuseft, utnon
multo poft ipfum Pidavos pervenir'et. A quo cum
gratiflime fulceptus fuilfet monafterium, Locogeia-
cum * didum , quod primum in Galliis novimus,
haud longe ab oppido Pidavenfi fibi collocavit.
D Summum hoc in Martino Hilarii defiderium quo magis
confideramus, eo perfoademur amplius cum hoc
illi veterem intercefliffe neceflitudinem j eaque vera
e fle , qu* de Martino apud Hilarium ante quam ex-
fularet diverfante Sulpicius na rra t: ut in eo uno fit
lapfos,qubd Juliani nomenaltcrius Imperatoris loco
ei fubrepflrit.
87. Hilarius ab exfilio redux non folum fanditäte
, fed & miraculis corufcavit. Nam poft aliquot dies
afflida mater diiplici infantis fui m orte, qui cum abfque
baptifmi regeneratione defondus e fle t , praftn-
£ tern amijerat lucem s & pcend futuri feculi non carebats multis
ab Hilario precibus ac lacrymis p e tiit, ut fih'um
aut fibi aut baptifino redderet. Quibus commotus
piuspopuli pater, fpedante plebe, ad confueta recur-
rit orationis arrna: neque ä te rra, in quam proftratus
jacebat, priiis furrex it, quäm infäns amortuis forre-
xiflet. Notanda font hoc in loco Fortunati verba,
quibus citm luperiiis dicat , infantem abfque ba-
ptifmi gratia defundum pcend futuri feculi non ca rere; lau-
detque infuper Hilarium , quöd hoc prodigio orcum
Jpoliavit: fuam de infantum hujufmodi pcenis fententiam
fatis declarat.
F 88. Scriptor idem non minus miratur virtutem,
qua file fili* fu* Abr* mortem impetravit; quäm
qua reddidit infanti mortuo vitam. Illam c * lo ,n o n
ficculo adamans, jam celefti fponfo defponderat, modö
& ipfa eum fibi cooptaret. Ubi igitur illam ardenti ejus
deliderio teneri cognovit,non conquievit ab oratione,
donee ipfa fine dolore , fine contagio de mundi ludibrio migrant
ad Chnftum. V ix autem Abram propriis mani-
bus venerand* tradiderat fepultur* ,.ciim ipfius mater
c * li cupida ab eodem poftulavit, ut & ipfa fi merere-
tu r , erepta de mundi crimine ad c*leftis regni gloriam
Q tum filia tranfmitteretur. Quod aflidua ipfius oratione
baud multo poft obtinuit. Sic cümHilariiconver-
fatio in c*lis e flet, illuc feftinabat tranfmittere,quos
non in terris nifi propter|c*lum diligebat. Utramque
. autem, ut ex Hildeberto Cenomanenfi tradit * Bou-
chetus, in «de fandis Johanni & Paulo facra condidit.
b b
sulp'tc. sev.
in vit* fant
Albtnga.
* vulgi
Ligttge. s
quod modo
Jcfuitæ ob-
tincuc.
Infantem à.
mortuis
excitât.
* Annal.
Ajuit. 1. 1,