R!
cffe deduaos l aut hanc ipfam vitam non ad A fitatis Dominum atque infinitatis patentem in.
aliquem profedum effe xtermtatis indultam : tra anguftias metaUorum 8c lajndum £c ftipu.
f»quamprofeddnonambigeretur munus Dei tum coartabant. Dignunjque jam non erat,
non efiereputandum | cum tantis afflidata an- audores eos veritatis exfiftere R qvu ndtcula
goribu“ & tot moldbis impedita | fefe ipfa 8e fceda Sc trrehg.ofa fedantes I MM■ ■
atque intra fe d pueriria: ignoratione ufque ad
fenedutis deliramenta conlumeret:) 8tidcirco
ad aliquas fe patientia: 8c continentise 8c pla-
qabilitatis virtutes & dodrinä 8c opere tranftu-
lifle, quöd bene agere atque intelligere , ld
nifltmarum fententiarum fuatum opinionibus
diffiderent. Sed inter hate animus follicitus, utili Hi
ac neceffariä ad cognitionem Domini fui viâ H|
nitens, cùm neque incuriam Deo rerum A fe
conditarum dignam effe arbitraretur , neejue ’J“
proficit , plus tarnen fignificationis introfpe- A fîiæ concluderetur errorem, hunc de Deo puldemU
bene vivere“ effe opmabantur : vitam B I B B
In Dei cog-
nitionem
ardet Hilaautem
non ad mortem tantilm ab immortali
fexus deorum , 8t luccefliones fatorum atque
ortoruip intelügeret : porro autem divinum &
æternum nihil nifi unum efTe 8t indifferens pro
certo habebat , quia id quod fibi ad id quod
effet auâor effet, nihil necefTe eft extra fe quod
fui effet præftantius reliquiflet : atque ita om-
nipotentiam æternitatemque non nifi penes
unum effe 3 quia neque in omnipotentia vali.
V<tlC. u. UI11UM liuuiau«. . ---- ------ I dius infirm iufque,* neque _i n ætTeVr „nitate pofte.
videre prudenter, vel vitarecopfultè,. vel ferre C nus antermfve congrueret; in Deo autem g
patient‘e r : tarnen hi ipfi non rfaa®tis_ _m_:iuh:i SidBIoinSmei Kil •vrprnnm tioteniciue eile venerandum
ad bene beatéque vivendum audtores videban-
tur, communia tantilm 8t convenientia huma-
no fenfui dodtrinarum præcepta ftatuentes :
quæ cùm non intelligere beluinum effet , in-
telledta tarnen non agere , ultra beluinæ im-
manitatis efe rabiem videretur. Feftinabat autem
Deo tribui exiftimandam; cüm boni iargitoris
non effe intelligeretur, vivendi jucundiffimum
fenfum ad -triftiflimum metum tribuiffe mo-
riendi.
3. Et quamquam non ineptam hanc eorum
eile fententiam atque inutilem exiftimarem,
confcientiam ab omni culpa liberam confer-
vare, & omnesliumanx vitx moleftias vel pro.
animus , non hæc tantummodo agere,
quæ non egife, 6c criminum eflet plénum, 8t
hil nifi æternum potenfque effe venerandum.
j. Hæc igitur, multaque alia ejufmodi cum Eia
animo repntans , incidi in eos libros , quos à'T
Moyfe atque à prophetis feriptos effe He-1
bræorum religio « tradebat : in quibus ipfo
creatore Deo teftante de fe, hæc ita contine.
bantur ; Ego fiim qui jum : 8t rurfum , Hac di. &
ces filiis Ifrael, Mißt me ad vos is qui efi. Admi- ''
ratus fum plané tarn abfolutam de Deo figni.
chiS * fenfii continet, quàm exceptus auditu.
’ Nam conclufum palma cælum rurfum Deo
thronus eft 5 & terra, quæ pugillo continetur,
eadem & fcabellum pedum ejus eft : ne inv thro-
no & fcabello, fecundùm habitum confidentis,
protenfio fpeciei corporeæ poflèt intelligi^ cum
id,quod fibi thronus & fcabellum eft, rurfum
cherrimæ fententiæ modum propheticis voci-
bus apprehendit : De magnitudine enim operum,
& pulcritudine creaturarum , confequenter genera- ■
tionum conditor conjpicitur. Magnornm creator
in maximis eft,& pulcherrimçrum conditor
in pulcherrimis eft. Et cùm fenfum ipfum
f egrediatur operatio 5 omnem tarnen fenfum
ip(à ilia infinitas potens palmâ ac pugillo ap- longé necefîè eft excedat operator. Pulcrum
prehendente conduderet ; fed ut in his cun- itaque cælum , æther,terra, maria, & univerdtis
originibus creaturarum Deus intrà extra- B fitas ornnis eft, quæ ex ornatu fuo, ut etiam
que , & fupereminens & internus , a id eft
circumfufus & infufus in omnia nofeeretur,
cum 6c palma pugillufque continens potefta-
tem nature exterioris oftenderet 5 ac thronus
&; fcabellum fubftrata efTe b ut interno exte-
riora monftraret, cum exteriora fua interior
infidens, ipfe rurfum exterior interna conclu-
deret : atque ita totus ipfe intra extraque fe
* continens, neque infinitus abeftet a cundis 8
Græcis placet, dignè id eft, mundus
nuncupari videtur. Sed fi hanc ipfam rerum*
pulcritudinem ita fenfus naturali metitur in-
ftiudu, ut etiam in quarumdam volucrum ac
pecudum accidit fpecie, ut dum infra fententiam
fermo eft, fenfus tarnen id ipfum intelli-
gens non eloquatur 3 quod tarnen rurfum , dum
fermo T5mnis ex fenfii ‘eft , fenfus fibi ipfe lo-
quatur intelligens : nonne hujus ipfius pulcrifpccicm,
II
non verbo,
aflequimur;
neque cunéû ei qui infinitus eft non ineffent. C tudinis Dominum neceffe eft totius pulcritu.
dolorum : fed hunc tanti muneris Deum pa- D ficationem, quæ naruræ divinæ incomprehen.
His igitur religiofiflimis de Deo opinionibus
veri ftudio detentus animus dele&abatur. Neque
enim aliud quid dignum elfe Deo arbitra-
batur,quàm ita eum ultra intelligentiasrerum
efe, ut in quantum fe ad aliquem præfùmtæ
licet opinionis modum mens infinita proten-
deret, in tantum omnem perfequentis fe na-
turæ infinitatem infinitas immoderatæ æterni-
tatis excederet. Quod cùm à nobis piè inteldinis
efe pulcherrimum intelligi 3 ut cùm æter-
ni ornatus fuifpecies fenfum intelligentiæom-
nis efïugiat, opinionem tarnen intelligentiæ
fenfus non relinquat ornatûs ? Atque ita pul-
cherrimus Deus eft confitendus : ut neque
intra fententiam s fit intelligendi, neque extra
intelligentiam fentiendi.
8. His itaque piæ opinionis atque doélrinæ
ftudiis animus imbucus, in fecefe quodam ac
rentemque cognofcere, cui fe totum ipfe de
beret, cui famulans nobilitandum fe exiftima-
bat, ad quern Omnem fpei fua: opinionem re-
ferret , in cujus bonitate inter tantas prxfen-
tium negotiorum calamitates, tamquam tutifli-
mo fibi portu familiarique requiefeeret. Ad
hunc igitur vel intelligendum, vel cognofcen-
dum , ftudio flagrantiffimo animus aceende-
batur.
fibilem cognitionem aptiffimo ad intelligen.
tiam Kumanam fermone loqueretur. Non enim
aliud proprium magis D'eo, quàm effe, intel.
Iigitur5 quia id ipfum quôd eft, neque défi-!
nentis eft aliquando, neque coepti: fed id, quod “
cum incorruptæ beatitudinis poteftate perpe.
tuum eft , non potuit aut poterie aliquando
non efe 3 quia divinum omne neque abolitio-
neque exordio obnoxium eft. Et cùm ’
Dcus intcl-
ligentiam
iccdens fimanifefte
ligeretur , tarnen à propheta hæc ita dicente D fpecula pulcherrimæ hujus fententiæ requief. dc
eonfirmabatui; : Qub c abibo a fpiritu
tuo, aut d facie tua quo fugiam ? Si adfeenderoin
Citium, tu illic es i f defcendero in infemum& ibi
ades. Si fitmfero permas me as ante lucem , & habit
avero inpofiremis maris: etenim illuc mams tua
deducet me , dr tenebit me dextera tua. Nullus
fine Deo , neque ullus non in Deo locus eft.
In cadis eft, in inferno eft,ultra maria eft. Ineft
interior, excedit exterior. Ita ciim habet, atque
cebat, non fibi relidum quidquam aliud a natura
.fua inteliigens, in quo majus'officium prx-
ftare Conditpri fuo h minufve pofiet, quam ut
t a n t u m e u m effe intelügeret, quantus 6c
intelligi non poteft, & poteft credi ; dum intelligentiam
6c fides fibi neceflariie religionis
affamit, & infinitas xternx poteftatis excedit.
9. Suberat autem omnibus*his naturalis ad-
huc fenfus, ut pietatis profeflionem fpesaliqua
- Deo opi-
4. *Namque plures eorunïnumerolas incer- E nullo i fe Dei défit ætemitas ; dignè hoc iô. H J habet# |i neque in aliquo ipfe, neque non in E incorruptæ beatitudinis aleret, quam fanfta de
Ie torum dt eorua m tamilias in_t_rojd_u_ce1b_an_t :_ 6cc v, irIi n m oA nrnfpfl-ärinnpm inrnminr»
omnibus eft.
oüinio ouodam viâricis
lem ac muliebrem fexum in divinis naturis
agere exiftimantes , ortus ac fucceffiones ex
diis deorum aferebant. Alii majores ac minores
6c differentes pro poteftate deos prædica-
bant. Npnnulli nuÛum pmninp Deum effe affirmantes
, eam tantùm , quæ fortuitis motibus
lum, quod effet, ad proteftationem incorrupt«fux atternitatis oftendit.
6. Et ad hanc quidem infinitatis fignificatio- ^
nem fatis fecife fermo dicentis , Ego fum qui"
fum, videbatur: fed magnificentix 6c virtutis
fux erat a nobis opus intelligendum. Namque
ciim efe ei proprium effet, qui manens fernatqqe
cpncurfibus in aliquid exfifteret, natu- per non etiam aliquando ccepiffet 5 atterni &
jam venerabantur. Pierique veto Deum qui- incorrupt! Dei dignus de fe hie rurfum audi-
dem effe opinions publica loquebantur , fed F tus eft fermo : Qui tenet calum fabn lt, & ter-
’ ’ • ' *" - 1 ------------ ram pugillo: Sc TurTam: Calum mihi thronus e^,f*
terra autem fcabellum pedum meorum. Quam do-
mum mihi adificabitis, aut quis locus erit requie-
tionis me a ? Nome mams me a fecit hac d / Uni-
verfita$ cxli palmä Dei tenecur, 6c univerfitas
terrx pugillo concluditur. Sermo autem Dei s
Wiamu ad opinionem religipfx intelligenti«
7. Quamquam igitur optimx hujus atque
’ inexplicabilis intelligentix fenfu animus gau-
deret, quod hanc in parente fuo 6c creatore
immenfx xternitatis infinitatem veneraretu^
tarnen ftudio adhuc intentiore ipfam illam in-
finiti 6c xterni Domini fui fpeciem quxrebat,
e ut incircumfcriptam immenfitatem in aliquo
pulcrx intelligentix effe opinaretur ornatu. In
Deo opinio 6c boni mores quodam vi&ricis
militiæ ftipendio mererentur. Neque enim fru-
dus aliquis efet, bene de Deo opinari : cùm
omnem fenfum mors perimeret , 6c occafus
quidam naturæ deficientis aboleret. Porro autem
non effe hoc dignum Deo ratio ipfa fua-
debat, deduxife eum in hanc participem con-
filii prudentiæque vitam hominem lub defe-
dione vivendi 6c æternitate moriendi : ut in id
In immor-
talitatis
fpem aflur-
git Hilaquibus
cùm religiofa mens intra imbécillitatis F tantùm 1 non exfiftens fubftitueretur, ne fubhunc
eumdem incuriofum rerum humanarum
ac negligentem pronuntiabant. Aliqui autem
ipfas illas creaturarum corporeas confpicabi-
lefque form.as in elementis terrenis 8c cxlefti-
bus adorabant. Poftremó quidam in fimula-
cris hominum, pecudum, ferarum, volucrum,
ferpentum, deds fuos collocabant, & univer-
3 Martinus Lipfius poft Erafmum ob quam, addita particula oh
.prsetcr fidem m(t Mox apudeofdern, refutandum: in editionc Ba-
dü Afccnfii, refutandum vel TefytanAHm, cjuomodo cxft^c in uuo c
Colbertinis M tp h edit. iar;ifienfi ^nni i ^.p,j. Sc pluribus njff. re-
pHtandam. At in m(T. vetuftioribus , reputapdum. Quod in Kis ad
rnünus, in aliiscodem fenfii ad vitam tefertur. Deinde in piiT. Colb.
jgc Germ. languoribus, non angoribus.
b Bad. Er. Lipf. tc miT. non pauci, exiftimare. At potiores cura
Paf- txfifien.
Non ira abhorrée Hilarius > ut Seul reçus fibi tingit, a dodtr;
facris libris autftpricarem K!c tribuat >
Pial-----------e-o--r-u-m---d-e-m-- -l-è-n-f-ü--m-- -e-x; irp—fa ^q-ii-a--n-e-n--d-u--m-- -e-l-l-e- -d-é-fendit.
i In aliquot mlT. additur hic omnitt, quod & habenc X- xx.de
quibus licet dicat Hilarius in P/al. n 8. lit. 4. n. d. Nobit neque tu-
tum eft tranflationem i x x . Interpret um tranfgredi: ho» tarnen indu-
biis tantum acdi/ficilibus locis prxfcrt, cum latinam verfionemfe-
qui folcat, ac max im c hic , ubi fecundum l x x . namque, pro
norme vertepdum ei fuilTet.
* Aliquot mff. cum vulgatis, idem circumfufus, Sc m ox, ettm &
palmo pugilloque continens.- caftigantur eX vetuftioribus libris. Verba
Hilariiilluftrant hxcGregorii lib. z. Moral, c. 8. Celumpalmo
metiens, & terram pugillo concludens oftenditur, quod ipfe fit circum-
qttaque rebus quas creavit exterior: id namque,quod externis concluditur,
dconcludente extexius continetur. Per fedemergo, cui prtfidet,
intelligitur effe internes fuprdque; per pugillum, quo continet, exteriks
fubterquefignatur. . r . ' . _ ,
6 Editio Par. cum quibufdam non mfenons notse mff. ut in thro-
no. Magis probamus cum aliis libris ut interno, fumta particula ut
pro velut.
* Vetus codex Colb. aliique, 6)sib ibo. Utraque ledkio Traft. in
Pfal. 138. exhibetur. . ^
d Unus e Colb.mff. neque fine aliquo. Alii recentiores, neque non
in aliquo. Melids abeft non ab exculis 8c antiquioribus mff. Nam
quatenus habec, non ipfe in aliquo intlufus; fed quodvis potius
in ipfo eft : quatenus verb habetur, in omnibus eft.
c Bad. 8c Er. ut imam. Lipf. & Par. ut illam• Neque unam neque
illam habent mff.
f Editi, fupergredtatur: nullius veteris libri autoritäre.
E id eft, liebt pulcritudinem illius ne intelligentiiE quidem fenfu
eomplc&amur, adeoque non fit intra fententiam intelligendi; fenfus
tarnen di t a t eum, qui ita captum fuum fuperat, intelligendum
eße pulcherrimum : qua ratione Dei fpecies non eft extra intelligentiam
fentiendi, puca, eam effe omnium pulcherrimam.
*> Apud Bad. & in uno mf. Colb. muneris fui. In editis aliis,
munujve. Magis placet cum duobus mll. Colb. neenon German.
* Abeft non ab uno mf. Colb, malb : perinde enim eft non exfiftens
fubftitueretur , ac ex non exfiftente conderetur. Porro , fubfti-
tuere , pro creare rurfum ufurpatur infra lib. 6 . n. 18. ficuc & 1
Fauftino Hilario noftro acqualx adversus Arian. Atcendenda eciam
particula ne, quat ut h ic, ita Sc aliis, pro ut non fiepius effertur ,
(eil. ut non exfifteret, poßea quam exfiftentia donatus eft. Idem
argumentum de immortalitare hominis non minus darb tiacta-
rum ridefis in Pläl. 118. lit. 14. num. 1.