'Trattatui inter genuinos locum negare nefas ducimus, j
epi.imvis librarium , qui in aliis eptoefue nommlla refe-
cando nut demutando Jibi permifit, tfeque in hoc jibi
temperafifc fufpicemur. Quidni hujus negligent id to tins pfal-
mi explanationem, qua ad calcemprornittitur, nobis erep-
tarn aolcamus ? Hie igifur ft cul minus aliis elaboratus vi~
dcatur , id vel librarii incuria licebit attribuere , vel
etiam opinari eum ad nos pervenijfe, cjHalcm Hilarius fu-
derit ex tempore & ex cathedra, non qnalem ex Jecre-
tiori ceila politum ediderit.
Lex fide i. "W"^ O N il to efi cVnfiteri Domino 3 &pfallere
P°‘^s cffc_ nomini iuo , AltiJJime, Sc reliqua. Poft
dtu profuic. ^ Legis teTnpora Sc cognitionem veritatis,
Convenit Corpus ipfum potius , quam um.
bram corporis contueri. Lex enim eorum, qua:
in Domino noftrojefu Chrifto implenda erant,
fpedem compleditur. Non ipfa veritas, fed in
a ea meditatio veritatis j4 * utilis fide potius quam
effe<ftu , imitatione quam genere. Ea enim,
qua; obfervari prxeepta funt, non virtute effi-
cientia: ipfius utilia erant , fed obfervantium
fide falutaria, ut facrificiorum diverfitates , Sc
holocauftomatum religiones , Sc circumcifio-
nis cura, & fabbati otium. Hare enim omnia
b Sc pratermifla culpam b habebant, & gefta
fub futurorum fide proderant, ficut ait bea-
cal. ■ }. 23. tus Apoftolus : Prius autem quam veniret fi-
&c- >j des , fub lege conclufi cuftoaiebamur in ea
e is fide qua; incipiebat revelari. Itaque lex c pa:-
>j dagoga noftra fa<fta eft in Chrifto, uti ex fide
» juftificemur. At ubi venit fides, jam non fu_
>3 mus fub pxdagogo jomnes enim filii eftis fidei.
Ergo quotienlcumque aliquid ex lege relegi-
tur 5 in opere pra;fentium mandatorum, fpecu-
lum futurorum eft contuendum.Et erat quidem
congruum de fingulis fuperius comprehenfis
afferre rationem ; ut fecundum Apoftoli do-
drinam univerfa intelligerentur fide futurorum
potiiis quam virtute ipfius efficientia; profuifle:
tamen in unum congefta omnia audientibus
ne non tarn cognitionem potius quam onus
afferant, unam ex fuperioribus partem retra-
demus, Sc earn fcilicet qua; temporinecefla-
ria eft, id eft , fabbati diei 5 quia ita plalmus
inferibitur, Pfalmus cantici in die fabbati : ut
cum per Scripturarum cafieftium audoritatem,
qua: ratio in fabbati requie contineatur, cog-
noverimus * parem ceterarum quoque rerum,
qua; in lege funt, efficientiam fentiamus.
Sabbatum i. Et de otio quidem diei huj us multa prx-
Judaicum. cepta funt. Nam & in ea Dominus perfeda
d mundi hujus d foliditate requievit: feriptum
cm. z. z. eft enim, Et requievit Deus in die feptima ab
omnibus operibus fuis qua: inchoavit facere.
Et rurfum hare eadem fandificatur in lege,
adeo ut orftne opus agi vetitum fit, ficut feri-
ExtJi zo. bitur in Exodo: In mente habeto diem fabba-
* &c- 33 torum fandificare eum: fex diebus operaberis
» & facies omnia opera tua 5 feptimo autem die
*> fabbatum Domini Dei tui: non facies in ilia
4 Ita legendum putamus, cum in mf. exftet & tills fide, quod
legi deerat, fidem fuppJevifle docetur in PfeJ. 33. n. 3.
h Qaiftais enim a finerficio deftitijfet, ipfe obnoxittm fe efficient
ejfie m*ledi3 o. inquit in Pfal. ƒ3. n. 13. ubi non voluntariam fuifle
probar legis obfci vantiam, hoc eft 3 uon ita liberal^, ut fine ream
pofl« prxtcrmicti.
die ullum opus. Ergo fabbato & quies Dei «
eft, Sc hominum otium. Sed quid hoc profi.
ciet ad pfalmum, in quo fadura Dei gaudium
eft , Sc profundæ cogitationes ejus, Sc exa.
riendus peccator ut feenum, Sc juftus ut pal.
ma florefeens Sc multiplicandus ut cedrus?
Nulla hîc diei feptimi requies^ nullum huma.
norum operum Otium decantatur. Ergo quia Aliuj
nihil in pfalmo de requie hujus fabbati conti.
netur} proprietas requietionis Sc fabbati, quod 'mu!'
in lege præfcribitur , requirenda eft in pfal_
mis. Legimus itaque de impiis didum, Sicut p/.h;
juravi in ira mea , fi intrabunt in requiem « 1
meam. Deus in facramenti religione confirmât
, non adituros requiem fiiam : non ut
opinor hujus fabbati requiem fignificat, in qua
poft mundi ædificationem feribitur quieviffe.
Nam follemnitatemac lætitiam diei hujus om.
nes Judæi in earn gloriantes introeunt, ex qui_
bus necefîè eft plures in peccatis agere ac vi-
! vere : hanc enim diem ad quoddam teftimo-
nium dignationis in fe Dei honorant. Si hæc
ergo Dei eft requietionis dies ; quod cum ve-
nià didum fit, jam Deus mendax eft, cum in
fe contumaces, in Filium parricidæ, requiem
diei hujus obtineant.
3. Dehinc cùm omnibus omnino, fine ex- Opa
ceptione aliqua , nihil operis agere , fed in
otio quiefeere jufRim fit j quomodo rurfum
Dominus fabbatum folvit dicens, Nefcitis \ui
) quia facerdotes in templo fabbatum violant ,-
Sc fine crimine fimt ? Ergo non hæc quies eft
fabbati, nec hoc ejus otium eft j cum quando
non quiefeentes jn fabbato maledidi fint.... Ewty
fub Legem firmitatis accipiens. Si fol figna-
que cetera curfus fuos obeunt, Sc habent ab
eo permanendi in his in quibus funt fubftan-
tiam, à quo in hos curfus atque in hæc officia
compofita funt : fi terra frudus fuos pro-
fert, materiem fecunditatis in dies fiimens,
per quam ei fecundùm temporum vicem quæ-
dam fertilitatis natura fubjeda eft : fi quoti-
die animarum origines Sc corporum figura-
tiones occulta Sc incognitâ nobis divinæ vir-
tutis molitione procedunt : Sc magnum eft
muneris tanti dona fentire , cùm .tamen eorum
inftitutio nefeiatur. Sed hæc etfi opus Dei
funt, verûm in his labor eft nullus. Et quam-
quam habeant ex audore fiio ac donante quód
talia fimt } non tamen eum à quo orta, &
per quern quotidie talia funt, defatigant.
4. Et quidem hæc magna Dei opera funt,
cadum continere, folem cum aftris ceteris lu-
minare, fementis terræ incrementa fufficere:
fed longé his majora opera perfeda funt. Moy- PCIC[B'
fes enim tantùm vifibilium rerum creationes
enarravit rudibus hominum animis, ea ad co
nitionem Dei proferens , quæ pofient intet
. C.Slf ,l8; ^lr- n - u - legis juft ficati» evangelic* jufti-
jtcattonis fidetqut padagoga prardicacur.
^ Hîc fioliditas intcgricatcm fonat, ac mundum numcris fuie
abiolutuni fignificat : qua intclligcntia habcnni* in Pf. 68. n. 1».
quid terra fui'ccpta finu femina mnturitate confiolidet.
ligi Sc videri : ut per hanc confpicabilium A lim fanus paralyticus t fed etiam oneri utilis
o p e rum magnitudinem, virtus ejus qui operas fadus eft. Judad paralyticum violati fabbati
tus eft cognofceretur 5 ut Creatoris poteftas arguünt ^ dicentes , Sabbatum eft, non licet
per creatura; admirationem poflet intelligi; tibi tollere grabatüm tuum. Quibus refpom
Sed Paulus Teftamenti4 interpres., non jam dit, Qui me fecit fanum > file mihi dixit, Tolle
ladis fed panis cibüm ingerens , ita de Do-
. mino tradidit : Qui eft imago Dei, primoge-
1 nitus omnis creaturæ, quia in ipfo conftituta
. funt omnia in cælis Sc in terra , vifibilia Sc im-
» vifibilia, five Throni, five Dominationes , fi.
grabatum tuum SC‘ ambula j eunidem audo^
rem fadi fui proferens, quern falntis* ut non
exiftimaretur ab eo culpa violati fabbati pofle
proficifci > cujus in verbo huiliani Corporis ini
ftauratio conftitiffet» Ergo quia paralyticum
ve Principatus, five Poteftates, omnia in ipfb B Dominus curaflet in fabbato , übl fadi vene»
j Sc per ipfum fada funt, & ipfe eft ante om.
» nes , Sc omnia ipfi conftant. Pertrahit ergo
iios Dodor gentium de cognofcibili materia,
in invifibilium intelligentiam, Sc nos ad cog-
nofeendos principatus Sc poteftates Sc thro-
nos Sc dominationes de terrenis atque hu-
milibus educit. Verurn hxc ex nutu Dei paths
Sc in cadis Sc in terra manent atque ex-
fiftunt: Sc licet per Filium omnia , tamen d
ratio cónfequi debuiflet , illic Juda:Orum omnium
odium Commovetur. Quibus Doiüinus
refpondit, Pater nleusufque modó operatur,
Sc ego operor.
6. Sed furgit Me ad violati y ut putabant^
fabbati * gravior indignatio, quód patrem fuum
Deum dixerit, a:qualem fe faciens Deo. Sed
unde hiejudads dolor eft? Non enim ita Io«
cutus eftj Deus pater meus eft. Sed vim aD
ibid. 17*
Deo omnia. Ipfe eft etenim caput & princi- C tulit veritas , Sc confeifionem invitis ratio ex.
pium univerforum, & in ipfb univerfa funt
conditaj licèt poftea de thefauris in fe conduis,
fecundùm arbitrium poteftatis æternæ,
fingula quæque protulefit. Verùm cùm in omnibus
Chriftus operetur, ejus tamen opus eft
■ qui operatur in Chrifto y Sc ideo , Pater meus
torfit j Deo enim effe «qualem opera loque-
bantur. Illi irafeuntur quod non audiunt, Sc
pati nolunt quod ignorare non poffunt j Sc hoc
in Chrifto oderunt , quod eos intelligere eft
neceffe. Opus ergo Patrls in quo eft ? In eo
fcfiicet quod agit films : ait enim , Non po- 2
ait, quotidie operatur, Sc ego operor • quia teft Filius à fe facere quidqüam, nifi qüod vi-
opus Paths eft, quidquid manente in fe Deo derit Patrem facientem. Non utique virtutem
I patre filius Dei Chriftus operatur j atque ita fibi ademit j fed öbfèquio,fè paternodevinxit
Uer.- per filium quotidie * omnia, quia omnia Pa- Darbitrio. Non enim nudo fermone fignificat,
ter operatur in Filio. Igitur quotidie Chriftus Non poteft Filius facere , fed adjeclc , ab fe
operatur: Sc , ut arbitror, animarum initia, quidquam, nifi quod viderit Patrem faciençonfigurationes
corporum, profeftus Sc incre- tem. Ergo quód facit file , b famulatus eft : b
mentum viventium opus ejus oftendunt. quia non à fe quidquam , fed id qüod vide-
|ici 5. Ut autem abfolutiùs intelligere polfimus rit,facit j minifterium veniens c de exemplo^ c
liab- qUæ operatio Dei fit, Sc quomodo * operans non operis, fed voluntatis • quia opus Patris in
pc- Pater operatur Sc Filius, originem diéti hujus voluntate eft. Id enim Dominus ait , Non bhan-6"
acrc-.nolle debemus. Inter ceteras enim curationes, veni voluntatem meam facere , fed ejus qui 3*‘
quibus fe Dominus in carne hominis Deum . me mifit s docens non aliud veile fe , qulm
docebat, fub vifibili materie poteftatem invi- È quod vellet file qui eum miferat. Ergo volunfibilis
virtutis oftendens, paralyticum triginta tatem Patris Filius tamquam exemplum opeoclo
annorum in natatoria porticus Salomonis rationis introfpicit j quia intra paternarum coinvenit
exfpeftantem alicujus auxilium , per gitationum providentiam quaaam futurarunl
quern ad motum aquæ per Angelum incitatæ rerum prædeftinatione formantur. Introfpicit
deyehi poflet. Erat autem hoc Sc in tempore autem per mutuam caritatem atque naturam :
Sc in homine virtutis , ut cùm fons pifeinæ ait enim , Pater diligit Filium, Sc omnia de- ibid* j.io.
commotus effet, file , qui primus aquas effet monftrat & quæ ipfe facit. Ita Sc huic Dei
ingreffus, omnem infirmitatem qua affli&are- ex quo ipfe Deus natus eft, voluntatem nofle
tur evaderet. Erant autem hæc Sc præfentium pervium eft 3 Sc illi, quód voluntatis fuæ cogeffeftibus
utilia , Sc futurorum fpeculo imagi- F nitionem filio congenuerit, eft benignum.
nata, cùm angelo ad aquas yocante omnium 7. Ergo ad fabbati diem, ex quo odium Sabbiw
commovebatur , refponfum eft, Pater meus ope*
ufque modó operatur, Sc ego operor. Eft ergo
opus Dei fabbato ? Eft pknè : nam nifi
efïet, cælum dilaberetur, lumen folis occide-
ret., terra non ftarec, fru&uum omnium inægritudinum
promta effet abolitip. Hunc er-
go paralyticum die fabbati Dominus ubi vi-
dit, verbo curat, præcepto falutem infirmants
efficiens j Dicit ergo paralytico , Surge,
toile grabatum tuum, Sc ambula. Jam non fbc
a In m f recens manus afljccit novi. An non reilius adjeciflcc
veteris ! Non eft prxeermittendum quod proximè ante habetur per
ere a tur*. admirationem. Sic enim pnedicatur lib. 7. dc Trin. n. j .
Sabcllium petgeftorum admirationes Chriftum Deum agnovifle, &
lib. 8. n. 3 o. per data unicuique utilitatis a'drnimtiones Spirirûs donum
non latere, ac demum lib. in Conftftnt. n. 8. coram vcnc-
randis Martyrum oflibus cerni admiranonitm opera.
füdfiamulatiti ac minifterium intclligcntia ea hîc prxdicatur,
qua lib. 4. dc Trin. n. 16. docctur cificcrc quod Pater ei jubeat,
racionc fcil. audtoricatis qua cum gignit. ,Sic Tcrcullianus lib.
contra Prax. n. i i . Patrem cum Filio & SpiiitU-fdn&o quafi!cum
miniftris & arbitris Ioqucntem inducit ac diccntem, Tatianins hominem
See. & paulo pèft i Cetcrum etfi ubiqitt unco unamfiubftan^
tiam in tribus coharentibus; tamen alistm dicam oportet ex necefifiitan
fensüs eum qui jubet, eum qui facit.
c Quod videl. potiftittcm ejficiendi non per incrementa indulta-
rum ad unumquodque opus viristm fiumeret, fed de cognitione prafiu-
meret prafiumetet autem non de aliquo operis corporalis exempt0 , ut
aliquid prius Pater facertt. Sc cetera qua: vidcflslib. 7. d«t Trin.
n. 16. Confule & fib. 9. a. 44.