R c ponui'
Quiigitu
bus de fe Dei creditur i quomodo id quod
fine fenfu a inteiiigentiæ æternæ natum Tempered
eft, ante-tempora æterna eflè,apofto-
lica fidesb cùm locucafitjid rurfus non fuiflè
ante quàm nafcitur | per fei^um humanæ intelligence,
noftri temporis c infidelitas elo-
A fuifle ante quàm nafcitur.
quitur ? cùm quod ante tempus natum eft, fèm-
per eft natum: quia id quod eft ante æternum
- tempus, hoe Temper eft. Quod autemTemper
eft natum, non admittit ne aliquando non
fuerit : quia aliquando non fuifle, jam non
eft Temper eflè. Semper autem efTe, excludit
non Temper fuifle. Et excïufod eo, per id quod
Temper eft natus, non Temper fuifle * non ca-
dit in fenfum, ut hon fuerit ante quàm natus
fit : quia qui ante tempora æterna natus eft 5
natus eflè Temper in fenfu eft 5 cùm tarnen ante
tempora natum e eflè non fubeat in fenfum.
Nam fi, quod utique convenit ,ante creaturam
feu invifibilem feu corporalem , Sc ante omnia
fæcula 8c tempora æterna , Sc ante fenfum om-
nem natus confitendus eft efle, quf per id,
quôd ita natus eft, Temper eft * concipi quoque
nullo fenfu licet,ut non fuerit ante quàm nafcitur
j quia Sc ante fenfum omnem eft, qui ante
tempora æterna natus eft, Sc in fenfu num-
quam eft eum, qui Temper efle confitendus
eft, non fuifle.
c> 29. Sed argutë hujus interrogationis cals
lumnia antefertur : Si , inquit, in fenfum
» non cadit non fuifle ante quàm nafcitur ,
» reliquum hoc fenfui eft , ut qui erat natus
fit.
30. Et calumnianti refpondebo : Num-
a‘ quid à me aliud , quàm natum, dici memine-
s rit? Aut numquidante tempora æternaf eflè,
1 id ipfum fit quod eft, eum qui erat nafci ? quia
na fei quod erat, jam non rtafei eft, fed 6 fe ipfum
demutare nafeendo. Natum autem Temper
eflè hoc eft, fenfum temporum nafeendo
præcurrere, neque inteiiigentiæ parère aliquando
fuifle non liaram. Non eft itaque id ipfum,
natum ante tempora æterna Temper efle , Sc
Sc efle ante quàm nafci. Natum autem ante
tempora æterna Temper eflè , excludit non
31. Ceterùm non relinquit priùs eflè quàm ;
nafci : quia qui ultra fenfum eft, in nullo fub- (
jacet fenfui. Nam fi ultra fenfum eft, natum j
fèmper eflè ,• non licet jam eflè poft fènfum, t
non fuiflè eum ante quàm nafcitur. Cùm itaque
natum Temper efle, nihil aliud fit confia
tendum eflè , quàm natum $ id fenfui, ante
quàm nafcitur vel fuiflè vel non fuiflè, non
fubjacet : quia fenfum nihil aliud, quàm ante
B tempora æterna natum efTe, Temper anteve-
nit. Natus itaque eft, Sc Temper eft : qui nihil
aliud de fe patitur inteiligi Sc did poflè, nifi
natum. N ara cùm anterior ipfo tempore h fen-
fuum eft, ( quia ante fenfum tempus æternum
eft j ) non admittit fènfum de fedijudicantem,
eflè aut ‘ non fuiflè ante quàm nafcitur : quia
Sc eflè ante quàm nafcitur, non fit nativitatisj
Sc non fuiflè, jam temporis fit. Ergo Sc infi-
nitas temporum æternorum quod eft tempoen
ris, id eft, non fuiflè, confiimit : Sc nativitas
quod fuum non eft, id eft, ante quàm nafcitur
eflè, non patitur. Quôd fi aut eflè aut non fuifle
fènfùi fubjacebit, jam nativitas ipfa k poft tempus
eft : quia qui non femper eft, neceflè eft
cceperit eflè poft aliquid.
32. Finis igitur Sc fidei Sc fermonis Sc fèn-
sûs eft, Dominumjefum Sc natum eflè, Sc femper
eflè : quia fi quid de Filio mens retroa&a
ferutabitur, nihil aliud ferutantis fenfui, quàm
D natum eflè 1 Sc femper eflè, fèmper occurret.
Ut igitur Deo patri proprium eft fine nativi-
tate, ita Sc Filio debitum eft per nativitatem
femper eflè. Nativitas autem nihil aliud quàm
patrem, neque pater aliud quàm nativitatem
enuntiabit. Medium enim nihil quidquam m nomina
ifta, aut natura permittit. Aut enim non
fèmper Pater, fi non femper Sc Filius $ aut fi
fèmper Pater, fèmper Sc Filius : quia quantum
Filio temporis, ne fèmper filius fuerit,
£ abnegabitur j tantum Patri deeft , ne pater
femper fit : üt licèt fèmper Deus , non tarten
8c pater in ea fuerit infinitate, qua Deus
eft. 33. Etiam in id fe profeflio impietatis exten-
» Vatican* bafilicx codex, intelligentie humant. Sinceriùs alii,
items- Intelligent ia creata , ni fallimur , sterna nuncupatur,
quia sternitate procedendi ad intelligentiam Dei niti poteft, licèt
comprehcnderc cum non valeat : quia id , quod in Deo infinitum
eft, femper fe infiniti fenfus noftri recurfui fubtrahat, ut diftum eft
b a pud Pat. eum, non cum. Neutrum exftatin aliis edit. In
nonnullis mlT. collo cut a vel conlocuta fit. Reftituimus ex potiori-
bus cum locuta fit. Arguitur Me temeritas hxreticorum, qui de
Filii nativitatc différant fccundùm humanam intclligentiam Sc
human* naiur* legem, etiam poft quàm acccpcre verba Apoftoli,
eum ante tempora xtetna natum effe , adeoque mentis human*
captum excedcre docentis.
e Vocabulum sftimatione perperam hie Erafmus inférait, ac
retinucre fcquentes edit, contra fidem niff. Perfidia Arianorum,
quorum nomini parcerc folet Hilarius,ut lib. 7. n. 3. nova bare
fis , Sc num. 6 . novella nunc hsrefis , ita nunc nofiri temporis
infidelitas appcllatur.
<1 id eft , exclufo non femper fuiffe, citm ponitur femper natus.
Namque illud eo refpondet articulo to G rxcorum^
tem St mff. fidem : poftca tamen caftigatus non fuit. Turn in
mff. Vat. baf. & Martin, ntn fubeat in fenfum non fisijfe : inter-
polatoris opera. Hoc porro fibi vult : licèt non fubeat in len-
fum noftrum,, led fuperet, quod ante sterna tempora natum
eft, tamcn in fenfu êft éum femper natum effc, quern ante sterna
tempora natum. per fidem audivimuS.
f In mf. Martin, natum efie.
s Apud Par. defideratur fe. Sic Verbum in homine nafeendo
fe quodam rnodo demutavit, quatenus affumlit quod non erat:
at nativitas non proprie illius , fed hominis alfiimti fuit, quam-
vis etiam Verbo propter unitatem perfonx attribuatur.
h Apud Bad. Sc in mff. Vind. Sc Silv. fenfu eft. In aliis editis,
fenfu non eft. In mff. Vat. baf. Sc Mania, fenfum eft. In ceteris,
fenfuum eft. Mallet forte aiiquis , fensus eft. Ex principiis lib. 11.
num. 46. pofitis maxime pendet corum, qu* hicdifputata funt,
intelligentia.
■ Defideratur non in edit. Bad. Sc Par. ficut in pluribus non
deterioris not* mff. Revocatur ex Er. Lipf. Sc mff. Corb. Pratel.
Remig. Faur. &c. quod Sc exigere videntur fuperiora fimul Sc
fubfequentia.
k In folo codice Vat. baf. poft fenfum eft : quod licit poffit to-
lerari, verius tamen in aliis , poft tempus eft. Si enim percipitur
non fuifle ante quam natus ; illo tempore, quo non fuit, pofterior
eft nativitas: fi verb fuifle quidem, fed nondum natus $ tempus
illud omne, quo prius fuit, nativitas ante fe admittit.
1 In mff defideratur femper efie. Ea librariis facili excidere
folent. in quibus esdem fere voces bis occurrunt. Quern itaque
docet fides ante tempora sterna natum, quemque fermo xterni
patris filium nuncupat, hunc fenfus non pcrcipit nifi femper exfi*
ftentem femperque natum ; adeoque in hac notitia finitur fides,
fenfus Sc fermo.
» In mff. prebx uot*, nomen, ifta ut natum. Confute num. »!•
■ - <•lp
n ip o ra Hindunj
Kanos.
6«. >• »■
b
g l .7 1 . 1
I b iic im .
B p io u ia
fea cata r DTtan.
■ d
dit » ut non Filio tempora nativitatis, fed Patri
o-enerationem adfcribat : quia generationis
M É M nativitatis . fit tempora conftitUC
lV pium tibi ac religiofum, hæretice, exi-
ftimas Deum femper quidem, fed non Temper
patrem confiteri ? Quôd fi ita fendre te
pium eft j Paulum impietatis neceflè eft, Filium
ante tempora aterna eflè dicentem , con-
A pientifE de fe proteftatio, qua; creatam fe do-
cuerit his diefcis: Domtnus creavit me c in initium 6 'uiarum ti..i arum. Prov. 8.at.
demnes : etiam ipfam teftantem de fe Sapien-
tiam, quôd ante fæcula fundata fit, crimine-
ris : quæ Patri aderat turn, cùm cælum præpa-
raret. Sed tu, ut Deo initium tribuas quo pater
eft^ priùs temporibus initium decerne quo cce-
pta erunt. Quæ fi coepta funt, mendax eft
Apoftolus, quTea fit profefllis æterna. Soletis
1 enim tempora de folis ac lunæ creatione nu-
i merare, quia fcriptum de bis fit, E t fint in jk n a
& tempora & armos, Sed qui ante cælum eft,
quod fecundùm vos etiam ante tempus eft,
idem Sc ante fæculumeft. Neque folùmante
fæculum eft, fed etiam ante generationes ge-
nerationum fæcula præeuntes. Quid caducis
Sc terrenis Sc anguftis divina 8fi infinita con-
cludis ? Nefcit Paulus in Chrifto nifi temporum
æternitatem. Non poft aliquid fe efleSa-
y6. Et o te mifer hxretice, qui indulta Eccle- QuX ctCata
fi« adversum Synagogam arma,- contra fidem |
ecclefiafticx prxdicationis invadis : Sc doctrL
na: falucaris munitiflimam intelligentiam rapis fundata.
adversum univerforum faiutem j creaturam '
Chriftum per ha:c verba efle contendens, non Theoiogx.3.
Juda;um potius, negantem Chrjfti ante fxcula
B a;terna divinitatem Sc in omnibus operibus ac
dodrinis f Dei efficaciam, per hxc verba Sa- £
pienti« fubfiftentis exftinguens 1 qu£e fe nunc
creatam in initium viarum Dei Sc in opera
ejus a fieculo dixerit j ne forte ante Mariam
non manere exiftimaretur : neque tamen creatam
pientia, fed ante omnia loquitur. b Tecum à
foie ac lunâ tempora inftituta funt : Chriftum
7- autem David ante folem permanere fignificat,
dicens, Ante folem c nomen ejus. Et ne res Dei
mundi iftius origine inchoatas arbitrareris,
idem ait, E t ante lunam ymèrationes generatio-
num. Defpiciuntur hie tempora à tantis viris
Sc prophetiæ fpiritu dignis : Sc nihil fènfuihu-
mano relinquitur, in quo fe ante nativitatem,
quæ tempora æterna excedit,extendatjfèd hunc
modum tantum habeat religiofæ opinionis fides
, ut Dominum Jefum Chriftum unigenicum
Deum, Sc ad perfedæ nativitatis confeflionem
natum meminerit, 8c in divinitatis veneratione
non ignoret æternum.
35. Sed accufamur mendacii, 8c unà nobif-
cum do&rina apoftolicæ prædicationis arguitur
, nativitatem quidem confeflà, fed æternitatem
d nativitatis profeffa : ut Sc nativitas te-
ftaretur âuiftorem, Sc æternitas in facramento
divinæ nativitatis fenfiim humanæ opinionis
excederet; Profertur enim adversum nos Saa
Codex Vat. baf. cum Martin, ut non fblttm filio. Mox alter
Vatic, fed & Patri. Turn Bad. Er. Sc LtpC generationis adferibat.
In quibus peregrins toanus fecundas curas timemus. Porro illud
non filio See. id eft,nulla Eilii mentione fadta. Patri generationem
adventitiam fuiffe fenbat. Namquc verbum adfenbere propriè
idem eft, qUod rci jam feript* adjicere. Unde & pro adjicere fim-
plicicer ulitatum eft. Etmanifeftttm eft hie reprehendi Ananos,
quöd Patri jam in fua natura conftituto generationem tamquam
adventitium modum adferibant & adjungant. Refinacur quippe
illud Arii in fua Thalia apud Arhaual. Or. a. cont. Ar. p. jio.
& )!*• De/« non femper erat pater : fed fust quando folum
Deus erat, & pater nondum erat. Turn de Verbo : F uit quando non
erat : neque erat ante qubm fieret, fed exordium ut crearetur etiam
ipfum habuit. Erat enim fo’.us Deus, necdum erat Verbum & Sapen-
tia : deinde cum vellet Deus nos condcre, tunc ttnum aliquem fecit,
quern Verbum Sapientiam nominavit. Ex quibus liquet, cum quo
nofter Hilarius modo caufam habeat.
fc Mff Martin. & Vat. baf. Et cùm à foie : malè. Hic cadem eft
phrafis ac fuperiot, Soletis tempora de folis ac lune, creatione numerate.
Ncc difFcrt illud tecum , Sc fecunditmte, aut tua fentenc
Auâoritatc mff removimus hinc verbum permanet, Sc ad-
fe ad nativitatis intelligentiam referret j
quia in viarum initium Sc in opera fit creata.
at vero ne hoc viarum initium, quod utique
de divinis rebus humans cognitionis exordium
eft, quifque ad fubjiciendam tempori nativi-
C tacem infinitam deputaret, * fundatam fe ante * ibid. fee.
fiecula fit profefla : ut .dumaliud eft in viarum L
initium 8c in opera creari , 8c aliud eft ante
fscula fundari, anterior intelligeretur efle creatione
fundatio ■> Sc hoc ipfum, quod fundata
in opera ante fkculum eft , 6 facramentum §
creationis oftenderet •, quia fundatio ante ( x -
culum, Sc creatio in viarum initium atque in
opera poft fsculum fit.
37. Jam vero ne creatio 8c fundatio fidem Nontcf^‘
D divins nativitatis offenderet 5 fequitur, Prius ^er'n’lcacte
qukm ten am faceret, priHs quam montes fiabili- fxculum
ret, ante omnes colies genuit me. Jam genitus eft
ante terram, qui ante fsculum fundatus eft:ne- l(f
que folum ante terram, fed etiam ante montes
atque colles.Et in his quidem quia de fe Sapien-
tia loquitur,plus loquitur quam auditur. Omnia
enim , quarcumque ad infinitatis intelligentiam
fignificanturjiftiufinodi efle oportet, ne rei cui-
quamaut generi fecunda in tempore Tint. Ce-
£ terhm ad sternitatis demonftrationem nequa-
quam h temporalia coaptabuntur : quia per id, ^
quod pofteriora funt ceteris,per fe ipfa non ma-
nifeftant infinitatis exordium ciim ipfa exordium
temporale fortita fint. Quid enim magnum
eft , ut ante terram Deus Dominum
Chriftum genuerit j cum Angelorum origo
jeeimus (upra vocabulum David, Sc infra conjundlioncm & ante
I generationss dcievimus.
I d In mff Vat. baf. & Martin, adjungituf htc naturalem : quod
interpolator«!! fapit. ^ ' . . .
e patticulam in hie & infra omittunt excufi , confentientibus
quidem L x X . fed diflidentibus fincerioribus mff & fubnexis
Hilarij verbis. Quam hie locus Arianis familiaris eflet, Gregorius
Naz. Or. 36. n. 4. teftatur his verbis : Illud quidem mum
EUiti , !)« efficientiam, hoc verba Sapientit fubfiftentisexftin-
guunt: Sc paulo anti Bad. Ham fudii potius neganf, Er. & Lipf.
Nam fudeum Sec. corriguntur ope mff. Hoc enim fibi vult: cur
non potius his verbis Sapientix ante fxcula lubfiftentis uceris ad
exfiinguendum Judsum &c. Sapientix ante Mariam fubfiftentis
efficaciam ac virtutem in operibus ac do&riuis fuse prolecutus
’ eft Hilarius libris t v. & v. ,
g id eft , ad facramentum ac myfterium ( difpenlatioms
fcilicet ) pettinere oftenderet , quod cadem fe creatam teftifi-
Ca'h Er. Lipf. Sc Par. temporaries. Mf. Vat. baf. tempora. Alii cum
Bad. temporalia.
C C c c ij