Fides cor>
flans de
«erna Filii
que etil indoctè, tarnen non impiè, ad gene- A mana non tendat: 6c loquatur hoc lolum, in
" ' quo folo ei falus eft , ante carnis facramen.
tum in Domino Jefu Chrifto hoc fe femper
feire., quód natus eft.
j2 . e Ego quidem, in quantuni concèflb mihi 1
hoc a te fpiritu vigebo , lande Pater omni-1
potensDeus, ut jeternum te Denm ,itaa:ter- 1
num 6c patrem confitebor. Neque in id um- f
quam flultitia: atque impietatis erumpam , ut j
omnipotentia; tua: facramentorumque arbiter,
racionis fidem proficere oportere exiftimare
debuerat. Apoftolus enim videtur , irnius ex
lino nativitatem ,id eft, * •*Domini ex-virgine
fine pallionum liumanarum conceptu prasdi-
caturus-, non extra rationem faStum de multere
locutuseflè,quem natum fciebat, frequen-
terque dixilfet: ut 6c nativitas veritatem ge-
nerationis oftenderet, 6c fadurauniusex uno
’ nativitatem proteftaretur^ quia humana: permixtionis
conceptual faduræ nomen exclude. B hune infirmitatis meæ fenfum ultra infînitatis
- - ' r n r c \ — tuæ religiofam opinionem , 6c lîgnificatam
mihi æternitatis fidem erigam : ut te aliquan.
do fine Sapieiitia 6c Virtute 6c Verbo tuo,
unigenito Deo Domino meo Jefu Chrifto fuif.
fe præfiniam. Non enimpræjudicatdetefèn-
fiui meo naturæ noftræ infirmus imperfedufque
fermo j ut fidem intra filentium ftrangulet
inopia eloquendi. Namque cùm verbum 6c
fàpientia 6c virtus in nobis interioris motus no.
cüm fadus elle ex virgine difeeretur, qui
natus magis elle non ambigebatur. At vide
tu, quàm fis impius, ô hæretice. Creatum Je-
fum Chriftum potiùs ex Deo , quàm natum
elle , fermo nullus aut propheticus aut evan-
gelicus aut apoftolicus eft locutus : tu verô
nativitatem negas,& affirmas creaturam, non
fecundùm fignificationem Apoftoli , fadum
eflè dicentisne natus elle ambigeretur unus
ex uno j fed ad impiiffimum fenfum, ne Deus C ftri opusnoftrum-fit, f tecum tarnen perfedi t
natural! nativitate fubfifteret , cùm creatura
potiùs ex nihilo fubftitiflèt. Hoc primum in-
felicis mentis tuæ virus eft, non nativitatem
creaturam nominare , fed pro nativitate c fidem
creationi aptare. Quamquam id quidem
Dei, qui 6c Verbum tuum 6c Sapientia & Virtus
eft ! abfoluta generatio eft j ut infeparabilis
lèmper à te fit, qui in his æternarum proprieta-
tum tuarum nominibus ex te natus oftendi-
tur : natus autem ita, ut nihil aliud quàm te fi-
bi fignificet audorem j non etiam fidem infini-
tatis amittat per id, 8 quôd ante tempora æter*
na natus eflè memoratur.
53. Multa enim iftiüfmodi in rebus huma- 1
inopis ingenii eflèt, fed tarnen non admodum
irreligiqfi, creatum idcirco dixiflè, ut impafi
fibilis ex Deotamquam unius exuno nativitas
nofeeretur.
51. Sed nihil horum conltans atque apo-D nis præftitifti, quorum cùm caufa ignoretur, j
qua
dilpen- efFedus tarnen non nefeitur. Et reügiofa eft 1
ftolica fides patitur. Scit enim in fatione temporis Chriftus creatus , 6c in qua
temporum ieternitate fit natus. Natus autem
ex Deo Deus eft, 6c veras nativitatis in eo
6c perfedas generationis nonambiguadivinitas
eft. Nihil enim in rebus Dei nifi natum 6c
asternum confitemur. Natum autem non poft
aliquid, led ante omnia : ut nativitas tantum
teftetur audorem,.non praspofterum aliquid
fides , ubi eft etiam naturalis h infeientia. '
Nam cum erexi in caslum tuum hos luminis mei ‘
infirmes oculos, nihil aliud efle quam carium
tuum 5 credidi. Hos enim aflriferos in eo cir-
culos , & annuos recurfus,&: k vergilias, &
fèptemtrionem ,& luciferum , \ diverfa mini-
fteriorum fuorum fbrtitos officia confpiciens,
Deum te in hfs , quorum intelligentiam non
in fe ab audore fignificet. Et quidem confefl E compledor , intelligo. Cùm verô mirabiles
fione communi, fecunda quidem ab audore
nativitas eft, quia ex Deo eft j non tamen fepa-
rabilis ab audore, quia in quantum fenfusno-
fter intelligentiam tentabit nativitatis excede-
re, in tantum necefïè eft etiam d generationis
excedat. Solus itaque hic pius de Deo fermo
eft, frire Patrem : (cire &* cum eo êtam qui ex
eo Filius. Neque fànè aliud de Deo , praster
quàm patrem eum eflè unigeniti Dei 6c créaelationes
maris tui vidi j non folùm aquarum
originem , fed nec motum m dimenfæ hujus vi-
ciflïtudinis aflècutus , fidem tamen rationis,
mihi imperfpicabilîs licèt,apprehendens, in his
te quoque quas ignoro, non nefeio. Jam verô
cùm in terras mente convertor, quas occulta-
rum virtute caularum fata omnia fufeepta
diflolvunt, difîbluta vivificant, vivificata muîti-
plicant, multiplicata confirmant 5 nihil in his
toris ,*docemur. Ultrà fe itaque infirmitas hu- F reperi, quæ intelligere.fenfu meo pofîèm: fed
* Excufi, id eft, Deum ex Virgine : emendantur ex mff.
•* In anci^uis m(T. Vat. baf. Martin. Catnut. & aliquot aliis,.
divinitxtem. Redliusin vetere Colb. Corb Sec. nativitatem, cum
férmo fit dc temporaria Chridi cx Virgine nativitate.
e Loco verbi fidem, Lipf. & Par. ex Erafmi margine fruftra
fubftituerunt contumeham. Arguuntur hxrcdci, non quod *tcr-
nam Sapient\x increase generationem crcationem indodlè nomi-
nent, fed quod impiè etiam credant. Toto hoc numero , fed
prafertim verbis fubfequentibus notari videtur interpretatio 3a-
filii & Georgii, quorum verba fuperius retulimus. Cum autem
hare illi feripferint Ancyr* congregati ante diem fellum Pafchte
anni 3 ƒ 8. conje&are eft hunc librum fynodo ilia efle poAeriorem.
A Editi, excepto Par. generatio, paulo ante omina voce nativitatis.
Poft vocabulum generationis, fatis intelljgitur tacita vox
intelligentiam, qua; in mf. Pratcll. etiam exprimitur.'
* In mf. Carnut. hlc tituli in morem prxnotatur, Oratio: in
.aliis recentioribus , Oratio fancii Hilarii.
1 In vetere mf. Colb. & Germ, fotiits tastten, non tecum tamen.
S Vat. baf. mf. qmd a te ante & c.
11 Editi, infeitia. Veterrimi codices Vat. b^". & Colb. feientia.
Verius Carnut. infeientia.
1 id eft, te unum illius audorem ac m'oderatorem credidi: quia
nemo calum contuens Deum ejfe non fentiat, ut loquitur in Pf. 6j.
n. 10. fed rationem qua illud moderaris, non fum aflecutus.
k Apud Bad. ut in mfl-. virgilias: inconcinne, ft hinc vergili*
dcnominentur,qu6d ortum fuum verno tempore habeant. Tum in
excufis , feptemtrionem, fine ©*. Porro idem eft feptemtrio quod
boons, triones cnim antiquis crant boves aratores.
1 In vulgatis, & diverfa: raal^ addita conjundione. Antca've-
tus mf. Colb. non luciferum praefert, fed hujus loco flurarum.
Idem habet mf. Germ, in textu, & in margine vel pliadarum:
quz ledio nobis nonprobatur, cum luperius memoratse fine vergili
»., quod latinum nomcn eft verbi grxei nhuuHf.
m Vat. baf. codex cum Martin, imstsenfa hujus vaftitudinis. Magis
placet librorum aliorum led io , qua maris xftus enarratur.
ignoratio
ig-noratio mea ad intelligendum te proficit, A JJ. Et mihi'quidem parum eft hoc , fidei
dum famulantis mihi naturæ a imperitus, ufu
te tantùm meæ utilitatis intelligo. Ipfum me
quoque nefeiens, ita fentio : ut te magis eo,
quód mei fum ignarus , admirer. Namdijudi-
cantis mentis meæ aut motum aut rationem aut
vitam 6c non intelligens fentio, & fentiens tibi
debeo, cui ultra intelligentiam naturalis. exor-
dii fenflim naturæ obleâantis impertias. Et
cùm te b meis ignorans intelligam, 6c intelli
meæ ac vocis offiçio, Dominum 6c Deum meum
unigenitum tuum Jefum Chriftum creaturam
negare : hujus ego nominis confortium ne in
fàndo quidem Spiritu tuo patiar, ex te pro-
fééto , 6c per eum miflb. Magna enim mihi
erga res tuas religio eft. Neque, quia te fô-
liim f innafcibilem, 6c unigenitum ex te natum
feiens, genitum s tamen Spiritum-fànâum non
diifturus fim, dicam umquam creatum. Hujus
Spiritus-
iandus non
eft creacugens
venerer: nec ego in tuis rebus fidem om- B eg° di<fti, quod mihi cum ceteris a te fubftinipotentiæ
tuæ laxabo, quia nefeiam 5 ut fen-
fus meus originem c Unigeniti tui occuper, 6c
fibi fubdat, 6c aliquid in me fit, quod ego
ultra 6c Creatorem 6c Deum meum tendam.
44. Nativitas ejusante æterna tempora eft.
Si aliquid in rebus eft, quod antevenit æter-
nitatem j erit aliquid profectô, quod fenfum
æternitatis excedat. Tua enim res eft, & Unigenitus
tuus eft : non portio,non protenfio, non
tutis commune eft, h ad te quoque prorepentes
timeo contumelias. Profunda tua fan&us Spiritus
tuus, fecundùm Apoftolum,fcrutatur 6c
novit, 6c interpellator pro me tuus inenarra-
bilia à me tibi loquitur : 6c ego naturæ fuæ ex
te * per unigenitum tuum manentis potentiam
creationis nomine non modo k cloquar, fed
etiam infamabo ? Nulla te nifi res tua pénétrât
: nec profimdum immenfæ majeftatis tuæ,
fecundùm efficientiarum opinionem nomen c peregrinæ atque alienæ à te virtutis caufà me.
aliquod inane } fed filius, filius ex te Deo pâtre
Deus verus,8cdà te in naturæ tuæ imitate ge-
nitus j poft te ita confitendus, ut tecum : quia
æternæ originis fuæ aucbpr æternus es. Nam
dum ex te eft, fecundus à te eftjdum verô tuus
eft, none feparandus ab eo es::1 quia nec fine
tuo fuifle confitendus aliquando es, ne aut im-
perfèdus finegeneratione, aut fuperfiuus poft
generationem arguaris. Atque ita ad id tantùm
titur. Tuum eft quidquid teinit : neque alie-
num ate eft, quidquid virtute1 fcrutantis ineft.
56. Mihi autem inenarrabilis eft, cujus pro
me mihi inenarrabiles funt loquela:. Nam ut
in eo, quód ante jeterna tempora Unigenitus
tuus m ex te natus eft, ceflante omni ambigui-
tate fèrmonis atque intelligentia: difficultate,
folümquód natus eft manet: ira quód ex te
per eum fan&us Spiritus tuus eft, ètfi fenfïi
nativitas proficit æterna, ut unigeniti ante D9u^emnon percipiam,fedtamenteneo con-
æterna’ tempora ex te filii patrem te feiamus fcientiâ. In fpiritalibus enim rébus tuis hebes
fum, Unigenito tuo dicente, 2fe mireris quad
.tempor
æternum.
1 In iifdem mff. issspertitus ufus
' Sic potiores mff. ubi Coi'b. 1 xa. manu aliique rcccnciores
habenc in meis : eodem lenfu. Editi vero, me.
c Aliquot cx antiquioribus mfl'. primogeniti tui. Mox in vulgatis
qui ego, ubi cx mlf. reponimus quad ego.
à Exemplar Vatican* bafilic*, & à te nature, confitendus, aliis
omiflis. Bad. & Er. cx uno rccentiorc mf. Coib. valdcdubiæ fidei,
a te in nature, tua veritate genitus Sec. Alter Colb. cum uno
Sorbon. & a te in naturatua unigenitus genitus Sec. Martin.Remig.
acThcod. & a te in nature tua ingenita genitus poteftate : ita ex te
confitendus & c. quod Lipf. & Par. arripuerc. Scd valde fufpcèlum
eft vocabulum poteftate, pro poft te, cum additamento vocularum ex
te. In vctuftioremL Colb.necnon.Corb. Carn. Pratcll. & aliis.e^ à '■
te in nature tua unigenitagenitus Sec. Maxime arrideret,©1 * te nature
tua ei congenita genitus, fecundùm illud lib. dc Synodis n. 48.
Intelligo ex Deo Deum, non diffimilis effentia, non divijum ,fed natum.
ex innafeibilis Dei fubftantia congenitamw» F Mo, fecundùm
fimilitudinem, unigenitum nativitatem. Neque etiam difplicerçt
fuperior ledio , fi particula in abeflet in hunc niodum 5 & à te
nature tua unigenita genitus : ut Filii & Patris uniras verbis nature
tua oftendatur, quibus fubjungatur unigenita , ut Filii pro-
prictas declarctur. Sic lib. 9. n. 68. legimus Filii naturam a Pa-
terna non diffèrre , qu'tppe que ex totâ totafit, que & dum
unigenita eft, patrem in fe habeat. Verùm nitidior vilà eft ledio J
mf. monafterii Silvx-majoris,quameonondum vifoprxferendam
conjedabamus.
* Sic mff. Editi vero, non feparandus ù te eft.
f Hunc locum Erafmus in przfat. cenforiâ virgulâ notavit,
quafi, inquit, Spiritus-fanitus nafeatur & ipfe a Pâtre. Scd cum
Hilarius Spiritum-landum genitum non eflediccndum proximè
affirmet ; Patrem folum innafcibilem fatis intelligitur przdicare,
non quia folus fit nativitatis expers ; fed quia lolus fine princi-
pio, lolus fine audore, folus eflentiam fuam habeat abalio non
acccptam , feu, ut vocant, incommunicatam. Qu* loquendi ratio
apud Theologos ita ctiamnum recepta eft, ut innafeibilitas
apudillos Patris notio ccnfcatur. Non aliofenfu Sirmienlè Concilium
an. 3y 1. anath. 19. Si quis Spiritum-fanüum Paracletum di-
cens, innafcibilem Deum dicat, anathema fit.
% Non leviter prætereundus eft hic locus , ubi Hilarius difertè
fatetur Spiritum-fandum non efle genitum, cùm tamen lib. 7.
n. if. aflerat quod natura aqualitatem fola po(fit praftare nativitas ;
Sc num. 16'. Sola ei nativitas filii non impie per fimilitudinem cre-
ditur aqualis. Immoinhoc ipfo libro proximè audivimus n. yi.
Nihil enim in rebus Dei nifi natum & aternum confitemur. Ex quo
fequitur, Spiritum-landum non elle Deo æqualcm. Illius tamen
Deo unitatem, & xqualitatem cum Patre hic tarn luculenter
adftruit , ut fuperioribus in locis nativitatem conditioni vel ex
.hilo, vel ex aliena fubftantia,dubio procul intclligendus fit oppo-
:rc. linde poftallataex lib. 7. n. 16. verba Sola ei natiyitas &c.
proximc fubjicit, Ham quidquid extra eum eft, cum contumtlia ei
' lorata virtutis aquabitur. Neque verö Spiritum fandum aut
nihilo aut ex aliena fubftantia eile minus clari-negar, quam ip- -
n Filium. Namficutde Filiodicit,T«4 enim res eft-,ita & de Spi-
u-fando, Nullst te nifi res tua penetrat. . . tuum eft , quidquid te
t : ficut Filium lib. 6. n. 3 ƒ.& alibi,non ut eilet coepifle ex nihilo
, fcd exiifle a manente, ita Sc hic Spiritum-ländum manentis
ex Deo natura profitetur. Hinc Spiritus-landi contumelias in
ipfum Patrem redundaie declarat, ficut docere lölet Patrem ab
iis ipfis inhonorari, qui Filium jnhonorant.
h Sicduo mlf. Colb. unus Sorbon. &c. Plerique alii cum Lipf.
Sc Par. ad te quoque prorepentis timeo contumeliam: pro quibus pclli—
me apud Bad. Sc Er. pratendifti fenfui meo contumeliam. Prima
fronte placet cum mlf. Vat. baf. & Martin, dte quoque procedentis
timeo contumeliam : Carn. & Vind. hoc faventibus, quöd in iis
praferatur dte, non ad te. Verum hzc ledio eo magis eft fiif-
peda , quo in animum facilius cadat quam altera : maxime cum
non occurrat nifi- in iis mlf in quibus librarii nonnulla fibi per-
miferunt. Deindc orationis leges in procedentem aut procedenti po-
ftulant, non procedentis. Dcmurn particula quoque indicat contu-
meüarn d id i, quo Spiritus-(andus creatus afleritur, non in illum
folum cadcre, fed Sc in cum cujus eft Spiritus. Quod eo fere
modo demonftrare licet, quo fupra num. 6. oftenfum eft, Patrem
elfe creaturam, fi creatura fit Filius.
Pervers^ apud Bad. per unitam tuam manentis. Quod Erafmus
mutans , tantum ad oram libri annotavit, cum unigenito tuo»
Ex quo poftca confecit Lipfius, cum unigenito tuo manantis. Re-
formantur ex Par. & mfl. In his docemur, Spiritum-ländum
elfe potentiam natura fua, hoc eft , qux fua fit , per le fubfiftar,
& non alteri inharcat; neque ita natura fua, ut non k Patre per
Unigenitum ipfius originem habeat: fed ita tamen eflcabutroque,
ut fit natura manentis, hoc eft, cujus proprium fit efle, & ini-
tium nefeire. Huc attinet, quod lib. 8. n. 15. Spiritus-fandi pro-
ceflionem confiftentis egrejponem exiftimandam innuit: egrefiionem
quidem, ob (ubfiftentiam ipfius diftindam abeo unde proceditj
confiftentis verö, quia non receditab eo ex quo liibfiftit.
k Er. Lipf. & Par. non moilo non eloquar : caftiganc mff.
- 1 Vctuftior mf. Colb. cum Germ, fcrutantis eft. Alter cum
uno Sorbon. fcrutantis in te eft•
» Ex miT. revocamus ex te natus : quod in priüs vulgatis defi-
derabatur. -
DDdd
i