i jj Quibus fi tantum fa&u facile eft perfe&a con- 1
cerpere, jus ponere poteftati, modum circum-
fcribere infinito : lxiihi cercb his relpondenti
* ƒ. tab«, in curis xftus eft, in fenfu * labes eft, in in-
telligentia ftupor eft * in fermone aucem non
jam infirmitatem, fed filentium conficebor. Et
certfe mihi extorquetur hoc veile <, düm 6c au-
dacix refiftitur, 6c errori confulitur, 6c igno-
rantiae providetur. Immenfum eft autem quod
exigitur, incomprehenfibile eft quod audetur 5
ut ultraprsefinitionemDei, fermo de Deo fit..
Pofuit natura: nomina, Patrem, Filium, Spi-
ritum-fandum. Extra fignificantiam fermonis
eft , extra fenfus intentionem , extra intelligentia:
conceptionem , quid quid ultrd qua:ri-
tur j non enuntiatur, non attingitur , non te-
netur. Verborum fignificantiam rei ipfius natura
confumit, fenfus contemplationem imper-
ipicabile lumen obca:cat, intelligentia: capaci-
tatem quidquid fine nullo continetur excedit.
Unde illius Sed nos neceffitatis hujus ab eo, qui hxc omnia
fiducia. I yeniam deprecantes, audebimus , qua:remus
, loquemur: 6c, quod folum in tanta rerum
quxftione promittimus, ea qua: erunt figni-
ficata credemus.
b 6 . Pater eft, ex quo omne quod eft b con-
pacris no- jpfe jn Chrifto 6c per Chriftum origo
T1°' e omnium. Ceterüm c ejus efle in fefe eft, non
aliunde quod eft fumens, fed id quod eft, ex
fe atque in fe obtinens. Infinitus , quia non
ipfe in aliquo, fed intra eum omnia ; femper
a extra locum, quia non continetur d •, femper
ante amim, quia tempus ab eo eft. Curre fen-
fii fi quid ei putas ultimum efle, eum femper in-
venies: quia cüm femper intendas, femper eft
quod intendas. Semper autem locum ejus in-
tendere ita tibi eft, ut ei efle fine fine eft. Ser-
mo in eo deficiet, non natura claudetur. Iterum
revolve tempora, efle femper invenies: 6c cum
calculi numerus in fermone defecerit, Deo tarnen
femper efle non deficit. Intelligentiam
commove, 6c totum mente comple&ere j nihil
tenes. Totum hoc habet reliquum , reliquum
autem hoc femper in toto eft. Ergo neque
« * totum, cui reliquum eft j neque reliquum eft
a Recentior mf. Colb. gloffematls fosdatus, & ex eo Bad. &
Er. quibus fi factu facile effet, cuperent pcrfe&a concerpere. Lipf. &
Par. quibus facile eft perfecta concerpere: caftigantur ex ceteris m(T.
Deinde pro jus ponere, nabet Vat. baf. codex fincmponere.
b Sic m il. At editi, confiftit. Turn in vecufto codice Remig. j
Ipfe in Chrifto & per Spiritum. Patri autem proprium eft efle ori-
sinem omnium , quod, inquit Auguftinus Scr. 71. num. x6. ab
tllo fit origo operum , a quo eft exfiftentia cooperantium per [on arum.
c Ita duo mff. Colb. totidcmquc Vaticani, necnon in exccrpto,
quod ex hoc loco ad ealeem libri in Conftantium tranftatum eft. At
in vulgaris defideratur e ju squa: vox fola, fine effe, exftat in ve-
tuftioribus mil'. Colb. Remig. Corb. Faur. Prat- Carnut. Et in
hoc quidem , pro ejus, ab antiqua manu fecunda repofitum eft is;
quod 8c indc in poftcrioribus mil. expreffum eft. Mox in vulgaris
continens, pro obtinens.
d Additumefthlc in vulgatis ex recentioribus mff. in loco, ma-
ioris perfpicuitatis gratia. Turn mf. baf. Vat. femper extra svum.
* Editi, totum ei ell, cui. Expunximus ei eft meliorum mff.au-
Ctoritate.
f Bad. cui eft ornne quod eft totum eft. Er. Lipf. 8c Par. cui omne
quod eft totum eft. Recentiores mil', cui eft omne quod totum eft.
Veram leftionem exhibent caftigatiores libri.
S Ita pleriquc mff. cum Bad. Er. & Lipf. At Par. cum duo-
bus mff. Colb. & uno Sorbon. religionem intelligentia. Alius verb
Colb. Sr Vat. baf.rationem intelligentia.
h Rcmovimus hinc ,fed potent in femetipfo habere quod pater eft:
quod non exftat nifi in pcrpaucis, iilque infimsc sctacis mff. Porro,
1.f omne, quod totum eft. Reliquum enim, por.
tio eft j omne verd, quod totum eft. Deus autem
6c ubique eft, 6c totus ubicumque eft. Ita
e regionem intelligentia: excedit, extra quem
nihil eft, 6c cui eft femper ut femper fit. Hxc
veritas eft facramenti Dei, hoc imperfpicabilis
natura: nomen in Patre. Deus invifibilis, ineffa.
bilis, infinitus: ad quem 6c eloquendum fermo
fileat, 6c inveftigandum fenfus hebetetur, 8c
comple&endum intelligentia coartetur. Habet
3 tamen, ut .diximus, natura: fua: nomen in patre
: fed pater tantum eft. Non enim humano
modo habet aliunde qu6d pater eft. h Ipfe in-
eenitus, xternus, habens in fe femper 1 ut
temper fit. Soli Filio notus: quiaPatrem nemo
novit nifi Filius , 8c cui voluerit Filius reve-1,1
Iare $ neque Filium nifi Pater : illis feientia
mutua eft , illis viciflim cognitio perfedla. Et
quia Patrem nemd novit nifi Filius, de Patre
una k cum revelante Filio, qui folus teftis fidelis
C eft, fentiamus.
7. Atque hsec fenferim potius de Patre, iK
quam dixerim : nam me non fugerit, quod ad $
ea qua: ejus fiint eloquenda, fermo omnis in.
firmus fir.1 Sentiendus eft invifibilis , incom-
prehenfibilis , a:ternus. Ceterhm ipfiim quod
™ in femetipfo, 6c a femetipfo fit, 8c ipfe per
fe fit j qu6d invifibilis, 8c incomprehenfibilis,
6c " immortalis : in his quidem honoris con-
feffio eft, 8c fenffls fignificatio, 6cqnxdam cir-
D cumfcriptio opinandi, fed natura: fermo fuc-
cumbit , 8c rem ut eft verba non explicant.
Namque quod in femetipfo fit ctim audias,
0 rationi humans abfolutio non occurrit} ha.
bere enim haberique difeernitur, 6C eric alte-
rum quod eft, alterum in quo eft. Si rurfum
quod d femetipfo fit accipias j p nemo fibi ipfe
6c munerator 6c munus eft. Si qu6d immortalis
eft j ergo eft aliquid non ab eo, cui alter
non fiat obnoxius: nec folum id eft, quod
E per enuntiationem verbi hujus vindicatur ab
altero. Si qu6d incomprehenfibilis eft : nuf-
quam ergo erit, quod negatur attingi. Si qubd
invifibilis eft , caret fe ipfo quidquid non ex-
flat ad vifum. Deficit ergo in nuncupatione
fi bene lapimus, Pater «emus hie pradicatur non habere aliunde
c|uo fit, & aliunde quo pater fit > fed eo ipfo quo pater eft in natura
fua conftitui ; proindeque abeffe ab liominum more > qui
non fiunt patres ftatim atque conftituuntur homines.
1 Editi , ut pater femper fit : refragantibus mff. Neque jam Pater
ut pater fpeftatur , fed ut zternus.
k Bad. Er. aedeterioris not* mff. una eum Tilio revelante Tilioi
quod & in poftrema edit.Par. male reftitutum erat. Hoc enim fibi
vult: non alia de Patre fentiamus, quam qux Filius de eo revelavit.
1 Pro fentiendus eft, habet mf. Vat. baf. de quo diltum eft.
m Omnes mff. uno excepto omittunt in femetipfo.
n In mff. tternus.
0 Par. cum antiquis libris , rationi httmant abfolutionis occur-
rit. In mff. tamen Carnut. & Corb. pro rationi fuperferipfit fecunda
manus, ratio .- quam leftioncni in pofterioribus mff. ex-
feriptam fccuti funt Bad. Er. & Lipf. Emcndantur ex pervetufto
codice Vat. baf. Porro abfolutio hie idem eft quod cnuntiacio omni
ambiguitate abfoluta , quit rei naturam dare ac diftinftti exprimat.
P id eft, videtur rcpugnarc, ut idipfum fibi det effe, fimul Sc
accipiac.
«1 In mf. baf. Vat. ante pro alter. Invetuftiorc Colb. Sc Germ.
d te. Mallcmus d fe: quia fcil. verbo immortalis fignificaturmors
tamquam aliquid cui Pater ex natura fua non fit obnoxiustproinde-
que n folum vocis fonum fpedtas , prater Patrem videtur effe ipf*
mors a qua ille vindicatur; pro quo verbo in mf. baf. Vat. eft,
vincatur, Sc in vctuftiorc Remig. indicatur de altero. Rctinenda
leftio vulgata.
confeffio, 6c quidquid illud fermonum apea- A nonne æquanimicer ignorabis Creatoris nacibitur,
Deum ut e f t , quantufque e f t , non elo.
vitatem , ignorans originem creatura: ? Hoc
faltem requiro , fentifne te genitum, 6c qus
ex te generentur intelligis ? Non qusro (en-
fum unde hauforis, vitam unde fortitus fis, in-
tclligentiam unde adeptus fis, quale eft quod
in te fit odor, jfenfus, vifus, auditus^ cert^ nemo
quetur. Perfeda feientia e ft, fic Deum feire ,
ut licet non ignorabilem, tamen inenarrabilem
feias. Credendus e f t , intelligendus eft , ado-
randiis eft 5 6c his officiis eloquendus.
8. Evedi de importuofis locis in altum tur-
bato mari fumus, 8c nec regredi, nec progredi
fine periculo licet : plus tamen difficultatis in
emetiendis eft, quàm emenfis. Eft Pater ut eft,
quod facit nefeit: qusro unde ifta iis quos
generes indulgeas , qualiter fenfum inferas ,
oculos accendas, cor affigas. Hsc, fi potes,
Multâ alia
fuperant.
Iiliuj q“i 8c ut eft efle credendus eft. Filium mens con- B enarra. Habes ergo quæ nefeis, 6c tribuis qua:
fternatur attingere, 6c trépidât omnis fermo
fe prodere. Eft enim progenies ingeniti, unus
ex uno , verus à vero, viyus à vivo , perfe-
dus à perfedo , virtutis virtus , fapientiæ fa-
pientia, gloria gloria:, imago invifibilis Dei,
forma patris ingeniti. Quam autem progeniem
opinabimur unigeniti ab ingenito ? Glamat
enim fæpe numero Pater de cælis : H ic efi f i lius
meus dilcElus, a in quo bene complacui. Non
non intelligis : æquanimiter imperitus in tuis,
infolenter in Dei rebus ignarus, . .
10.. Audi igitur Patrem ingenitum , audi
unigenitum Filium j aiadi, Pater major me eft j
audi, Ego 6c Pater unum fumus 5 audi , Qui
me vidit, vidit. 6c Patrem 5 audi, Pater in me
eft, 8c ego in Patre 5 audi, Ego de Patre exi-
vi j s 6c, Qui eft in finu Patris j 6c, Omnia quæ
habet h Pater, tradidit Filio 5 6c, Vitam Filius
Genetatio
Dei quî piè
& quo fru-
Ctu invcflieft
abfoiflio, aut divifio : impaffibilis eft enim C h"1 femetipfo habet, ficut 6c Pater habet in fe.
ille qui genuit, 8c imago invifibilis Dei eft ille
■ qui natus eft j 6c teftatur , Quia P a te r in m e ,
& ey> in Patre. Non eft afllimtio : verus enim
filius Dei eft, 8c clamat , Qui me v id it 3 v id it
& Patrem• Sed neque efle ut cetera jufllis eft :
namque Unigenitus ex uno eft, 8c in fe habet
vitam, ut habet in fe vitam ille qui genuit j ait
enim, S i eut habet P a te r v itam in femetipfo, ita
dédit Filio habere v itam in femetipfo. Sed neque
metipfoj audi Filium imaginem , fapientiam,
virtutem, gloriam Dei : 6c intellige 1 procia- ;
mantem Spiritum-fandum, Generationem ejus .
quis enarrabit ? 6c objurga Dominum teftan-
tem , Nemo novit Filium nifi Pater , neque Pa- ■
trem quis novit nifi Filius, 6c cui voluerit Filius
revelare : 6c inftre te in hoc focretum, 8c
inter unurn ingenitum Deum, 6c unum unigenitum
Deum, arcano te inopinabilis nativitab
pars Patris b in Filio eft : teftatur enim Filius, D tis immerge. Incipe, pro curre , perfifte : etfi
• Omnia qua Patris funt, mea funt 5 6c rurfum,
• Et mea omnia tu a fu n t 3& tua mea i c &C, Q u a -
cumque habet P a te r , dédit Filio j teftatur 6c Apo-
• ftolus, Quia in ipfb inhabitat omnis plenitudo di-
vinitatis corporaliter. Neque naturâ habet omnia
elle, d quod portio eft. Perfedus autem à perfedo
eft : quia qui habet omnia, dédit omnia.
Neque exiftimandus eft non dedifle, quia ha-
beat j vel non habere, quia dederit.
non perventurum feiam , tamen gratulabor
profedurum. Qui enim piè in finita perfequi-
tur, etfi non contingat aliquando, tamen pro-
ficiet prodeundo. Stat in hoc k intelligentia
fine verborum.
h. Eft Filius 1 ab eo patre qui eft , Unigenitus
ab ingenito, progenies à parente, vivus
à vivo. Ut Patri vita in fometipfo, ita 6c Filio
data eft vita in femetipfo. Perfedus à perfedo,
9. £ Habent igfïur nativitatis hujus uterq.ue E quia totus à toto j non divifio aut difcilfio
fecretum. Et fi quis fortè intelligentia: luæ im-
putabit, generationis hujus facramentum non
- polie fe confoqui, f cùm tamen 6c Pater fit ab-
lolutè intelledus 6c Filius 5 majore iftud dolore
à me audiet ignorari. Ego nefeio , non requiro
j 8c confolabor me tamen. Archangeli
nefciunt, Angeli non audierunt, fæcula non
tenent, Propheta non fenfit, Apoftolus non
interrogavit, Filius ipfe non edidit. Ceflèt doquia
m alter in altero, 6c plenitudo divinitatis
in Filio eft. Incomprehenfibilis ab incompre-
henfibili; novit enim nemo, nifi invicem. In*,
vifibilis ab invifibili : quia imago Dei invifibilis
eft j 6c quia qui vidit Filium, vidit 6c Patrem.
Alius ab alio j quia pater 6c filius : non
natura divinitatis alia 6c alia j quia ambo unum.
Deus à Deo , ab uno ingenito Deo unus Unigenitus
Deus 5 non dii duo, fod unus ab uno j
lor querelarùm. Non te, quilquis es qui hæc F non ingeniti duo, quia natus eft ab innato ; al-
requires revoco in excelmm , non in ampli- ter ab altero nihil differens, quia vita viventis
tudinem tendo, non deduco in profundum : in vivo eft. Hæc de natura divinitatis attigimus,
* Editi,i» quo mihi bene, See. renitentibus veteribus libris.
b Mf. baf. Vat. cum Carnut. pars Pains Filius eft .- non malè.
c Non exftant hæc, & , Quacumque habet Pater, dedit Filio, nifi
in vulgatis & duobus mff.
“ Sola editio Par. proportio eft : malè.
* Repofucrat Lipfius, habet, rcluftantibus aliis libris. Hie re-
fpicitur illud Chrifti, Patrem nemo novit nifi Filius, neque Filium
quis novit nifi Pater See.
‘ Unus codex Colb. citm tunc tamen. Mox editi cum rcccntio-
xibus mff intelligendus. Rcftiùs in tribus Colb. necnon Carnut.
Vat. baf. Germ. Sorbon. Remig. intelleftus. Luculentcrenim Pattern
& Filium pradicat Evangelium, quamvis generationis modum
filcntio tagat. Itaquc tenemus rem, nefeimus modum.
B MU. uno excepto non habent, & , Qut eft in finu Patris. Hie
locus aliter affertur num. zj.
* Yoccm fattr »mittiuu pleriquc mff. Dcindc pro Filio, mff
Vat. baf. Sc Carn. exhibent mihi. Hunc locum non femel Iaudat
Hilarius : at unde landet, incertum. Videri police illud Matth, ii.
i ƒ. Omnia mihi tradita funt d Patre , vcl ex fenfu tantiim vel ex
(îngulari verfione memorare, nifi infra lib. 6. n. u . & alibi no-
bilcum confcntirct.
‘ Ita mff. At editi, perprophetam clamante/».
k Par. cum mff. Colb. & Germ, intelligentia. Hie pius Praful
rationem videtur reddere , cur ad cognitioncm arcani neminem
perventurum efle dicat , quia videlicet invefiigationis illius finis
erit intelligentia verborum , puta quod in Deo fit verus Pater Sc
verus Filius ejufdcm cum Patre natural : fed ultra progredi ad generationis
modum non dabitur.
1 Er. Lipf. Sc Par. ab eo qui Pater eft ; obnitentibus aliis libris.
Idem loquendi modus dcinceps fiepius rccurret, Sc aliud quid fo-
nac. V. lib j. n. n .
» Mff. Vat. baf. Sc Carnut. alter ab altero : minus bene.
E e e ij