Filins «fi ir> Celfetf'itaque follicituflo perfidiæ: ne- A non femper pater eft, qui ante in adolefcenper
tarnen
eft, quia de
Pâtre .qui
fempei: cft.
que negare nos* quia ipfanon inteiïigk , exifti-
met, quod folum à nobis,-'bene 8c intelligitur
fie creditor, Nsim ipfa fermonum enuntianone
cùm naturel profitemur , non tarnen non na-
tum prædicamus, Neqjie enim id ipfum eft
non natum atque nafei.Mquiajllud ab altero,
hoc verô à nemine eft. Et aliud eft' fine, aurore
eflè femper æternum, .aliud quod patri,
id eft, audtofi eft coæter.nunn» Ubi enfin pater
tiam perpueritiam ,.8c in pueritiam per infan.
tiarn cceptam profecerit. Ergo qui. non femper
pater eft,no 11 iemper & genuit. Ubi autem femper
pater eft, l'emper 8c filius eft, Si itaque tubes
in cognitione vel fenfuDeum,in cujus cog.
nitionis lacramento proprium eft qu6d pater
eft,non femper patrem eflef filii geniti j habes *
8c inintelligentia 8c in feientia,. non femper fi.
’ium efle qui genitus eft. Quodfi femper Patri
audor eft yibi & nativitas eft 5 at verb ubi au- B proprium eft quód femper eft pater * neceflè
dor æternus eft,ibi 8c a nativitatis æternitas eft femper Filio proprium efle quod femper
eft : quia ficut nativitas ab audore eft, ita & ab
æterno audore -æterna nativitas eft. Omne autem
, quod femper eft, etiam æternum eft. Sed
tarnen non omne , quod æternum eft etiam
innatum eft. Quia quod ab æterno nafeitur,
habet æternum eïïè quod natum eft. Quod autem
non natum eft, id cum æternitate non
natum eft. Quod vero ex æterno natum eft,
Obje&io,
Quod natum
eft,not
fuie.
In Filium
eft filius. Et quomodo in fermonem noftrum
atque intelligentiam cadet, ut non fuerit ante
quàm nafeeretur, cui proprium eft femper eflè
quod e natus eft ?
14. Formam itaque atque imaginera invifi. F
bilis Dei uhigenitus in fe Deus continens, in »
omnibus his quæ propria Deo patri funt,per [
plenitudinem h veræ in fe divinitatis æquatur. it
id fi non æternum natum eft, jam non erit 8c C Nam, ut fuperioribus libris docuimus, per vir- f'
pater auclor æternus. Si quid igitur ei, qui ab
æterno pâtre natus eft, ex æternitate defuerit,
id ipfum audori b non eft ambiguum defuiflè:
quia quod gignentieft infinitum, infinitum eft
etiam nafeenti. Medium enim quid inter na-
tivitatem Dei filii, 8c generationem Dei pat ris*
nec ratio nec .fenfus admittit : quia 8c in gene,
ratione nativitas eft, & in nativitate generatio
eft. Quodutrumque fine intervalle fui eft , quia
tutem & * venerationem, ficut Pater, 8c hono-
randus 8c potens eft : ita 8c in eo quod Pater
femper eft, ei quoque, in eo quod filius eft,
Filio femper elle commune eft. Nam fecun- (
dùm ad Moyfen didum, Mißt me ad vos is p
qui eft, Deo proprium elle id quod eft ^ non P
ambigens fenfus eft : quia id, quod eft, non cl
poteft intelligi dicique non elfe. Eflè enim 8c
non eflè contraria funt : neque hæ diverlæ fifine
utroque c nec neutrum eft. Quod ergo D gnificationesin unum atque idem coeunt* quia
. manente alifl,altera non erit. Ergo ubik^,non
poteft vel fenfum vel fermonem inire non efle.
1 Senfui noftro retroado femperque revocato
adinteftigentiam ejus qui eft,mde eoid ipfum
tantum, quod eft,n ei femper anterius efbquia
id, quod infinitum in Deo eft, 0 femper fe in-
finiti fenfiis noftri recurlui fubtrahat: utante
id, quod proprium Deo eft, femper efle, p ali-
quid aliud intentio retroada non capiat j quia
nifi ex utroque d non confiftit , id in omnibus
nifi utrumque non permanet : quia in
aliquo alterum non relinquatur, quod id ip-
lum alterum in aliquo non poflit eflè fine altero.
2z. Sed inquiet quifquam divini hujus incapax
lacramenti, Omne quodnatum eft, non
fuit : quia in id natum eft, ut effet.
13. Etquis igitur ambiget, quin quæ in rebushumanisnata
funt,aliquandonon fuerint? E nihil aliud ultra * ad intelligentiam Dei, æter-
Sed aliud eft ex eo nafci qui non fuit , aliud
ex eo e natum qui femper eft. Infantia enim
omnis, cùm antea non fuiflèt, coepit ex tem-
pore. Quæ rurfum in pueritiam excrefçens,
pôft etiam adolefcentiam coegitin patrem. Et
nitate procedendi, quam Deum femper efle
femper occurrat. Quod igitur 8c per Moyfen
de Deo fignificatum, 8c per communem fenfum
nihil aliud nobis intelligendum permitti-
tur, id ipfum unigenito Deo efle proprium
* Duo c m(T. Vatic, cum Bad. Er. Sc Mir nativitas sterna eft.
Vetuftior è Colb. cum Germ, nativitas sternit.is eft.
b In duobus mil'. & Mini edit, fubjungitur, qui pater eft.
in Corb. autem Sc aliis rccentioribus, id efl, patri quod pater
e ft: gloflema.
« Particular) nec adjecimus auftoritate mff. iinccriorum Colb.
Rem. Germ. HelJenifmos hujufmodi Gtpc numero jam adver-
<* Abeft non ab antiquioribus miT. In Vaticanis, quod ergo fine
utroque confiftit: corrupte. Acute hie demonftratur, nativitatem
nulla re czrece potuifle, quam generatio habucrit, quia neutrum
poteft fine altero confifterc.
« Er. 8c pofteriores edit, nafci. At Bad. & miT. potiores , natum
: cui verbo Martin. & quidam alii miT. addunt effe. Jam le- .
gimus n. n. Neque id ipfum efl non natum ( Cmeejfe) atque naf
Ita m(T. Vat. baf.Colb. Martin. Germ. Rem. Sec. In aliquot I
aliis, filii a fe geniti. At in excufis, filii unigeniti.
‘ I MIT. Colb. Martin. Sc Germ, quod natum eft.
*> Codex Vat. baf. in fe vert nativitatis.
» In mff. Vat. baf. aliis tribus Vaticanis, Martin. Corb. &c.
generationem : corruptè.
k Editi, ubi effe eft : addito effe, abfque auftoritate veterum
librorum.
* Solus codex Rcmig. cum Thcod. fenfu. Agnofccndus .hie
hebraifmus , quo redundat fcquens pronomcn«.
m Aliquot mil. recentiores» dum idipfum. Alii vero libri, Deo
id ipfum Probet leftor utrum reftb , pro Deo, fubftitucrimus de
eo, feil, qui eft, rnaxime collar is iis qux num ji. de Filii infi-
nicate enuntiantur.
“ Excufi cum plerifquc mff. quod eft Dei. Codex Vat. baf. quod
eft Deus. Magis placet cum Remig. ac Thcod. quod eft, ei,
puta fenfui retroado.
• Maleapud Bad. femper infinitum fe fenfus. Nec melius in aliis
edit, femper infinitatem fe fenfus See. Erafmus perperam conjetfta-
vit legendum, femper per infinitatem fi fenfus noftri reverfui fub-
trahit• Veram ledionem magno conlenlu exhibent mff. Senfus
infinicus vocatur, cujus eft infinitus recurfus.
t Iu aliquot probsenotx mff. hie prxponitur ad, quod adjedum
videtur ob proximum verbum retroafta. Sentcntix hujus natiyus
hie fenfus eft: ut intentio quantumvis retroafta non capiat aliquid
aliud ante id, quod proprium Deo eft, fcilicet femper effe, See. Q uod
hie generatim de Deo, nominatim de Filio fic habetur infr<k num.
31. Si quid de Filio mens retroafta ferutabitur, nsbil aliud ferutantis
fenfui , quam natum effe & femper effe, femper occurret.
4 Editi, ad intelligendam Dei tternitatem procedat:tum Bad. quam
Deum : Er. Lipf. & Par. cum Deum. Corriguntur ope mil". Porro
hie iternitate procedendi , id eft quod aiunt , procejfu in infini-
Evangelia
1 Evano-elia teftantur : cùm in principio erat A
Verbum, Sc cùm hoc apud Deum erat, &
cùm erat lumen verum, Sc cùm unigenitus
Deus in flnu Pacris eft , Sc cùm Jefus Ghriftus
luper omnia Deus eft.
ij. Erat igitur , atque eft : quia ab eo eft,
qui quod eft femper eft. Ab eo autem eflè, id
eft, ex patre eflè, nativitas eft. Eflè autem
femper ab eo qui eft femper, æternitas eft:
æternitas veró non ex fe, fed ab æterno. Ex
æterno autem nihil aliud, quàm æternum. B
Quod fl non æternum j jam nec pater , qui
generationis eft au&or, æternus eft. b Quod
cùmilli patrem femper eflè , atque hujus filium
femper elle fit proprium eflè, & in eo quod
eft, lfenificatur æternitas * per id quoque , cui
quôd eft proprium eft, c proprium eft & æternum.
Nemini autem dubium eft, quin generatio
fignificet nativitatem, & nativitas ma-
nentem * doceat, non etiam non manentem.
Porro autem ambigi non poteft, neminem qui C
erat nafci. Nam nafeendi ad eum non profi-
cit caufa, d qui per fe maneat æternus. Sed
unigenitus Deus, qui 8c Dei Sapientia 8c Dei
Virtus8c Verbum eft, cùm natus fit, patrem
teftatur auctorem. Cùm exmanente natus eft,
non eft natus ex nihilo. Cùm ante tempora
æterna natus eft, omnem fenfum neceflè eft
nafeendo præveniat. Non reliquitin verbis,
ut non fuerit ante quàm nafeeretur. Si enim
fenfur noftro fubjacet , ut non fuerit ante D
quàm natus eft * jam nativitate ejus 8c fen-
luse nofter 8c tempus anterius eft : quia omne
, quod non fuit , jam 8c fenfui obno-
xium 8c tempori eft in ea ipfa fignificatione
qua non fuit 5 quia non fiiiflè, pars temporis eft.
Qui autem ab æterno f eft, 8c femper fuit, nec
élt fine nativitate, nec non fuit * dum 8c femper
fififlè iupra tempus eft, 8c natum elfe nativitas
eft.
26. Natum itaque unigenitum Deum , fed £
natum ante æterna tempora confitemur * quia
- confiteri neceflè eft, 8 in quo nos apoftolica-
rum ac propheticàrum prædicationum difta
concludunt : cùm tarnen fenfus humanus intelligentiam
intemporalis nativitatis non ap_
prehendat, quia aliquid in naturis h terrenis
ante tempora natum efle non convenit. Quod
cüm ita a nobis prjedicabitur 53 quomodo rurfum
ejufdem int^ligentis complexu non fuifle
ante quam nafcitur dicemus, cüm fecundüm
Apoftolum ante tempora xterna fit unigenitus
Deus ? Si igitur natum ante tempora sterna,
non ratio humans intelligentie, led prudentie
fidelisprofelfio eft* quia 8c nativitas perauclo-
rem eft, 8c quod tempora excedit sternum
eft , Sc extra fenfum terrenum eft. quod ante
tempora sterna fit natum : certè jam 1 impia
voluntate fenfum humans rationis extolli-
mus , ut per intelligentiam mundi non fuerit
ante quam nafcitur , cüm ultra fenfum
humanum 8c intelligentiam mundi nafeatur
sternum. Sternum autem eft, quidquid tempus
excedit.
27. Tempora enim omnia vel opinione com-
pleftimur, vel feienti^ : k cum quod nunc eft,
feimus non etiam pridie fuilfe, quia quod pri-
die fuerit, nunc non fit* quod autem ‘ nunc
eft, nunc tantüm fit, non 8c pridie fuerit. Opinione
verb ita prsterita metimur, ut ante ur-
bem aliquam inftitutam non ambigatur tempus
fuilfe, quo urbs inftituta non fuerit. Cüm
ergo vel feientis vel opinioni noftrs fubjacent
tempora, fenlu humans intelligentis judica-
musj utm de aliqua re ratione dixifle exiftime-
mur, Non fuit ante quam nafcitur, quia uniul-
cujufque originem tempora femper antelata
prsveniant. At veró cüm in Dei rebus, id eft,
in Dei nativitate, nihil non ante tempus sternum
fit * non cadit in id , u t " ante quam natus
eft , cuique ante tempora sterna 0 pro-
miflum eft sternum, fit fecundüm bead Apo-
ftolidi&um infpe vitssterns, quam promi-
fit non mendax Deus ante tempora sterna,
p aliquando non fuilfe dicatur : quia intelligi
non poteft ccepillè poft aliquid , qui efle lit
ante sterna tempora confitendus.
28. Si ergo nafci aliquid ante tempora
sterna, neque in naturis humanis eft, neque
in intelligentia * 8c tamen in hoc profelfionitu
s .f t ,*
Non fuit
a In vulgatis, E vangelifta teftatur. Veriùs in m f f . Evangelia,
fubquo nomine etiam Apoftolorum retba comprchcndnntur ,ac
proinde fi^nificatur quidquid ad novum Teftameocum pcrcinet :
uc antea Moyli uornine cocius veteris legis fides indicacur.
b Edici, Sjnbd f i ill't patrem femper effe, atque huic filium femper effe
proprium eft in eo Sec. renicencibus magno confenfu mff. In his
verbis/KMii cum illt, pronomen illi etiam ad Filium ab xterno natum
referendum videtur, in hunc fere modum : cùm Filio in eo qued
l'emper cft illi pater,cujus& femper eft filiusiproprium fit effe, Scc.
c Apud Par. Sc in pluribus antiquis libris femel tantùm exftac
proprium eft : quod in prioribus edir. repetitur & in mff. Vind.
Rcmig. Theod. &c.
<* In codice Vat. baf. qui femper maneat, in Martin, qui permanent
: grave mendum. Filius quippe femper manec xcernus -,
quamvis non per fe, leu à fe maneat , fed à Patre : quo nomine
in iljum convenit nafcendi ratio.
e Acute docet, feu 1'um noftrum , fi quando filius non fuerit,
eo ipfo anteriorem fore : quia nimirum cogitando nativitatem
illins quodam modo prxvertet. Ex quo fequitur eamdem na-
tivicatem non iiieffabilem effe, fed (ènfui noftro fubjacere, fe-
cundùm id quod lib. ii.n. 46. Sc 47. affercumeft.
t Verbum cft liïc non exiiftentiam fonat, fed-originem, puta,
qui nb tterno auftore eft. Subinde editi excepto Par omiftunt nec
eft fine nativitate, nec non fuit : quæ verba Erafmus in quodam
codice (è reperiffe admonet. Reperiffec lànè in pluribus, fi plures
Icgiffet. Nee poflumus illius negligentiam non incu&re j qui vel :
reperça an ad fcncentix incegritatem neceffaria effent, cantUlùm
expendere non curavit-
6 Editi, id quod. At mff. in quo, vel in quod : id eft , confcflio
noftra terminis.iis debet coutinen , quos Apoftoli & prophetx nobis
conftituunt.
h Mff Martin. & Vat. baf. naturis rerum terrenarum.
■ In Corb. & paucis aliis mil. itnpiam voluntatem fenfu : minus
fincer&. Impix voluntatis eos Hilarius arguere lolet, qui apertx
refidunt veritati, Sc ignorantiam non pollunc apud xquos rerum
xftimatoresobtendere icujufmodi funt, quiper intelligentiam mundi
, hoc eft, ex cognitione rerum mundanarum , compatari vo-
lunt nati ante tempora xterna notitiam.
k Supplendum hie, feientid qutdem.
1 Particular«»;, in vulgaris omifla ,ex (criptis revocatur.
m Editi, de aliqua ratione. ReClius mff. de aliqua re ratione:
hoc eft , de re qux temporibus fubjacet, merito ac racione dixe-
rimus, Ante quam nafcitur non fuit.
n id eft, in Dei unigeniti nativitatem non cadit id, ut de illo
dicatur ante quam natus eft.
o Bad. Er. & Lipf. cum aliquot non melioris notx mff. pro-
miffum sternum f i t , omiffo verbo eft. Hoc fibi vole: qui promiffum
xternum ante tempora xterna poflidet,(non cantum per parcicipa-
rionem naturx divinx,lcd per plenitudinem,) non cadit in id,ut fic
adhuc in fpe ejufdem promilli; cui conditioni res creatas fubjacere
num. s- monftratum eft hjs verbis, Si igitur Chriftus creatura
eft, neceffe.eft fubJpe longinqiss exftefiationis incertusfit.
| P Particula hie dcfideracur- Mox qui effe fit Scc. fic intel-
I lige quaii legeres, qui confitendus fit effe, Scc.C
C c c