furor tentans ait, Non eüm, qui fuit ante, poft- A
modum natum vel fupercreatum in filium. Quis
enim tam vcfamis e-rit, 'ut defeciffe a fe Pa*
trem putet » ut idern , qui fuerat, poftea nafce-
retur vel fupercrearetur in filium » 8c effet abo-
litio Dei » ut fticcederet de abolitione nativi*
tas , cüm nativitas fnanentem teftetur auóto-
rem? Vel quis tam demèns eft, ut fubftitifle
Filium nifi ex nativitate fateatur ? Quis porro
tam vecors, qui non exftitiiïe Deum e^j eo
quöd Deus nafcitur audeat predicate ? Non E
enim qui manebat Deus, fed ex manente Deo
Deus natus eft» tenens in fe naturam gignen* "
tis in nativitate nature. Nativitas autem Dei»
qua: ex Deo in Deum exftitit, non qua: non
erant tenet, feda qua: Dei manebant 8c ma^
nent, obtinuit veritate‘nafeendi» Non ergo
qui b erat natus eft» féd ex his atque in his»
qua: Dei erant, Deus natus exftitit» Omnis igi-
tur hic fuperior harretica: fraudulentia: fermo
hanc: viamimpiiffima: do&rina: fua: preparavit: (
utUnigenitum Deum negatura» tamquamra-
tione veritatis antè premifsd, ex nihilo potiüs
quam ex Deo natum predicaret, nativitatem
ejus ad creationis referens de non exftantibus
voluntatem»
14. Denique poft multa ad id tamquam ex
preparato fibi aditu prorupit dicens, Filius autem
fine tempore editus 8c ante fiecula creatus
8c fundatus» non fuit ante quam nafceretur.
Temperavit fe » c quantum putat, lréreticus I
fermo 8c ad impietatis confirmationem, 8C ad
calumnre, fi qu£eftio intenderetur, excufatio-
nem , dicens, Non erat ante quhn nafceretur: ut
in eo quód non fuitd ante quam nafcitur, naturam
ei fubfiftentis originis denegaret » 8c cöe-
piflet efie de nihilo, cui ante nativitatem fiiam
exfiftens non daretur auéloritas : turn porro fi
irreligiosè hoc dictum exiftimaretur, adeflet ei
promta defenfio , e quia naici qui erat non po*
tuit » neque qui antea eflèt, nafeendi caufam 1
f per quam eflet habuiflet» cüra nativitas ad
id proficiat, ut fubfiftat efle qui nafcitur, O
ftulte atque impie, quis nativitatem exfpe&et
in eo» qui fine nativitate fubfiftat ? Aut quo-
modo qui eft nafei exiftimandus eft, cum nativitas
natura nafeendi fit ? Sed fubdolè ad
negaiidam ex Deo pâtre unigeniti Dei nativitatem
contehdens » per id quôd non fuit ante
quam nafceretur evadére volüifti • 8 quôd
Deus » ex quo Dei filius natus eft, erat • mane.
retqueDei natura» ex qua filius Deus nativitate
fubfiftitv Si igitur ex Deo natus eft, ma.
nentis nature confitenda nativitas eft -, non ut
Deus qui eràt nafceretur » fedut ex Deo h qui
erat Dei nativitas intelligeretur.
ic. Sed irreligiofos æftus fuos calot hæreticus
1 noil eontinet » 8c per id quod ait » Non cr.it
ante quam nafceretur 3 id laborans , ut de non
exftantibus nafceretur» id eft» non à Deo pâtre
in Deum filium vera 8c perfe&a nativitate
natus effet, in ipfatotius expofitionis conclit.
fiöne ad ultimum 8c profaniffimum irreligfofi
furoris fui prorupit ardoreni, dicens» Si enim
quôd ex ipfo » &c quôd ex utero 3 8c quod ex
Patre exivi & veni , velut partem ' ejus unius
fubftantiæ, 8c quafi prolationem extendens in.
1 telligirur ; compofitus erit Pater, 8c diyifibilis»
8c convertibilis, 8c corpus fecundùm illos,
quantum in ipfis eft » cohfequentia corporis
fuftinens fine corpore Deus» Gravis 8c multæ
difficultatis labor effet veritatem religionis ad-
versùm falfitatis impietatem tueri» fi quantum
audet impietas » in tantum confuleret k pru.
denter» Sed bene» quôd irreligiofitatis volum
tas ex inopia prudentiæ eft» Et idcirco cùm
facilis fit ad vers ùm ftuîtitiam refponfio, einen-»
)datio tarnen difficilis ftultorum eft: per qiiam
primùm 8c ratio intelligentiæ non quæritur,&
deinceps ab intelligente intimata non capitur(
Sed fi quos timor Dei 8c intelligenti« ignoratio?
» non impietatis voluntas per ftultitiæ fen.
fum detinuerit in errore » 1 fpero ut ad emen-
dationem proclives fint j ciim impietatis ftulti-
tiam abfolutè veritatis fit demonftratio prodi-
tura.
16. Dixiftis, ô ftulti, qui & hodie ideni
I dicitis , nefeientes in Deum fapere, Si enim
quôd ex ipfo, & quôd ex utero 3 & quôd ex Pâtre
exivi & veni. Quæro à te, hoc totum di-
dum à Deo , anne non di<ftum fit ? Diftum
utique eft : & neceffe eft, efim d Deo de fe
dictum fit, non aliter intelligendum efle quàm
di<ftum eft. De dictis fuo loco , demonftratis
* lea mfT Editi verb, qiu in Deo manebant. Ut Hilario familiare
eft veibum Deus pro Patre, ita manere pro efle fine exfiften- ;
di initio. Unde quod hic qua Dei manebant, mox dicitur qua Dei j
erant.
b In mf. Carnut. a fecunda manu hic fuperferipta eft parti cola
non, qua:deinde in uno Colb. necnon in edit. Er. Lipf. & Par.
perperam obtinuit: reluiftantibus aliis libiis. Dicebant Ariani, Nec
quifuit anti, poflmodum natum, dirc&è quidem ad versus Sabcllium,
ailcrentem eum, qui Pater erat, cum ppftmodum natus efl’c t , filii
appcllationcm efle fortitum ; oblique autem adversus catholicam
fidem, Filium de non exftantibus infinuare molientes. Quibus ita
refpondcc Hilarius, ut 6c ipfbrum rcpcllat Cartes, Sc cathdicx
fidci nihil cum Sabellio commune efle demonftret. Superius enim
contra Sabcllium prxmittit, Nec idem Deus qui erat natus eft.
Quod ubi probavit, id ip Cum conclufionis in modunii repetit his
aliis verbis, Non ergo qui erat (hoc eft , non Pater) natus eft:
fed. ex his qua Dei erant Deus ( Filius ) natus exftitit.
e Solus codex Vat. baf. quantum potuit.
- Editi , antequam nafceretur. Sequimur niff. Deinde fubfiftens
origo nihil aliud fignificat, quam quod mox , exfiftens aucioritas.
Pro his dicerent modo Thcologi, principium exfiftens.
* Exemplar Cam. (ccundis curiscum mf. Vat. baf. quia.nafci
non potuit nifi qui non erat, neque Sc c.
t In mf. Vat. baf. poft quam effet.
E Vat. baf. mf. ne quod Deus, Sc mox , maneret abfquc particula
que : hîc ut fuprà & mox deprehcndicur temerarus.
“ In mf. Vat. baf. defideratur qui erat. Quod proximè dicitur,
manentis natura confitenda nativitas , ira poteft inteiligi, vcl natum
effe ex manente feu exfiftente natura, vel natum habere manen-
tem naturam , vcl etiam utrumque.
1 In vülgatis, unius ejus fubftantU : malè , cùm ejus ad Patrem,
& unius ad vocabulum fubftantU rèfcraour. Deinde jam præmo-
nuimus in excmplaribus græcislegi, g de vrofoA«' \szn' mat, non
autem x, de oA»» >bnmlror, quomodo Hilarium legifle liquet
ex ipfius expofitione.
k Editi, prudentie. : caftigantur ex feriptis.
1 Mf. Carn. credo Ut. Alii, fpero ut. At exeufi, fpero qkod. Hoc
in loco prodit Hilarius , quo animo erat affedtus erga eos, qui
ignôrantiâ & fimplicitate Ario favebant, uti jam advarsùs'Eral-
mi argutias. obfei va’ tu ni eft in prafat. n. 17 . Haud aliter Athana-
fius Or. 1. cont. Ar. p. 3 2. î agens de iis qui fobolem propriam fob-
ftantia Pair is negant, quafi id fieri nequeat, nifi partes intelligan-
tur J qui de ineorporeo corporea cogitant, &■ ob imbecillitatem nattas
fua aaimunt Filio proprietatem paterna fubftantia , dura fobolem f*'
'tris ftulti ex fe metiuntur ; Citer um, inquit, iftos ad iftum modum
affeftos, perfuafofque non pofte effe filium Dei, aquum quidem eft U
rationibus convincamus. Forfitan vel eo modo ad finfum aliquem
perduci poterunt.
ta Er. Lipf. Si Par. quin & hodie ; nullo fuffragante mf.
fino-ulorum quorumque vimitibus » tra&abi- A
mus. Interim tamen uniufcujufque intelligent
tiam confulo, quid exiftimet in eo, cum didum
fit ex iff • utrfimne ex altero intelligendum
fit, anne ex nullo, an vero ipfe ille credendus
fit ? Ex altero non eft: quia ex iffo eft, id eft,
. nativitatem protenfionem exiftimares, ne nafl
centium naturas detrimenta crederes efle gi-
gnentium, ut etiam multa fine corporali ad-
mixtione ex viventibus in viventes animas gi-
gnerentur : nifi nefas eflet, Deo de fe c non e
credidifle 5 8c ultimi furoris vefania judicare^
tur, adimere audoritatem ad fidem » cui ve-
nerationem profitearis ad vitam. Si enim non
nifi per eum vita eft, quomodo non per eum
fides vitse eft ? Fides autem vita: quomodo in
> eo eft, qui fibi de fe teftis infidelis habeatur ?
on. * ne aliunde preter quam ex Deo Deus fit. Ex
nihilo non eft : quia ex ipfo eft» demonftratur
enim natura unde nativitas eft. Ipfe non eft:
quia ubi ex ipfo eft, nativitas filii refertur ex
patre. Deinde efim fignificatur ex mere, inter- E
rogo an credi poflit effe natus ex nihilo, cum
nativitas veritas per corporalium efficientia-^
rum nornina reveletur ? Non enim membris
corporalibus confiftens Deus» efim generatio-
nem Filiia commemoraret, ait, Ex utero ante
. 3. luciferum genui te: fed inenarrabilem illam uni-
geniti ex fe filii nativitatem ex divinitatis fuse
veritate confirmans, ad intelligentia: fidem lo-
cutus eft 5 ut de divinis fuis rebus , fecundum
humanam naturam, humanse nature fenfum ad C
fidei feientiam erudiret: ut cum ait ex utero 3
non ex nihilo creatio fubftitiffe, fed ex fe Unigeniti
fui naturalis nativitas doceretur. Poftre- .
i 7. m& quod dixit, Ex Patre exivi 3 & veni3 utrum
ambiguitatem reliquerit » quin intelligeretur
non aliunde quam ex Patre efle quod Deus eft?
Ex Patre enim exiens, neque aliam nativitatis
habuit naturam, neque nullam : fed eum fibi
teftatur au&orem, ex quo feprofitetur exifle.
De his autem demonftrandis atque intelligen-'' ]
dis pofterior mihi fermo eft.
fe 17. Interim tamen hoc videamus, qua ho-
llcie minis fiducia intelligenda de Deo inhibentur ,
quae quod d Deo de fe di£la fint non negantur»
O graviflimum humanse ftultitiae atque info-
lentise dedecus » profefllonis fua: de le Deum
non modd arguere non credendo, fed emen-
dando damnare»& illud ineffabile in eo nature
fua virtutifque fecretum, humanis contaminate
8c impugnare dodrinis, 8c hac audere ]
loqui : Si, inquit, ex Deo eft Filius, demuta-
bilis 8c corporeus Deus eft, qui ex fe protule-
rit vel extenderit, quod fibi eflet in filium s
Quid follicitus es , ne demutabilis Deus fit ?
Nos nativitatem confitemur, nos unigenitum
pradicamus ex Deo dodi: tu, ne nativitas ma-
neat, ne unigenitus Deus in Ecclefia fide fit,
naturam indemutabilis Dei qua nec extendi
' nec protendi poflitb ©pponis. Afferrem tibi,
infelix error , et&m ex rebus mundi quarum-
dam naturarum qua gignuntur exemplum, ne
* Par. cum antiquiore mf. Colb. & Germ, commemorajfet.
. b Vac. baf. mf. exponis: minus bene.
c Lipf htc adjccit teftanti: quod abeft a Bad Er. Sc plerifque mff.
d Editi, condttur: renitencibus omnibus mff. Senfus porro eft,
TeCum, hoc eft, in cua fententia , Filius non eft Deus, fed conditio:
ubi advertas particular» cum hic ut alibi pro fecunditm accipi.
e Abeft fibi a mf. baf. Vat. Verbiun fubftituere Arianis ufitatum
colligimus ex FauftinQ cap. x. ubi Arianortjm profcflioncs lie ex-
ponic : Sic quoque per eum fafta dicit univtrfa , ut turn afferat ex
nullis exftantibus JubSlitutum . . . . fiquidem non veri de Patre na-
lus eft, fed de nihilo fubflitutus. Nec fignificatione multum differc
a verbo creare. Unde ficut hic crentionem fubftitutioms, ita vice ver-
la lib, r. n. 16. babesfubftitntionem creationis.
^ * Sola edicio Par. fitque potitss, non tecum , quod idem eft ac
E Bad. & Er. totius creatio: cx quo Erafinus legendum putat ex
•rdinestotius creationis. Verifts alii libri, tot us creatio .- quod aliis
18. Ufurpas enim, impiiflime hseretice, na- Filii nuncii-
tivitatem Filii ad creationis voluntatem » ut ah^hse-
non ex Deo natus fit, fed volente eo qui crea- rccicis in-*
vit, ex creatione fubftiterit. Et tecum idcirco KiicCi*.
non Deus eft, quia manente Deo uno, non teneat
Pilius originis fuse in nativitate naturam»
fed in fubftantiam alteram d conditio, ipfe tarn- d
quam unigenitus conditionibus 8c faduris ceteris
preftantior fit: fubflitutus tamen, ut crea-
' tionis indulre e fibihabeat fubftitutionem, non *
Dei attulerit ex generatione naturam} 8c natum
dicas, quod fubftitit ex nihilo: filium autem
idcirco nuncupes , non quia ex Deo natus
eft , fed quia per Deum creatus eft» quia
8c homines religiofbs appellatione hujus no*
minis dignos d Deo habitos memineris : turn
porro ei non alia conditione Dei nomen indul-
geas» quam ea qua didum fit, Ego dixi 3 dii Ff al-
eflis 3 & filii Altifjimi omnes , ut utatur digna-
!) done in vocabulo nuncupantis, non nature
in nomine veritate»{ fitque tecum ex adoptione f
filius, deus ex nuncupatione , unigenitus ex
privilegio , primogenitus ex ordine, e totus S
creatio , ex nullo Deus» quia generatio ejus
non naturalis ex Deo nativitas fit, fed fubftantia
creature.
19. Ac primiim orata a te impatientiffimi Quid Scri-
doloris mei venia, loqui me apud te omnipo- Deo cdo-
tens Deus patere, 8c me terram ac cinerem, aus fit Hi-
£ caritatis tamen tux religione devindum, libe- Ianus-
rum in hxc verba permitte. Ego infelix nihil
antea fui, 8c h vita: fenfu expers, fine mei in- h
telligentia, eo quod fum carebam. Sed mife-
ricordia tua ad vivendum mihi caufa eft : 8c
non ambigo, quin tu bonus bonum mihi* fta- »
tuerisefle quod natus film. Neque enim, qui
mei non eges, ad mali me originem inchoaf-
fes. Sed efim me in vitam animatum , rationis
quoque intelligentem preftitifles» adcognitio-
p nem me tui facris, ut arbitror, per fervos tuos
Moyfen 8c prophetas voluminibus erudifti, ex
verbis deinde declaratur , puta, ex nullo Deus. Nam creatio, ue
ipfe etiam Erafinus advertit, Hilario htc idem eft quod res creata.
Subjicitur proximo hxreticorum ratio, cur filium dicant cx adoptione
, nimirum quia generatio ejus 8cc. quod barbate dicerent
5 choice, quia filiatio ejus. Unde non eft audieodus Vat. baf. codex
, in quo habetur quia creatio ejus.
I b Ita potiorcs mff. Tres autem Vatic, cum Vind. vita fenftts;
mali. Editi verb, vita fenfus.
* Vat. baf. mf. inftitueris. In his non negat Hilarius peccatum
originis, quod aliis frequens ac dilertis verbis adftruit. Maximb
verb perfpicuum eft illud ab Auguftino ipfius nomine laudacunt
lib. 2. contra Julianum c. 8. In Ada offtnfa gencrofitatem prima
6 beata illius creationis amifimus. Sed hoc tantum vulr , rotum
bonum efle, quod nobis a Deo prxftitum eft, neque in bonitatem
illius caderc, ut nos ratione ab ipfo indulta ad inteiligendos prophetas
utentes, per eos dcccpcrit.
LU ij