Hærefis A-
riana lacè
feipens æ-
gre depelli
potcft.
Cur.
Ad cam re-
fdlendam
quid Hilab
fohan.j. ij .
Hærefis Â-
rianæ lues.
Tandem ad *v'eram fidem ftabïlhndam venit. Et quia Chrifto inejfe naturam Dei fequt-
tur , f i <verusfit films Dei s pofirema acpotijfima hujus libri parte eum <verum ac vatu-
ralem, & non adoptivttm > Dei filium ejfe demonfirat teflimonio Patris, Vilii ipfius\ Apofto-
lorum in unum confpivantium,acfèorfimrPetvi, ‘Pauli3Johannis3nec non M.avtha}cacinati3
dxmomm, Judaorum 3 quorumdam in mariperiditantium |gentium denique confejfione.
1 . T O n fum nefcius, difficillimo me at- A
perrimoque tempore fcribere h«c
-i- adversum vefanam impiorum h«re.
fim, Dei filium creaturam efle affirmantem,
aggreflum fuifle j mulcis jam per omnes ferme
Romani Imperii provincias ecclefiis morbo pe-
ftifer« hujus pradicationis infe&is , & veiut
ad pi« fidei hujus male ufurpatam perfuafio-
nem, longo do&rin« ufu, 8c emeritito nomine
verte religionis imbutis : non ignorans diffici-
lem efle ad emendationis profedum volunta- B
cem, quam in erroris fui Audio per plurimo-
rum aflenfum audoritas public« jam fententi«
contineret. G r a v is enim 8c periculofus eft
error in pluriniis : & multorum lapfus, etiam-
fi fe intelligat, tarnen exfurgendi pudore au-
doritatem fibi prafumit , ex numero habens
hoca impudenti«, ut quod errat, prudentiam
velit exiftimari 5 8c quod cum multis errat, in-
telligentiam efle aflerat veritatis , dum minus
erroris efle exiftimatur in multis. C
i. Ac mihi quidem prater ftudii mei atque
officii neceflitatem, qua hocb Ecclefi« epifco-
pus pradicationis evangelic« debeo minifte-
rium j tarnen eo propen fior eura ad fcribendum
niit, quo magis plures periculo infidelis intelli-
genti« detinebantur j .uberius gaudium confe-
dans ex falute multornm, fi cognitis facramen-
tis perfcd« in Deum fidei, impia human« ftulti-
ti« inftituta defererent,& fe Deo redderent h«-
reticis repudiatis, atque a cibo mortis, quo in la- D
queum aves folent illici, in volatum fe liber« fe-
curitatis erigerent* fequerenturque Chriftum
ducem, prophetas nuntios, Apoftolos pravios,
fidem eonfummatam, & falutem in Patris & Filii
confeflione perfedam 5 & ctim didnm memi-
riiflent ore Domini, Qui non h on orifica t Filium,
non h on orifica t P a trem qui mißt ilium, ad honorifi-
candum Patrem per honoremFiliife referrent.
3'. Emerfit enim peftifera 8c letalis populis
c proxime lues, qu« ingenti graflata contagio E
ruinam miferand« mortis invexit. Non enim
tantum aut * confidentium in chaos cum populis
fuis repens urbium vaftitas, aut frequentes
bellorum 8c funebres mortes, aut immedif
Mf. baf. Vat. imprudent} s. Ne quis forti cx libri bujus initio'
animum inducat, vcram fidem tunc temporis in toto pxnc orbe'
fuifle exftin&am j recolendum eft quod Socracesait lib. a. c. 17.
Achats. & lllyrici civi fates, & reliqus Occiduarum partium eccleßs, \
tranquills adhuc er ans in con cuffs; turn quid inter fe confentirent,
turn quid fidei regulam a Nicsno Concilio traditam confi anti[firne
retinerent. Sic quoque Lucifer Calarit. lib. Moriendum efle pro
Dei filio. Imperatoren) intcmcllac : Omnes momento fi ptragrare
pojfes gentes, inveniffes fiolidiffime Imp. ubique Chriftianos ficuti nos
credere---- At tua novella prsdicatio & recent religio, fub prstextu
fidei blafphemia in perniciem falutis tus per te prolata, nonfolitm adhuc
limitem Remanum per agrare non valuit See.. Immo Hilarius ipfe
fuperiore libro n. }o. hxrcticos provocaf ad fidem univerfse Ec-
clcfix, in qua omne os endentium Chriftum Deum loquitur.
b In nonnullis mff. exprimitur hlc particula ut, qu* non mal^
in aliis reticetur.
* In vulg. proximo. At in mff. proxime, quod refertur ad emerfit.
cat« ægritudinis populofa contagia defievie*
runt, in quantum ad exitium generis humani
hærefis hæc funefta graflata^ft. Deo enim, cui
omnia in mortuis vivunt, hoc folum perft quod
fibi deperit. Nam judicaturus ipfe de omnibus,
8c pro majeftatis fuæ mifericordia poenæ meri-
tum ignoranti moderaturus errori , negantes
fe non jam judicabit utique, fed negabit.
4. Negatenim, negatfurens hærefis façra^.
méntum veræ fidei, ad impietatis fuæ dodri-
nam religionis ufa principiis, cùm infidelitatis
fu« expofitionem , ut fuperioribus libris con-
tinetur , ita coepit : Novimus unum Deum,
folum infedum, folum fempiternum , folum
fine initio, folum verum, folum immortalita-
tem habentem, folum optimum, folum poten-
tem. Ad id enim ufùrpatum proficit pi« con-
feflionis exordium, quo ait, Unum Deum, &
folum infedum, 8c folum fine initio : ut per
hæc, qu« religiosè verbis oftentarentur, cetera
impièfubderentur. Nampoft multaalia, quæ
de Falio pari quoque fimulatæ religionis pro-
feffione protulerat, fubjecit, Creaturam Dei
perfedam, fed non ficuti unum de creaturis}
raduram, fed non ficuti cetera^ faduræ. Et
poft multa alia , quibus , veritatis interjedis
confeflionibus, d hæreticæ impietatis obumbra-
retur intentio, ut fubfiftere eum de non ex-
ftantibus argutæ interpretationis fubtilitate de-
fenderet, ait, Et ante iæcula creatus 8c fun-
datus, non erat ante quàm nafeeretur. Poftre-
mô quâfi rebus jam omnibus validiffimè ad
impietatise defenfionem communitis, ne vel
filius velDeus intelligeretur, adjecit, Si enim
quôd ex ipjb, 8c quôd ex utero, & quôd ex Pâtre
exivi & veni, veiut partem ejus unius fub.
ftantiæ, 8c quafi prolationem extendens intel-
ligitur j compofitus erit Pater, 8c divifibilis, 8c
convertibilis, 8c f corpus fecundùm illos , 8c
quantum in ipfis eft, confèquentia corporis fufi
tinens fine corpore Deus. Et quia nobis ex intégra
adversùm hanc impiiffimæ dodrinæ expofitionem
evangelicus nunc erit fèrmo j confe-
quens exiftimavimus omnem jam « in primo li-
cèt libro editionem hujus hærefèos confcriptam,
Ica lib. i. n. i j . Ariiafl Alcxandrum cpiftola dicicur non olim édita.
d Editi, hujus heretics. Re&iùs abeft hujus à mff.
« Sic mff.' Editi veto profefftonem.
{ Editi hîç, corporeus ; & infrà corpus. Magis fibi confiant mff
% Reccntiorcs mff* cum vulgatis, in quarto licit. Duo Vaticani,
in primo vel quarto licit libro. Antiquiores autem, iique numero
plures, in primo licit libro. Qua leâio nobis eo fincerior vifa eft,
quo in mentem corum minus cadat, qui anciquos ex conjeâuris
corrizunc. Cui favet quod liber fuperior n. 3. non quintus fed
fecundus appclletur -, & hoc, uti diximus, quia fecundus eft contra
perfidam Arianorum fidei. profeflionem. Quamquam fub. alio
refpeâu hic ipfe liber proxime fextus nuncupatur. Erafmus hlc
ad marginem adfcriplèrac , Ego verb non dubito quin legendum fit
in quatuor libris, eique poftea fubfcripfit Lud. Mirseus. Nimi-
rum non' adverterunt lermonem hîc haberi de perfida Arianorum
cpiftola, qua ba&enus unico, non quatuor libris édita eft.
glorias, 8c vivere ^ 8c othiliä ei font tràdica - ««
fecundùm hoc, principium ejüs eft Deus^ Prin- a
cipatur autem ei j utpote Deus ejus ^ cum fit «
ante ipfum. Si enim quôd ex ipfb 3 8c quod « «
iitero, 8c quôd ex Patre exivi (fi veni3 veiut par- «
tern ejus unius fiibftantiæ 8c quafi prolationem «
extendens intelligitur j compofitus 'erit Pater, «
8cdivifibilis,8cconvertibilis,8c corpus fecun- «
dÜm illös, 8c * quantum in ipfis eft 3 confe- «
quentia corporis liiftinens fine corpore Deus s. « 6
> 7. Quis non in his fentiat lubricos ferpentinæ venenum
Viæ flexus, vel h tortuofis fpiris nodös vipereosv
non intelligat, quibus venenati oris principalis l,
poteftas colleào inflexi corporis orbe conclu*
dituf f Sed extenfis omnibus atque abfolutis ,
totum occultât! capitis virus patebit. Ingerun*
tur enim nobis primfim nomiüa Veritatis, 1 ut 1
virus falfitatis ihtroeat. BonUm in ore eft, ut
de corde malum fubeat. Et inter hæc nufquam
audio ab his Deum Dei filium dici : nufquam
S Filium invenlo ita prxdicatum elfe , .quod filius
nunc quoque Wc fexto infertre : ut tecehs A
ledio, & refp'onfionis ad fingula fubjecla c o l la -
tio per evangelicas atque apoftolicas inffitu-
tiones invitis licet & contradicentibus fenfum
veritatis eliciat-. Dicunt ergo.
»ExEMPtUiir H i s p H tM i f .
» H NovimUs uiium Deum j folum ififedliitti ■,
ntfolum fempiterftum , folum fine initio,folum
L verum, Iblum immortalitatem habentem ■, fo- B
I ium optimum, folum potentem, omnium crea-
„ torem j ordibatorem 8c difpofitorem inconver-
,, tibilem, imttiutabilem, juftum 8c optimum le-
■ ris&prophetamm 8cnoviTeftamentii Hunc
„ f)eumr generafle filium unigenitum ante om-
» nia fiecula, per quern 8c fieculum 8c omnia fe-
L cit. Natum autem non putative j fed verb ob-
„ fecutum voluntati fux * immutabilem 8c ifleom.
„ vertibilem, creaturam Dei perfeaam, fed non
hi ficuti unum de creaturis $ fa&uram, fed non (
I, ficuti cetera: faclura: * nec ut Valentinus pro-
» lationem Natum Patris commentatus eft;neii
i> ficut Manicharus partem unius fubftanti* Pas
» tris Natum expofuitnec ficuti Sabelliuss qui
fis; unionem h dividit k ipfum dixit Filium quem
L % patrem j fed nec ficuti Mieracas lucetnam de
1» lucernaivellartipademinduas partes; ndcqui
i> foit antb, poftmodum natum vel fupercreatum
» in filium, ficuti Sc ttt ipfe , beatifliine papa,
» media in ecclefia 8c in confeflu frequenter eos j
» qui ralia incrodiicunt renuifti i fed ficuti dixi-
I mus, voliintate Dei ante tempera 8c fecula
» creatum, £c vivete 8c efle accipiens a Patre, 8c
» ' glorias ei confubfiftehte Patre. Neque enim
>. Pater dans el omnium hereditatem * fraudavit
j. femetipfum ab his qua: non facta ab ipfo ha*
[v bentur; fbns eft autem omnium.
!> 6. Quapropter tres fubftantite funt, Pa^
!. ter, Films, Spiritus-famftus. Et quidem Deus
v caufa eft omnium, omnino line initio lolita* I
u nils. Filius autem fine tempore editus A Patre,
” 8c ante fiecula creatus 8c fiindatus, non erat
>> ante quam nafeeretur i fed fine tempore ante
I.” omnia natus, folus a folo d Patre fubftirit. Nec
» enim eft «ternus aut co«terntis, aut fimul non
» fa&us cum Patre6, nec fimul cum Patre habet
» efle, ficuti quidarrt dicunt, aiit aliqui, duo non
» nata principia introducentes i fed ficut unio Sc
» principium Omnium, fle 8c Deus ante omnia
» eft. Propter quod 8c ante Filium eft, ficut 8c a ]
» ce didicimus media in ecclefia pradicante. Se-
” cundfim quod itaqUe a Deo efle habet, f 8c
* Hanc epigraphen in prills vdlgatis omiffam reftituimus ex
potioribus m ff j
b;Edici, qui lib. 4. prseferebant unionem inducit, hlc exhib it
unionem dividens: ucrobiquc rcfrdgamibus mff
c In vulgacis lib. 4. gloriari, hlc vero cum omnibus tnfl. glo-
rians : fed crrorc librarionim littctam » adjeftam jam iiionui-
4 In^antiquiffimis mff. S. Martini Turon. Vat. baf. & Colb- a
folo fubftitit: non male, fi lib. 4. fibi conftarent. In gneco autem,
laso1 S’ dxir*, omillo folo- _
e Editi hlc adjiciunt , fuit femper; quod lib. 4. melius omit-
tunc, ibi & hlc confenticncibus mff
f In vulgacis , & gloriari. In mf. Vat. baf. &gloriani & vivens:
in aliis, 4 glorians& vivere: idem mendum quod fupra.
8 In uno mf. poft vocem Deus ,, fubiicitut , Veritas : additio
maaus aliens, qua fanfti Dodtoris verba ab hxrcticorum didtis
flt. Nortien filii ingeritur , ut natura ta*
ceatur j natura adimitur , ut nomen alienum
fit. Hærefes cetera * prætehdufitur, Ut defe
hærefis mentiatur. Ünus Iblus Deus & lolus f f f f fi.
vêtus ingeritur, ne verum ac proprium Dei fi=
iio relinquatur eflè quôd Deus eft.
8. Quamquam igitut fuperioribus * libellis
de Deo 8c Deo, 8c Deo vero ac Dco vero,
8c in Deô veto patre 8c in Deo vero filio uno t„ .
D vero Deo intelligendo fecundùm naturæ uni* a” do"“
tatem , non fecundùm perfonie unionem, ex haS si
legis 8c prophetarum ptædicationibus docue*
rimus i tanren perfeéta fidei hujus abfolutio ex
evangelicis àtque apoftolicis eft præftanda do-
ârinis, ut verus Dei filius De.üs non âlienæ
à Patre diverfæqüe naturæ, fêd ejufdem eflè
divinitatis, per veritatem nativitaris exfiftens j
poffit intelligi. Nec fané quemquam tam amen'--
tem poife elfe exi'ftimo, qui Dei de fe profef.
i fiones aut cognitas lion inteUigat, aut intellec
” âas à fe k nollet intelligi, aut emëndahdas pu- i
tet hümanæ opiniqne prudentiæ. Sed antë
qUàlü res ipfas falutarinm facramentorum lo-
qui iiicipiamus j ne inaliquo fibi, editis hære*
ticorum nominibus, hærefis profeflio blàndia*.
tur, demonftrandurn eft onihe hujus argutæ
malitiæ velanien: ut per quod fe Virus latens
contegit 4 per id ipfùm proditüm ‘ fit 8c reve- i
latum, 8cad blandientisverieniintelligentiam
: publicæ conlcientiæ fenfiis intfoeat.
p. Volentes igitur hæretici Dei filium non
ex Deo elfe, neque “ de natura 8c in natura ■»
fecernantur. < , * ,
<> Editi, tortuofi fpiritâs : càftigàncur cx mil. Eàdém lïmihtudme
fallaccs hærefis Arianæ technas fie repræfencat Achanafius Or.
x. conträ Ar. p. 316. §}ut ifta herefis non digna àdio fuerit, citm
iÙa per dijpdentiam à fuis etiani dçcultetur , & quafi ferpens foveatur t
i Ita peirpàiici reccntiorés mff. cum vulgacis. Ccteri vero lia-
bent, ut vires falfitatis introeantv llù ic leàioni favet illud , ve-
nenati arts principalis poteftas : altcri autem j totum occuliati capitis
v'trtis: q u i quoniam obeinuit, nec à nöbis mutâtuir.
k Editi, nolit intelligi : St mox , huntans Opinionts frudentid.
Concinuius optimus codex Colb. cum Corb. ècc. nollet.- ac poftea
fuffraeantibus Marc. St Carn. humani opinione prutUntse. Hutna-
nam prudentiam, q u i vàriis opinionibiis inccrta fludtuat, fide*
certituditii numquam præponeiidam conftantcr inculcat.
I Mff proditüm (j* revelatum, ad blandientis St c.
i Illud de natura, id eft, dt fubftantia.