profecit : fed in eo, quôd natus eft , nihil A conditioner« fubjedionis Deus non fit j aut dum
aliud a eft nafcendo, quam Deus eft. Cum
verö ungitur ex caufa j non ad id, quod incre-
mento non eget , b lpedat undionis profedus,
fed ad id,quod per incrementum facramenti
profedu eguit undionis, id eft, ut per undio-
nem fandificatus homo nofter Chriftus exfifte-
ret. Si igitur nunc quoque per prophetam l'ervi
difpenfatio demonftratur, ob quam d Deo fuo
regnum tradit, non fit in regno 3 aut dum finis
eft, finem ejus defedio conlequatur.
zz. Congruum itaque eft, omnem e fuper
his apoftolici fermonis fenfum pertradare: ut Refp«J
fingulorum quorumque didorum ratione ex- <hm°k
pofita atque edita , iacramenti totius capaces
per f univerfitatis intelligentiam prxbeamur. f
Ait itaque: Quoniam enim per hominem mors , &
præ participibus ungitur} Sc .prôpterea, quia per hominem refurreclio mortuorum. Quomodo enim
juftitiam dilexerit & iniquitatem oderit, un- B in Adam omnes moriuntur 3 fic & in Chrifio omnes
gatur : cur propheta: fermo non ad eam Chri-
fti naturam pertinebit, in qua ei funt ex carnis
aflumtione participes ? cdm prxfertim ita fe
prophetix Spiritus temperaverit \ ut dum Deus
a Deo fuo ungitur, fit ei & in difpenfätione
undionis quod Deus fuus eft, Sc in natura quod
Deus-eft. Deus igitur ungitur : fed quxro an
id, quod in principio Deus erat Verbum, un-
dum fit ? Non utique j nam pofterior Deo un-
8 vivificantur. 'Vnufquifque aut cm in fuo ordine 3
h primitiv Chrißus 3 deinde hi qui funt Chrifti31 qui
in adventu ejus : deinde finis 3 cdm tradiderit regnum
Deo Patri 3 cdm evacuaverit omnem ma-
gifiratum & omnem poteftatem. Oportet enim illum
rcgnare 3 donec ponat omnes inimicos fub pedibus
fuis. Deus enim omnia fubjecit fub pedibus ejus.
Noviffima inimica k devifta efi ab eo mors. Cdm
autem dixerit 3 Omnia fubjefta funt3abfque eo 4
dio eft. Et cum non ea Verbi nativitas, quod ^ illi fubjecit omnia. 1 Cdm autem fubjetta fuerint
in principio apud Deum Deus erat, c unda
fit 5 id in Deo necefle eft ungatur, quod pofte-
rius fit in diipenlatione qua Deus eft. Et
cùm Deus à Deo fuo ungitur 5 id ungitur,
quid quid ab eo in myfterio carnis 1er vile fufce-
ptum eft.
3.0. Nemo igitur magnæ pietatis fàcramen-
tum , quod manifeftatum in carne eft, fenfii
. impio violet, necfe quifquam Unigenito per
ei omnia, tune ipfe fubjeUus er it illi, qui fubjecit
ei omnia, ut fit Deus omnia in omnibus.
l}. Cæleftium “ difpenfàtionum arcana Apo- OS1*»
ftolus non ab hominibus, neque per hominem, homo?
fed perjelum Chriftum eledus gentium ma- ti.m|w
gifter, quanta poteft abfbluti lèrmonis figni- piat B
ncatione demonftrat. Et qui inenarranda uf,
que ad tertium cxlum raptus audiflet, ea tan-
tùm,quorum natura humana capax efiêt, fenfui
fubftantiam divinitatis exxquet. Sit nobis ille Dhumanæ intelligentiæ revelavit : non ignorans
Sc frater & particeps fecundum quod Verbum
caro fadum habitavit in nobis, fecundiim quod
Mediator Dei atque hominum homo Jeftjs
Chriftus "eft. Sit nobis fecundum fervos &. communis
pater Sc communis Deus : Sc prx participibus
undus fit in ea natura, cum privile-
gio licet undus, qua participes unguntur. Sit
tarnen quxdam non ftatim pofte atque audiun.
tur intelligi, quia infirmitas noftra n fèriùs in
verum atque abfolutum mentis judicium ea
quæ in aures transfunderentur, acciperet j lon-
giore ad cundandum rnora fenfui potiùs quàm
auditui derelidâ, cùm Sc audiflè vocis fit, Sc
intellexiflè rationis, Deo tarnen intelligentiæ
in Mediatoris facramento, ut homo verus, ita cupidis intelligentiam révélante. Namque ad
Sc Deus verus, Deus ipfèexDeo, communem Timotheum per aviæ ac matris gloriolam fi-
nobifeum habens patrem Sc Deum in ea com- E dem facris ab infantia litteris inftitutum ferimunione
qua frater eft.
zi. Sed forte fubjedio illa, regnique traditio,
deinde finis,aut naturx abolitio aut po-
teftatis defedio aut divinitatis infirmitas fit
intelligenda. Plerique enim ita d volunt, ut
bens plurima,hoc quoque addidit: Intelligequa umi
dico, dabit enim tibi Deus in omnibus inteueBum.
Admonitio intelligendi ex difficultate intelli-
gentix eft. Intelligentix vero a Deo donum
ndei munus eft, per quam infirmitas fenfus
aut dum fubjedis omnibus Deo fubjicitur, per gratiam revelationis meretur. Si ergo Timo-
* Verbum ej?, in vulgaris omiffum, reftituitur cx mff. dcindc
quam Deus eft, id eft , ijuam quod Deus pater eft : nifi id omne
ita malis intelligcrc ; fed in ip(a nativitatc fua accipit ut Deus
fit, & nihil aliud.
In antiquis libris, exfpeciat, more antique, fed fenfu non alio.
« Sic mfl. At editi, undo, fit in Deum, nccejfe eft Sec.
* Ex fubjc&is Apoftoli verbis, & regni & carnis Clirifti finem
futurum prstdicabat Marcellus Ancytan. fi Eufcbio credere fas eft
contra cumdem lib. i. c. 4. ejus verba fie referenti: Quodft regni
initium accepit homo ante annos nondum 400. completos, nihil eft
abfturdi f i Afoftolus affirmet, ilium imi accepit regnum annii ab hinc
tdm pauciftimis elapfis, rurfum redditurum efie regnum Deo. Et poft
pauca : Omnia enim cum poft judicium [nbjicienda fint Chrtfto,
quemadmodum afteritur ab Apoftolo, turn ille fubjicietur ei, qui ipfi
omnia fuppofuit. Quocirca cum didicerimus humanam carnem, quam |
pro nobis aftumfit Verbum, ante annos 400. totos non aftumtam,
eamdem ipfum retenturum cognofcimus non ultra judicii tempus in
futuro ftculo. Item ibid, addit Marcellus, Quemadmodum initium
habuit caro,ita finemhabituramdivinus Paulas pronuntiavit. Dein-
ceps finis, dim tradiderit regnum fuum Deo & Patri. Hanc tamcn
fentcntiam ex ipfa Eufcbii confcffione ibid, non fine hxfitatione
aflerebat Marcellus.
* Vat. baf. codex cum Martin, fuptrioris, non fuper his.
f In vulgaris, veritatis. Rcitius in mff. univerfitatis , hoc eft,
totius apoftolici fermonis.
8 Ita plerique ac potiores mff. Editi vero, vivficabuntur.
h Mfl. Martin. & Vat. ball initium Chriftus, confenticnte cxem-
plari Germ, epiftolas Pauli græcè Sc latinè complcilcnti ab anni*
circiter mille exarato..
1 Bad. in adventu ejus , fine qui : cui confentit Sc graecum , dr iJi
mg vela.. At Er. Lipf. & Par. qui in adventum ejus crediderunt,
quod & habet mf. Corb. à fecunda manu : renitentibus aliis fin-
ccrioribus & grxco.
k Er. Sc Lipf. deftruetur mors.
I Rurfum hie mff. magno cenfenfu omittunt cum autem fub-
jeßa fuerint ei omnia.
“ Inmf. Martin, ac pluribus aliis, myfteriorum arcana. Mox
poft per lefum Chriftum, addit Vat. baf. mf & Deum patrem:
quæ verba in nullo alio codice occurrunt, quamvis exilent initio
epift. ad Gal. quö hîc refpicitur. •
• Corb. aliique porterions ævi mff. cum Bad. Er. Sc Lipf. aliter.
Vat. baf. Colb. Martin. & alia vetufta excmplaria cum Par.
fepius. Remig. fedeius. Nobis ira confiât, legendum efle ferius,
ut prater morem textum ex conjedlura emeiidemus. Cui favet
mf. Carn. in quo fetus ; fic enim ferius pronuntiant,qui linguae
funt impeditioris. Eamdem confirmât quod infra n. 30. legimus
[eram obfequelam.
■ ■ I theus apôftolico teftimonio homo Dei, Sc le_ A definat Chriftus in fine, ant regnum traden
. -mus pauio fecundùm fidem filius, ut intel- nnn *f>nl**r.> *,*r pvi-m n/»« .-.amrom
fio-atadmonetur, quia ei Dominus intelligentiam
in omnibus fit daturas } nos quoque ad-
moneri per Apoftolum ad intelligentiam me-
minerimus, feientes Dominum nobis intelli-
aentiam omnium præftiturum.
° Z4. Et fi fortè humanæ conditionis erróre
Ep^ta- præfûmtum aliquid fenfu tenebimus , profe- dum iingulæ
lcll’a. ftum intelligentiæ per revelationis gratiam non beat femper fubja<
™”lVcnJtâ reeufemus - n e 1 i n t e l l e x i s s e aliquid B præcedens. Finis enim erit j fed cùm tradiderit
c‘ femel fuo fenfu ad id valeat, ut pudeat redius regnum Deo. Tradet autem regnum j fed cùm
aliquid demutando fentire. Ob quod pruden- evacuaverit omnem magiftratum & omnem
ter confultéque moderandum hæc ad Philip- poteftatem. Evacuabit autem omnem magi-
penfes quoque idem beatus Apoftolus feribit : ftratum & poteftatem j quia oportet eum re-
VQÛfttquot ergo perfetti fumus, hac fentiamus : & guare. Regnabit autem, donec ponat omnes
bV quid aliter fentitis, id quoque Deus vobis re-
velabit. Veràm in quo fefiinavimus, in ipfo ingre-
diamur, N on præjudicat fenfus anterior Dei ré-
velationi. Nam Apoftolus.6 monuit in quofapiant
qui fapiunt perfectè : Sc his qui aliter C lubjectis omnibus ei, præter eum qui fubjecit
fapiunt, revelationem Dei, utid quod perfe- ei omnia, tune fubjicietur ipfe fubjiciepti fibi
dum eft fapiant, exfpedat. Si qui ergo pro-
fundam hanc arcanæ feientiæ difpenfatipnem
aliter intellexerunt, & per nos redum aliquid
Sc probabile afferetur j non pudeat eos fecundùm
Apoftolum per revelationem Dei fapere
perfedè : n e q u e m a g i s , a m e n t verita-
tem nefeifiè, d quàm oderint permanfiflè non
veris. Eos enim ,qui aliter fapiunt, Sc quibus id
Deus revelavit, monet in id feftinare, in quo D
do non teneac,aut extra Dei uaturam De
fubjedüs exfiftat.
16. Ac ^rimum nofcendum eft, non hunc (
ordinem apoftolici efie dödrini. Primiim ’
enim regni traditio eft,deinde fubj edio, poftre- «
mó finis. Sed fingulis quibufque caufis propria
quarumque caufarum genera fubjeda iunt:
ut dvim res iinguli in res alias definant, ha-
acentem fibi caufiim caufa
inimicos fub pedibus fuis. Ponet veró inimicos
fub pedibus fuis j quia Deus ei fubjecit omnia
fiibpedibus ejus. Subjecit autem Deus ita, ut
noviffima abeo mors inimica vincatur. Dehinc
ingreffi fuerint : ut relido pirimæ ignorantiæ
fenfu, fecundùm propofitæ feftinationis in-
greflum, e revelationem perfedæ intelligentiæ
confequantur. Ingrediamur itaque in quo
feftinavimus. Et fi Fortè feftinationem noftram
devii itineris error moratur j per revelationem
tarnen D.ei in id quod feftinavimus rurfum
ingreffi, feftinationis noftræ non demutemus
ingrefïum. Feftinavimus enim ad Chriftum
omnia. Subjedionis vero caufa non alia eft,
qudm ut fit Deus omnia in omnibus. Finis itaque
eft, efle Deum omnia in omnibus, ’
ij. Et quaarendum nunc ante omnia eft, an
finis defedio fit, an traditio amiflio fit, an fubjedio
infirmitas fit. Qua: fi his fibi contrariis
non fubjacebunt, eruntin ea intelligendi ve-
ritate 6 qua dida funt.
z8. Finis itaque legis Chriftus eft: & quiro
utrum abolitio legis Chriftus fit,anne perfedio?
Sed fi legem Chriftus , qui finis ejus eft , non
diflolvit, fed adimplet, fecundfim quod ait,
Non veni legem folvere, fedadimplere : finis
non defedio eft, fed confummata perfedio.
Tendunt enim ad finem omnia , non ut non
fint,feduti in eo,ad quod tetenderint , ma-
neant. Et propter finem omnia j ceter&m finis
ad aliud aliquid non refertur. Sed cum finis
Eripitur eis
fùicin efle
abolicio-
JeHim Dominum gloria: Sc regem æternorum E h omnia fit, manens ipfe fibitotus eft. Etquia
fæculorum , in quo reftaurata funt omnia in
cælis Si in terra, cui confiant omnia, in quo
Sc cum quo femper manebimus. In his ergo
ingrefli fapimus perfedè : Sc fi quid alfter fa-
pimus, Deus nobis id quod perfede fapitur
revelabit. Itaque fecundùm apoftolicam fidem
facramentum dido rum præfentium retrade-
mus-, Sc eo modo, quo fupèriùs à nobis tra-
data funt omnia,ut omnemimpiæ voluntatis
non excedens ex fefe ulli alii tempori aut rei
potiusquam fibi proficitj ad finem ipfum femper
intentio fpei omnis extenditur. Et idcirco
Dominus religiofie fidei patientiam fini fe re-
fervantem , ita adhortatur : Beatus qui per- i
manferit ufque in finem, non utique ut fit beata 1
defedio, Sc non efle fit frudus, & merces fidei
* fui Cujufque conftituatur abolitio : fed quia
finis propofita: beatitudinis inexcefliis modus
fenfum fub didis apoftolicis f prxeeptum ex p eft, beati funt qui ufque ad finem confumman-
ipfa fidei apoftolici veritate prodamus. dx beatitudinis manferint, non ultra fe fidezj.
Tria io-itur fecundfim didorum ordinem Iis fpei exfpedatione tendente. Finis itaque eft j
in quxftionem vocanrar, primumfinis, deinde manendi immobilis ad quern tenditur ftatus.
traditio , deinde fubjedio : ut per hxc aut Denique Apoftolus impietatis finem ad defi-
.* id eft, c]ux excogitavimus, & exillimamus nos intellcxiffc.nc
animis ita hxreant, ut excuterc ilia uos pudeat. Peflimum hunc •
pudorcra Anguftinus epift. 9}.n ,fs . in VincentioRogatifta ar-j
guit his verbis : Quid igitur adhuc dubitas tenere quod fentis, nifi
quia id quod nunc fentis, vel aliquando non fenfifte, vel aliud de-
fendifie con funder is f Et dum erubefeis corrigere errorem, non eru-
befeis per man ere in errore: quod utique potiits erubefeendum fuit.
b Plures probse not* mff. fi qui aliter : cui leólioni prima hu-
jus numeri verba, poftrema aucem vulgar* fa vent.
* Editi Sc aliquot {cripti, novit. Magis placec cum caftigatio-
ribus mff. monuit. '
d In mff. Vac. baf. Martin. & Remig. quam non oderint: malè.
Turn permanfifie, id eft, tana diu adhxfiffc. Dcindc prxpofitiom
in, ante non veris ab Erafmo additam , fuft uîimus cx fide mff
e Solus codex Vat. bal. revelationis perfect a intelligentiam. Turn
crique, confequamur..
f A pud Bad. & Er. deceptttpi. Apud Lipf Sc Par. prareptum:
in ica malè. In mff. Vàt. bal. & Martin, prtceptis. In ceteris,
prACeptum, id eft, prxconceptum. Cum his confer verbanum; 7.
g Martin, mf. qua dida funt
h Editi, omnium fit. Concinniùs mfl'. omnia fit : cpioA in Corb.
corrumpere perperam centavit lècunda maints.
i In vulgafis , [ha. Rcdtiùs in mff. fui, feil, abolitio : qu*beata
effe nequit, quia defedlio non eft beatitudinis capax. Mox
inexcejfus, id eft, quo ultra tendi nequear.
AAaa ij