nequefe fabricanti do cuit afuiffe, quipp'e cùm &
« ^.deflèt etiam præparanti:* 5c cùm Pater pa-
raret , ôcSapientia cum parante componeret,
b adefletque etiam præparanti * per id ipfumb in
ea qu« propter opéra creata elle intelligcre-
tur, quia æcernæ præparationi futurorum ope-
rum ad fui (Ter, neque Scriptuiam mendacem
conftitueret, quia cum parante componeret,
Creatam fc I 4 4 . Sed tandem dodrinæ catholicæ reve-
d!c,t.Sa" latione, quid fit Chriftum in initium viarum
fjje&ans Dei 6c in opéra creatum eflè, in principio hæ- !
qu« poft retice cognofce, 6c ipfius Sapientiæ didis im-
piæ hebetudinis tuæ difce ftultitiam. Coepit
c enim ita : c Si cnuntiavero vobis quæ quotidic
fcc^î-xx*1 fimt > “tnemorabor ea quæ a fæcnlofunt enumcrare:
ibid. 4. & namque cùm antè dixiflet, Vos b homines ob-
fecro 3& emittovocem meamftliis hominunt. Intel-
d limite ftmplices afiutiam , d indoUi autem cor apibîd.
if. & ponite y 6c rurfum, Per me reges régnant 3 pot en-
l6' tes fcribunt juftitiam. Ferme principes magnificantur
, & tyranni per me tcnent terram j 6c rurfùm,.(
jbid. 10 . jn vas «cquitatis ambulo 3 & inter médias femitas
jullitiæ converfor : ut dividam diligentibus me fub-
fiantiam, & thefauros eorum impleam bonis. Quo-
tidianum opus fuum Sapientia non tacet. Et
primùm univerfos obfecrans rnonet , 6c finu
plices intelligere afiutiam, Sc indodos cor ap-
ponere , ut verborum diftindas difcretafque
virtutes vehemensac diligens ledor expenae-
ret. Suis ita que modis , luis conftitutionibus
* */. tcncri. univerfa agi , intelligi, laudari, * obtineri do-
cet : & intra fe régna regum, 8c potentium
prudentiam , 6c principum famofa opéra , 6c
jus terram obtinentium tyrannorum çontine-
ri oftendit: fe quoque non admifceri iniquita-
tibus , neque injuftitiis intereflè -, 6c hoc ob id,
o u te uni ver fis æquitatis ac juftitiæ operibus in-
tercedendo, diligentibus le æternorum bono-
rum 6c incorruptorum thefaurorum opulen-
tiam lubminifiret. Ergo ea fe , quæ quotidie
fiunt, enarraturam profeflà, memorem le quoque
ad enumeranda ea quæ à fécule funt pollicetur.
Et nunc quis hebetudinis lènfiis eft ea,
qua: a fieculo efle memorata funt , quódantè
fieculum gefta lint exiftimare ? quia in his,qu«
a fieculo funt,opus omnepoft fieculum eft: at
veró qua: ante fieculum funt , pneveniunt
fieculi & fe pofterioris conftitutionem. Memorem
itaque fe ad dicenda ea , qua: a fieculo
funt, profefla Sapientia ait, Dominus creavit iba iv
me in initium viarum fiiarum in opera fiia. Re-
rum itaque a fieculo geftarum fignificatio ifta
\ ett:neque generationis ante fiecula pr«dica-
t« , fed dilpenfationis a fieculo f i-nit« dodri- (
na eft.
45. Et qiuerendum eft,quid.fit natum an- n»«;
te la:cula Deum , rurfiim in initium viarum lscculi.
Dei 6c in opera creari. Quia ubi ante fiecu- tei
lum eft nativitas,8 infinita: geperationis a:ter- quid.
nitas eft: ubi veró a fa:cu!o eft creatio eadem *
in vias Dei atque in opera ejus , operibus ac
viis caufa creationis aptata eft. Ac primum,- Quife
^ quia Chriftus fapientia eft j videndum eft,an tlun,,i
iplè fit initium via: operumDei. Nec,utopi- ^
nor, ambigitur:ait enim , Ego fum via 3 &, M->\,
Nemo vadit ad Patrem , nifi per me. Viaeft UuU
dux euntium , feftinantium curfus ^ ignoran-
tium fecuritas, 6c quxdam nefcitarum ac defi-
deratarum rerum magiftra. h Ergo in viarum l
initium in opera Dei creatur: quia 6c via eft,
6c deducit ad Patrem. Sed creationis hujus, 0«^
qu«e a fxculo eft , ratio quarrenda eft. Nam “r c
) ultima: difpenfationis facramentum eft, ‘ quo i
etiam creatus in corpore, viam lè Dei ope-
rum eft profeflus. Creatus autem eft in vias
Dei a fieculo: cüm ad conlpicabilem fpeciem
fubditus creatur« , habitum creationis af.
fumfit.
46. Videamus itaque in quas D ei vias, 6c in via d
qua: opera a fieculis creata fit, nata ante f«-
culaex Deo Sapientia. Vocem k deambulantis a vd
in paradifo Adam audivit. Putafne deambulan- air“™
l tis inceflum nifi in fpecie afliimta: creationis Gm,}.
auditummt in aliqua creatione confifteret, qui
* Pro g>ilcgcndum putamus tit, experti (kpius in mlT. altcrum,
pro altcro i'cribi. Sublctpenreni aueem particulam & ante Sapientia
teftituimus auAoricate mfl'. cum a Lipfio fuilTet expuncta.
b In vulgaris , per idipfum utrumque complexa eft , nepropter opera
tcc. lectio inccrpolata, cui non favec nifi codex Corb. & pauci
ex co apographi, in quibus exftac, per id ipfum utrumque complexus
eft, ne See. Ac in mil. anciquioribus Colb.Vac bai.Carnuc.. Martin.
Germ. Remig. See. per id tpfum in ea qua propter opera : mendos£
quidem, fed quod facile ad mentem Hilarii reduxcris, li ita cor-
rigas,pjr id ipfum ea neque propter opera. Ec vix quidem temperavi-
mus nobis, quin cexcum ita cmcudacum ofFerremus. Nam tria
hie ab Hilariofimul comprobari con fiat; primum , arternam efle
Sapienciam , quz Patti mundum ab xccrno pueparanti aderat;
alccrum,crcatam earn non fuid'c propter temporariam mundi con-
ditioncm , li quidem & ab seterno erat, & Pacer iple mundum
ipfe compofuiflc prsedicacur ; poftremum , ita a Patre mundum
fuifle compofitum, ut Sapientia cum componentc componeret}
ne mendax Scriptura inveniretur, qua in Sapientia fa&acflc omnia
commemorate <
. * Tota hxc (ententiadefideratur.in Vulgata noltra-.apud Lxx.
autem exftat poft ea qua verfu n . contincntur. Mox namque
turn, perinde eft atque nempe citm.
■ d Editi, in dodrina, omiflo deindc autem: corriguntur ex po-
tioribus niflf. Colb. Carn. Remig. &c. conlentientc graco, dnui-
JivZi Si. Sic & infra: Monet fimpltces intelligere & tndodos cor
apponere. Mox Bad. & Er. feiunt, pro fcribunt.
. * Remig. mf. in univerfa. Plerique alii, univerfa. Hincforti
verius Martin. & alii nonnulli, univerfa.
f In antiquioribus*mir. Vat. baf. Colb. &c. inita. In Martin.
t Editi, illic infinita ; Sc mox, eademque in vias Dei atque in
ipera ejus oftenditur: illic operibus at viis & c. caftigantur audtori-
atc potiorum mil. Hie habetur relponlio quxftioni propolitx,
cur cadem Sapientia dicatur nata ante facula, limul & a lacula
creata. Sjuia ( lupple, nimirum ) ubi ante fsculum eft Sc c. ubi verb
sadem,qua ante laculum nativitas eft, creatio eft d faculo in vias Dei,
See. Vias Dei intelligiifHilarius tempus,quo Deus per confpicabi-
lem fpcciem degit in laculo. Unde proximè ante habet : Kerumd
faculo geftarum fignificatio iftaeft: Sc in Matth, cap. it - n. 6. Sa-
pijftme viam tempus faculi intelligendam monuimus.
b I.ipl. & Par. hie praponunt pronomen hac, cujus loco intelli-
gitur Chriftus. T um lola Erafmi editio, ergo vsarum initium: ac
deinde cum Bad. ac duobus.nilT. & in opera Dei.
‘ In vulgatis, quod etiam. Concinnius in in IT. quo. Duplex hie
diftinguitur Verbi difpenlatio, ultima fcilicet, qua novilGmis tempor
ibus homo fadus inter homines converfatus eft j altera vero
ab initio laculi, ex quo varias variarum creationum fpecies afl'u-
mens multifariè multilque modis vifus eft Patribus : cum ex illo
ufque tempore, inquit Eufebius lib. f . dem. Ev. c. Salutarem
fuum ad homines adventum exordtretur. Quod autem Dei filius
moelo in forma angcli, modo in forma hominis , modo in af-
fumta ignis ac nubis fpecie vifus f i t , ut fingulis pro cujulque
afFcdionc congtucret, edifterit idem Eufebius ibid, a cap. y- ad
ip. Quibuscon(cntit Auguftinus epift. 164. ad Evod. n. 17. Ab
initio generis humani, vel ad arguendos malos, fietst ad Cain ac
priiss ad ipfum Adam uxoremque ejus, vel ad confolandos bonos,
vel ad utrofque admonendos , ut alii ad falutem fit am eredtunt,
alii ad pttnam Juam non crederent, ipfe utique ( Chriftus) non in
came fed in fpiritu veniebat, vifis congruis alloquens quos volebat,
ft cut volebat. Utriulque hujus difpenfationis elegantem habcs
com para tionem lib. f . n. 17.
k In duobus mil. Dei deambulantis,
nambulans fuerit auditus ? Non requiro qua. A minavit. Et certè * cum eo veræ fecundùm *fCCundiim
iis ad Cain & Abel 6c Noe locutus fit, 6c be-
hominem nativitatis hoc nomen eft^ciimait,
nedieens qnoque Enoch b qualis adfuerit,
At ubi Venit adimftletio temporis 3 mifit Deusfilium G -l. 4.4
Ano-elus ad Agar loquitur : 6c utique idem
fuum facium de muliere , facium Jub lege, ut eos
Deus eft. Numquid fpeciei ejufdem eft chm
qui fub lege Junt redimeret 3ut adoptionem filiorum
aneelus videtur,cnjus eftin ea natura qua Deus
f confequeremur. Filius itaquefuus eft, qui eft in . f
eft? Certe fpeciesangeli oftenditur,ubipoftea
hominé 6c ex homine fa dura j neque fa&ura „èatum.
Dei natura memoratur. Sed quid de angelo
tantum,fed etiam creatura , ut dicitur: Sicut tyW- 4.
dicam? Homo ad Abraham venit. Numquid
eft veritasin Jefu 3 deponere vos fecundüm priorem ll' ® c'
fecundüm hominem in creationis iftius habitu
converfationem veterem hominem eum, qui cofrum-
Chriftus talis afliftit, qualis 6c Deus eft? Sed B pitur fecundùmconcupifcentias deceptions, Innova-
Khn.i
homo loquitur, 6c corpore afliftit, 6c cibo ali.
tur: verumtamen Deus adoratur. Certè qui
antè angelus, nunc etiam homo eft: ne naturalem
hanc elfe Dei fpeciem diverfitas hujus
ipfius afliimt« creationis pateretur intelligi.
. Adeft autem ad Jacob etiam ufque ad lud«
complexum in habitu humano, & manum con-
ferit, 6c membris nititur, &lateribus infledi-
tur, 6c in omni motu noftro inceffuque con-
fiftic. Sed idem poftea &-Moyfi efle ignis C
oftenditur : ut natur« creat« tum potiüs ad
fpeciem, quam ad fubftantiam natur«, fidem
difeeres. Habuit turn in fe poteftatem confla-
grandi , non tarnen naturalem fufeipiens
urendi neceflitatem : quia fine rubi damno
conflagratio ignis apparuit.
47. Curre per tempora ,& intellige qualis
vifus fit, vel Jefu Nave nominis fui prophet«,
vel Efiiia: etiam cum * evangelico teftimonio
mini autem fpiritu fenfus veftri induite novum
hominem eum 3 qui fecundùm Heum creatus eft, In-
duendus itaque novus homo iile eft , qui fecundùm
Deum creatus eft. Qui enim erat filius
Dei ,natuserat6c filius hominis. Quia non
divinitatis erat nativitas, fed creatura carnisj
fignificationem fui generis accepit novus homo
, fecundùm natum ante fiecula Deum
creatus. Et cur fecundùm Deum homo novus
creatus effet, oftendit fecundùm hæc adji-
eiens , in juftitia 3 & fqnclitate 3 & veritate.
Dolus enim in eo non fuit : fiefadus eft nobis
juftitia 6c fandificatio , 6c ipfe eft veritas.
Hunc ergo Chriftum , qui fecundùm Deum
novus homo creatur, induimur. [ß Secundum g
Deum autem creatur : quia fecundùm Deiju-
ftitiam, 6c fandificationem, 6c vericatem homo
peccati nefeius eft creatus. ]
49. Si h igitur Sapientia, memorem fp eoyifum
pnedicanti , vel c Ezechieli ufque ad Drum qu« d fieculo gefta funt dicens, in opera Crc
confcientiam refurredionis aflumto, vel Da- rv^. « «r« As-».»
nieli hominis filium in «terno fieCulorum regno
confitenti, ceterifque aliis, quibus fe in habitu
vari« creationis ingeffit, d in vias Dei 6c in
opera Dei, ad cognitionem fcilicet Dei 6c no-
ftr« «ternitatis profedum. Quid hlc nunc
h«c human« falutis difpenfatio tarn impiam
«tern« nativitatis contumeliam molitur ? Creatio
ifta a fieculis eft : ceterumante f«cula infi-
Dei atque in vias Dei creatam efle fe dixit} atque
ita creatam , ut fundatam fe ante fiecula quit depu-
doceret, ne afTumtæ illius varié ac frequenter tan-
creationis facramentum demutaflè naturam vi-
deretur, cùm fundationis firmitas convellendi
ftatûs non reciperet perturbationem 5 at vero
ne fundatio aliud quidquam quàm nativitatem
videretur oftendere , ante omnia profefla eft
efle fe genitam : nunc verô cur creatio ad nanita
nativitas eft. Vim fané e nos didis afférre E tivitatem deputatur , cùm quæ genita ante
contende, fi Propheta, fi Dominus, fl Apofto-
lus, fi fermo ullus ad divinitatis «tern« nativitatem
creatur« retulit nomen. In his enim
omnibus Deus, qui ignis confumens eft , ita
;c creatus ineft,ut creationem ea virtutequa afi.
ml fumfit abfumeret: potens abolere rurfum, quod
tantum ad caufam contemplationis exftite-
rat. 48. Beatam autem illam 6c veram conceomnia
eft, ipfa fundata ante fiecula eft j qu«
autem fundata ante fieculum eft , ea ipfa in
initium viarum Dei 6c in opera ejus creata à
fieculis eft :ut creatio à fieculis differre intel-
ligeretur ab ea, quæ ante fiecula 6c quæ ante
univerfa nativitas eft ? Non habet fairem im-
pietasvenifm,utpr«tendatimpietatiserrorem.
jo. Namque etli infirmitas intelligenti« fen- c?fi°mpcr“
fum * religiofie opinionis impediret,ne nunc quæ |'
pt« intra virginem carnis nativitatem , quia ^ creationis proprietas eflet confequi poflèt 5 ta-
turn creatur« noftræ 6c natura 6c fpecies ha- 1 c
feebatur, creaturam 6c faduram Apoftolus nombuUn.
inccllig
r codex Colb. c
: non difpiice
ntc Remig.
c fpecie taodex
Colb. qualis fuerit.
c In plcrifque mff. Ezechielo, Sc mox , vel Danihelo.
<* Verbum ingejfit ia ml'. Remig. hie repecirur : cujus repetitio-
nis loco inmiT. Vat.baf.Martin. uno Colb. & Sorbon habetur in-
cejfit.Mox apud Lipf.& Par.& cognitionem,pro adcognitionem:ma\è.
e Apud Pat. oiniflum erat nos, fufFragancc vetere mf Colb.
cum Germ.
f In uno mf. Colb. Sc alcero Sorbon. confequeremur perfidem :
diflidencibuj aliis libris ac facro texcu graco Sc latino.
s Qua uncinis includuuturv omittunt cum edit. Bad. omnes
mil', uno Colb. Sc altcro Sorbon.exccptis.
h Lipl'. •& Par. Sic igitur.- renitentibus Bad. Et. & mff.
* Editi , irreligiof* : emendantur ex feripns.
men vel fecundhm Apoftoli didum faduram putari.
ver« nativitati k deputantem, creationem quok
l n verufto mf. Colb. ac Germ, deputandam. Mallemus depu-
fcil. Apoftoli' Exemplo Apoftoli, qui Chriftum & natum
dixit Sc facium , ut cum veta eflet illius nativitas. earn tamen non
communi lege, fed ex una Virgincefle, fa&uravocabulo de-
clararec i docet Hilarius ucrumque illud verbum, quo Sapientia
priihum le genitam, ac deinde creatam teftificata eft , ad aternam
illius generationem, ctfi indo&i, licuiffc tamen referri i modo
creationis nomine non excludcretur nativitatis veritas, fed often-
dcrecur tanttlm ratio figularis , qua unus ex uno ablque ulla
paflione natus eft. Hac indofta, fed non impia interpretationc,
eadem Sapientia verba intellexiffe leguntur Balilius Ancyr. Sc
Georgius Laodic. apud Epiphanium bar. 7J. n. 10. ubi aiunt ,
Filius citm dixiffet, Dominus creavit me; ne tommunem ejus cum
creatis rebus ceteris naturam efte fufpicaremur . necejfarib fubjecit.
Ante omnes colies genust me. Quibus P1*™ *°bis ac pajfionis omnis
exfertem ipfius ex Vatre proprietatim exprtjfit.