B ü l fa p ia t in D e l fa to ien t iam e x r e c o gm ir a A p le f iiù s u n i t a t is q u æ f t io n e , m o o f t r a n t e s . R e d è
« l u n d i f t u f t i t ia t r a n f i tu r u s .C u ju s f t u l t x fa p ie n - « » m u n u m D e m i M o y f e p ræ d i c a tm n Evan-
....... ............. gelia ceftantur : 6c rtmum hdehter in Eyang
c li is D e u m 6c D e u m d o c e r i , M o y f e s Deum
u n um p ræ d ic a n s a i i t t o r e f t . A t q u e i t a n o n au.
t t o r i t a t i 1 c o n t r a i tu m e f t , f e d e x a u t o m a t e
tix fenfum harretica fubtilitas ad fallendi oc-
■ cafionem coaptans', unum Deum profefla e f t ,
auttoritate Legis Evangeliorumque ufa , qua
. dittum e f t> Audi ifrael, Dominus Deus tuus
ums eft : non ignorans quantum in 00 eflet vel
refponfionis periculum, vel filentii 5 8c ex utro-
que opportünicatem impietatis exfpettans: ut
l i a fanttitatemdiftiinfideliter ufurpati, b con-
niventis taciturnitas confirmaret, per id quód B
Deus unus e f t , filius tarnen D e i Deus non eflet,
Deo tantum ficut eft uno manente j at yeró ft
contradictio pncfumtae impix hujus profeflio-
nis exfifteret, veritajcem fidei evangelies non
confervaret Deum unum € non confefla re-
fponfio, cum fidei npftra: profeflio fecundüm
Deum unum fit 5 recideretque in alterius h * -
refeos impietatem, Deum unum Patrem 8c Fi-
lium d profefla confeflio. Atque ita fapientia
refponfum eft , ne per id Dei filium lieeret
Deum nega ri, k quia ad Ifrael Deus unus eft:
cùm confitendi D ei filium Deum idem auftor
e fle t , qui auttor eft Dei unius prædicandi.
3. Sequitur itaque ordinem quæftionis etiam s<
ordo connexi fibi libelli. Nam quia hæc fe. jj
quens impii blandimenti pofita fententia eft,
Novimus unum Deum verum : hinc quoque1 fe.
cundi hujus libri omnis fermo confiftit, an fi.
lius Dei Deus verus fit. Nam fine diibio in
hunc fe ordinem hæretici ingenii fubtilitas
coapta vit, primùm unum Deum dicens, deinde
unum verum Deum confitens : ut per id filium
D e i à natura D e i 6c veritate avertere t, cùm
mundi, qua: ftultitia apud Deum eft , fpecie C veritas in natura unius martens , naturalem
■ * - ' | | i- . • 1. 1 unius non excederet veritatem. Igitur quia
blanda: 6c peftifera: e fimplicitatis illuderet,
cum hoc fidei fua: conftitweret exordium, in
quo fibi impic aut aflèntiremur, aut adverfa-
remur : 6c per hoc utriufque rei periculum,
Dei filium Deum non efle obtineret, quia Deus
imus eft-j aut extorqueret ha:refeos neceffita-
tem, fi 6c Patrem Deum 6c Filium Deum con-
fitentes , unum Deum prardicare fecundum
Sabellii opinionem impiam exiftimaremur : 8c
ita hoc prajdicationis fua: modo unus Deus aut D verum triticum eft, quod fpica ftructum , 2c
alium exclùderet, aut per alium non eflet *
aut tantùm in nominibus unus eflet : quia 6c
-f. uniras alium n efciret, 6c alius non.permitte-
ret unionem , 6c duo unus efle ? non poflet.
ambiguitatis locus nullus eft , quin Moyfes
unum Deum prad ican s , intelligatur de Dei
filio fignificafle quod Deus f it , per ipfasillas
fignificationis fna: auttoritates recurramus: &
requiramus \ an quern Deum fignificaverit,
Deum quoque verum intelligendum docuerit.
Nulli autem dubium e f t , veritatem ex natura 1
6c ex virtute efle : ut exempli causa dittuin fit, “
2. Sed nos fapientiam D e i, quæ mundo ftuL
titia e f t , confecuti, 6c per fidei dominicæ fa~
lutarem 6c fincëram confeflîonem , vipereæ
dottrinæ fraudulentiam prodituri, hunc re-
Fponfionis noftræ ordinem inchoavimus , qui
ariftis vallatum, 6c folliculis decuffum,6c'
farinam comminutum, 6c in panem çoattum,
6c in cibum fumtum, reddiderit ex fe 6c natu-
ram panis 6c munus. Itaque quia naturæ vir.
tus præftat veritatem j videamus an verus Deus
f i t , quem Moyfes Deum efle fignificat : de
uno D e o , 6c eodem vero D eo poftea locuturi;
ne non interpoftta fponfione " de unius 6c yeri
D ei in Pâtre 6c Filio fubfiftentibus confirma-
,6c aditum fibi demonftrandæ veritatis acqui- E tione > periculofa fufpicio pendulæ exfpecla
rè re t , nec fe periculo impiæ profeflionis infe- tionis lollicitudinem defatiget.
Scopus
bri lupcriorèret
: temperato inter utrumque moderami-
ne , non negantes Deum unum , fed eo ipfo
auftore Deum ôc D eum , h per quem Deus
unus prædicatus eft , prædicantes 5 6c Deum
unum non per unionem docentes, neque rur_
fum ad diverfitatis numerum defecantes, ne-
que contra tantum in nominibus confitentes j
” fed Deum 6c Deum repofitâ 6c dilata adhuc
4. Creatio igitur m undi, poft quam 8c Dei j
cognitio fufcepta eft , filium D e i Deum efle,
fignificans, rogo in quo tandem verum efle'
Deum deneget. N o n enim ambigitur, quin
per Filium omnia fint. Omnia namque, fecun.1
dum Apoftolum, per ipftim 3 & in ipfo. Si omnia
per eum, Sc omnia ex nihilo, 6c nihil non per
eum j qu«ro in quo ei veritas D ei defit, cuinon
. * Vat. baf. -mf. ƒecuritatem dicli. Proximè poft infideliter, fupjple,
ab htret ids.
b Apüd Par. convenientis■ At in rnff. coniventis, vcl conibentis,
inutato, ut (æpe fit, « in b. Hinc & in Gârhut. & Vat. baf. dc-
pravatc faclum eft cohibentis.
c Particula negans à Lipfio male expunda reftituitur auClori-
■ tate Bad. Et. & rnff.
Bad. & Er ex reCentiore mf:. .Colb. non frofejfa : malè Sc
diffidentibus aliis libris. Totum Hilarii argumentum ita paucis
perftringi poteft : Sicuc qui hzreticis ununi Deum pradicantibus
non cOntradicunt, in periculum incidu'nt ne Filium Deum negare
puteutur ; ita iis , qui contradicunt > duplex imminec periculum,
nc videlicet aut unum Deum vidcantur negare , aut ia|cem Patrem
& Filium Deum unum Sabellii more prædicare. Et Ifoc re
■ vera nominecatholici ab hæreticis palfim fiint infamati. Quocirca
pro recidiretqiie, longé mallem us recideretve.
“ Mf. ba(VVat. .cum Carn. aliifque nonnullis, fubtilitatis.
f In mf. Vat. baf. unto.
g Lipfius de fuo repofuerat, non pojfent. Senfus porro eft : &
unus non poffer elle duo > nil! tantum in nominibus.
b Illud per quem, non ad Deum referendum eft , fed ad Moy*
fen, quo au Clore Deum Sc Deum liber fuperior dcmonftrayit )
cùm ejus autoritäre abuterentur hxrecici, ut Deum unum &
rarium prxdicarent.
* Iramff. Ar cd ici, contrarium eft.
k Quinque mff. recentiorcs, quitt audi ifrael. In uno è Colb.
quia ait, Audi Ifrael.
1 Vat. baf. mC.quinti hujus libri. Retinemus tarnen cum aliis ff
cundi, fieque vocatur hic liber non refpeCiu totius Operis, fcdvel Îiuod in eo Hilarius , uti prxmonuimus, hxreticorum perfidiam >
uperiore libro primùm oppugnatam , denuo aggrediatur : yd
ctiam quia fecundus eft ex quo ad intermiffum rediit opus > cujus
très primos fpeftare licet velue quxdam prxludia > qux ctiam *
ceceris divolli facilè poflint.
m Plerique mff in far comminutum.
“ Editi, de unius veri Dei in Pdtre & Filio fstbfiftentis: emen-
dantur ex mff. Subfiftehtes auccm vocat Pacrcm & Filium, J>®5
eft , perfonis diftindtos, quo Sabelliani erroris fufpicioncin a »c
defit Dei nec natura, neevirtus, Natunèenim A venit* qui erat propofîtionis adverfæj ut ve_
fuæ virtute ufus e f t , ut 6c eflent quæ non erant»
6c fièrent quæ placèrent. Vidit enim Deus quia
bona funt»
y. Neque-enim* aliam, quàm perfonæ,in-
tulit lex fignificationem , cùm a i t , Et dixit
Deus, Fiatfirmamentum $ 8c fubjècit rurfum, Et
fecit Deus firmamentum. Ceterùm nec virtutem
diftinxit, nec naturam fèparavit, nec nomen
demutavit in e o , in quo tantum dicentis in.
ftigia impiæ inftitutionis greflus hic piæ præ^
dicationis inculcaiis ^ ipfa ilia prima evadeni
tis in hoc profanum irreligiofumque iter faL
lacis dodrinæ figna deleret. Dilatis igitur arque
in poftremum refervatis evangelicis atqüe
apoftolicis præconiis, omnis interim nobis de
lege 6c prophetis adversùs impios pugna fit :
ementitam eorum ac fallacem perverfitatem
his ipfis interim, quibus fallere tentant, diéfcis
telligentiam præftitit, uc fignificationem effi- B 6 coarguentes. Nequ e enim aliter veritas in-
cientis afferret. Veritatem autem naturæ at- telligi poteft, quàm fi falfa ea efle , quæ veti-
que virtutis, b fignificatio fermocinantis non tati objed a funt, detegantur j Ôc hoc quidem
adimit 5 quin potiùs veritatem ipfam quanta mentientium abfolutiore dedecore, fi menda-
poceft proprietate commendat. A f f e r r e cia ipfa proficiant veritati. Et quidem fenfu
enim .ditto efficientiam, naturæ ejus e f t , quæ humanæ opinionis commune judicium e f t, ne.
efficiens id poflit præftare , quod dicens. In quaquam veris falfa fb e ia r i, neque hæc re-
quo ergo tandem non erit verus ille qui effi- rum genera mutuo fibi aflènfu contineri : quia
cit cùm verus fit ille qui dicit 5 quando qui- per generis difFerentiam adverfante naturâ
dem ditti veritatem , fatti veritas confequa- numquam diffidentia coeant, neediverfa con.
tur ? Deus eft qui d ix it , Deus eft qui fecit. C fen tian t , nec fibi invicem aliéna communia
Si * in ditto veritas eft j quæro cur negetur
* in fatto. N ifi fortè hic dicendo verus f i t , ÔC
non fit verus ifte faciendo. Habemus itaque in
filio Dei D eo naturæ veritatem. Deus e f t ,
creator eft, D e i filius e f t , poteft omnia. Pa-
rum eft ut quod vult p o f lit , quia femper voluntas
virtutis eft 5 quin etiam id quod fibi
dicitur poteft. Perfettæ enim poteftatis e f t ,
hoc naturam pofle facientis, quod poflit figniê
Veritas noil
intclligitur,
11 i f objecta
falfa effe
eviucantur.
fint.
7. Qua: cüm ita fint, interrogo inter verum Pater di=-
6c falfum Deum quomodo hoe diftum intel- ccns Tacia"
SR . i s * mHS ®<lua‘* ligatur : Faciamus hominem ad imaginem & fi- lem fibi fig-
milifudinem noftram. Verba fènfum enuntiant , jCj“ cC111
fènfus rationis h eftmotus,rationis motum ve- Gen^i. ie;
ritas incitat. Ex verbis igitur fenfum fequamur, h
ex fenfu rationem intelligamus, 6c ex ratione
veritatem apprehendamus. Cui enim d ic itu r ,
ficare fèrmo dicentis. Atque ita cùm quid- D Faciamus hominem ad imaginem & fimilitudinèm
quid did poteft , id ipfum 8c effici poteft 5 tenet
veritatis naturam ea qua: dittis exequatur
operatio. N on eft itaque D e i filius Deus fal-
fus, nec Deus adoptivus, nec Deus e connun-
cupatus, fed Deus verus. Et d non necefle eft
aliquid e diverfo demonftrare, per quod non
. fit Deus verus : mihi enim fufficit in eo Dei
nomen atque natura. Deus enim e ft, per quem
fatta funt omnia. c H o c mihi de eo creatio
noftram3 quaro in quo n o n 1 fecundum eum ve*- *
rus f it , qui fibi d ica t ; nam fin© dubio diftum
hoc ex afFeftu fenfuque dicentis eft. Ergo qui
dicit Faciamus, fignificat fecum ad faciendum
non diflentientem , non alienum, non infir-
mum j fed qui potens fit ad id , unde eft fermo,
faciendum. H o c ergp fine dubio fenfifle qui loquitur,
quia id locutus e f t , intelligendus eft.
8. Ut plenior autem natura: atque operatio- Dicetu *
mundi locuta eft. Exæquatur Deus D eo no- E nis veritas doceretur } qui fenfum fuum per
------ T-r.. verba eloquebatur , fenfûs quoque rationem
ex natura cum veritate flibjecit, dicens ad
imaginem & fimilitudinèm noftram. Ubi eft hic aicat.
falfus Deus , cui verus Deus dicit ad imagi-
nem & fimilitudinèm noftram i Noftram non habet
unionem, non habet diverfitatem, non habet
difcretionem. Homo enim ad communem
f i t , fecundùm veritatem fermonis, imaginem.
Communio autem falfb veroque non compe.
mine , exæquatur veritati veritas opere. Ut
fignificatio eft D e i potentis in ditto , ita in-
telligentia eft D ei potentis in fatto. Et poft
hæc quæro, in Parris 8c Filii confeflione qua
auftoritate naturæ veritas f denegetur, quam
ôc viitus nominis ,> ôc nomen virtutis implevit.
« 6. Meminifle autem legentem oportef, non
me immemorem aut dimdentem earum quæ
. objici foleant quæftionum, de his nunc tacenaturam
in*
re. Neque enim hoc quod dici fo le t , Pater F tit. D e u s , qui loquitur , ad Deum loquitur:
major me ejf , 6c cetera hujufmodi fimilia , aut ad Patris 6c Filii imaginem homo conditur.
ignorantur, aut non intelliguntur, ut non per Nomen non diferepat , natura non differt.
ha:c ipfa veri Dei in Filio natura doceatur: Una enim eft k imaginis, ad quam homo creafed
ordinem refponfionis noftra: eum efle con- tus e ft , fpecies. Et. inter ha:c veritas ubi de-
* Mf. Carn. aliud. Vetus Colb. aliam perfona , omiffo quam.
Pcjils alter , aliam aliquam perfon*. Nil mutandum. Appofiti
Tcrtullianus cont. Prax. n. li.' Hates duos, unum dicentem tit fiat,
alium facientem. Alium autem quomodo accipere debeas , jam pro-
fejfus furn 1 perfona, nonfubfiant'u nomine; ad difiinCHontm, non ad
divifionem.
In mf. Cam. fermocinatiofignificantis.
c Edici, Deus nuncupative: relu&antibus mff.
Qui.Camucenle exemplar ante annos 700. recognovit, hic
expunxic particulam negancem : non malo fenfu. Mox in eodem
mf. necnon in vetuflioribus Colb- Remig. & c. demonfirandum, non
demonftrare. Quantum ex fubfequentibus affequimur , fententix
oujus hxc eft intelligentia ; Non nunc opus eft exponcrc quid ab
unde adverfariis opponatur , in animum inducant c n effe
verum Deum.
* Soliis cod. Vat.baf. hoc mihi de Creatore mundi Genèfislocuta eft.
■ 1 In reccntiore mf Colb. ab intcrpolatore hic additum eft vel
divinité : quod deinde in édit. Bad. & Er. cranfiic. Poftea à Lipfio
fubftirutum eft vel divinitatis, Sc apud Par. retencum.
6 Editi , cxcepto Par. coarguenttbus, nullo adftipulante veterc
libro, fed fervacis (crupulofiùs grammacicx legibus.
b Verbum eft à Lipfio expundum reftituimus ex Bad. Er. & mff.
1 id eft, in quo non verus fit ad inftar illius qui fibi dicat. Prx-
poficionis jecunditm fimilcm poceftatem jam obfcrvavimus pag.
j s jo . not. b. .,r
I k In cod. Vat. baf. imaginis fimilitudofiraiSo deinde verböte««.
Iii ij