In libris
Hiero. epift.
1. ad Ruftte.
Quo die
ftum eft ex poftremis Fragmentis. An etiam fenex in
Cantica Canticorum fcriplerit, quorum expofitione
multi poftea Operibus fins coronidem pofuere, im-
nio an aliquando feripferit, quis alfirmet ? cum lucu-
brationis hujus tmus meminerit Hieronymus ex in-
certo tantüm rumore, cui iidem ipfe detrahere non-
nihil videtur.
in . Pane e memoria exciderat aliud Hilarii non ta-
cendum opus. Eum enim laborem manuum non ne-
glexifle, fed quod ab ecclefiafticis curis lupererat tem-
poris, in pingendis facris libris confumfifle indicio
e ll S. Petpetui Turonenfis epifcopi teftamentum anno
Chrifti 474. confcdtum, quo Auguftodunenfi epilco-
po Euphronio relinquit Eyangeliorum librum , quern
feripfit Hilarius PiElavenfis quondam facerdos. Hoc fen&
opusHieronymoeö magis probatum, quöd per illud
& mantis operetur cibum, & animus IcElione faturetur, Hilario
digniflimum fu it : utj fcilicet Evangelium, quod
corde geftabat, non folüm ore coram audientibus
proferret, fed & pio manuum artificio procul tranf-
mitteret. Vetus etiamnum in ecclefia S. Gatiani Turonenfis
aflervatur Evangeliorum codex latinus,
quem ä S. Hilario feriptum putant,atque huic ecclefiz
ä S. Perpetuo rclidtum , cum Euphronio ipfe fuper-
ftes fuiflet. Ex hujus teftamenti verbis interpretari
licet illud Chriftiani Druthmari natione Aquitani
& Monachi Corbeienfis , qui circa fzculum 1 x.
floruit: Vidi librum Evangelii grace fcriptttrn, qui diceba-
tur fanEli Hilarii fuiffe, in quo -primi erant Matthaus &
Johannes, & prius ( legendum pofterius) alii, Marcus
feil. & Lucas: ut nimirum fanEli Hilarii didlus fit hie
liber, quia manu ipfius exaratus. In aliis quoque libris
ac przfertim lynodorum adtis deferibendis idem
ftudium eum impendifle probabile e ft , ex eoque la-
bore in promtu ei fuifle unde Concilii Ariminenfis
hiftoriam texeret, ubi id res ecclefiz poftulavit. Qua:
autem hadtenus.accuratiore quo potuimus modo, e ve-
teribus monumentis eruere & indagare curavimus Hilarii
gefta, Fortunatus hac brevi fumma compledtitur:
Dum fuperftes fuit in faculo , autfiripfit ecclefiaftica fidei document
a , alit pugnando calcavit haretica crirnina, a tape tent's tri-
buit miraculorum fuffragia. Sandtam adeo vitam non ,po-
tuitnifi mors pretioia confummare. Nonnulla quz ad
hanc fpedfcant, ad ealeem libri z. vita: ä Fortunato
feriptz e mff. Germanenfis & complurium aliorum fide
fubjiciemus. Extremum diem fiium, Hieronymo
& Gregorio Turonenfi teftibus, Pidtavis o b iit: quo
anno, quove d ie , lis eft inter eruditos.
113. Plerique fentiunt, obitum illius in diem 13. an-
ni 367. incidifle. Et eo quidem die in vulgato Hierony-
mi martyrologio, ut & ä Beda, Floro, aliifque pofte-
rioribus notatur S. Hilarii depofitio. His accedit Ca-
lendarium tom. 10. Spicil. fe mf. Corbeienfi ann. 900.
defcriptum, in quo exftat, Idusjan. OElabas Epiphania &
depofitio fanEli Clarii epifcopi ,• nam Hilarii vel corrupte
Elarii loco Clarii legendum efle perfpienum eft. Abfque
ullo mendo codex Gellonenfi monafterio ä Carolo Magno
datus habet: Idas Januarii depofitio S. Hilarii epifcopi,
Plurimos przterea ac pervetuftos confuluimus Sacra-
mentorum, MifTarum atque Colledtarum libros, in
quibus idipfum legere eft. Eidem opinionifavetSulpi-
c ilis , dumHilarium fexro anno poft quam redierat, in pa-
tria obiijfe feribit. Sed minds commodfe cum ea com-
poni queunt mox expendenda Hieronymi & Gregorii
Turonenfis verba. Neque verb Hilarii memoria ita
in omnibus veteribus libris ad ufum ecclefiafticorum
Officiorum confecratis confignatur Idibus Januariis,
ut non etiam aliter, puta aut. alia Januar ii die , aut
16. Junii,aut Calendis Novembribus iniis recolatur.
Quod ciim audiunt, qui allatam fententiam tuentur,
ftatim id ortum habere reclamant v el ex variis fan-
dti ipfius corporis tranflationibus , vel ex recentio-
ribus feftorum celebrandorum ritibus, quibus non
licet odtavam Epiphaniorum diem , feftumquc S. Hilarii,
pari follemnitate fimul celebrare. Alium quidem
A ufum olim fuiffe eoncedendum eft : idque perfuadet vel
unus codex SacramentorumRatoldi abbatis Corbeienfis
juflii ante annum. ?8<>. exaratus, in quo primiim
occurrit titulus , Idus Januarii OElabas Epiphania &
depofitio S. Hilarii : deinde Colledtæ de S. H ilario prz~
mittitur Collecta de Epiphania : tum fiiper obl.ua , or-
dine przpoftero, primö celebratur memoria S. Hilarii
i cujus unius laudes poftea in Przfetione refonant:
fequuntur exinde très de fola Epiphania benedidtiones :
ac demum ad complendum prima oratio rurfum eft de
Epiphania, pofterior de S. Hilario. Verùm iis , qui m lf
per fe confuluerint,non fatisfecit hæc refponfio. Nam
etfi non ita multi, antiquitate tarnen nihilo inferiores
fu n t, nec ad noftros ritus exafti codices, in quibus S.
Hilarii feftivitas Calendis Novembris recenfetur. Hoc
die in vetufto exemplari ecclefîæ S. Gatiani Turonenfis
habentur quinque Miflz, prima de omnibus fàn âis , fe-
cunda de S. Cz la rio , tertia & quarta item de omnibus
San<ftis,quinta de S. Hilario,cum hac inferiptione, Ea-
dem quippe die SollemnitasS. Hilarii epifcopi & confeJfons.Sol-
lemnem aliquam tranflationem hîc indicari ultro con-
cederemus, nifîin codice regio ab annis circiter $00.
feripto & in perantiquo Ebroicenfis ecclefiæ Pontifi-
q cali non'fimplexfbllemnitas, fed Natale fanEli Hilarii
calendis iifdem prænotaretur.
114. Cuih poftrema hac epocha, fi forte Sulpicium
excipias, longe meliùs quâm cum fuperiofe convenit,
quidquid veterum monumentis de morte Hilarii man-
datum eft. A c primb quidem Gregorii Turon. tefti-
monium eft:, qubd quarto Valenrin:ani & Valentis anno
S. Hilarius apud PiElavos plentis fanElitate & fide, mult is
undique virtutibus editis, migravit ad calos. At verb tertio
calendas Martii anni 367. initium fumfit quartus
Valentiniani & Valentis annus. Ut igitur in hunenon
incidunt anni*3^7. idus Januariz, ita nec in Hilarii exi-
D turn. In utrumque autem apprime quadrant calendz
Novembras. Idipfum prorfus ex Hieronymi chronico
conficere eft , in quo ad annum 367. ita recenfetur Hilarii
mors, ut Gratianus ad Imperii culmen eveârus
priùs memoretur. Nam cùm Gratianus, Idacio tefte,
nono calendas Septembris anni 3^7. Imperium adeptus
fit : apud Hieronymum aptè difpofiius eft ordo rerum,
fi Hilarius calendis Novembris anni 367. ex hac vita
migravit ; fecus, fi idibus Januariis. Quid de Her-
manno Contra&o dicemus ? Is quidem dum Hilarii
obitum,etfi anno 367. altero tarnen, poft quàm Imperii
confbrs Gratianus fadtus e f t , anno commémorât, pu-
E gnantia loquitur : ab explicatis tarnen Hieronymi atque
Gregorii verbis propitis recedit. Adfunt przterea
hiftoriz Ariminenfis fynodi Fragmenta x 1 v. & x v.
in quibus Singidunenfis conventiculi epiftola iS. De-
cemb. die anni 3 66. data ac relcriptum Germinii ali-
quanto pbft miftiim continentur. Quis enim hæc è
Pannoniis ad Hilarium Pidtavis commorantem deferri,
& ab co in Opus fuum addi intra idus Januarias po-
tuifïe concédât ?
ny. Has ob caufas, qui omnium propè m lf auftoritate
permoti, idus Januarias die Hilarii extremo infignitas
fentiunt, ilium ad annum 3<*8. vixiffe exiftimant. Cum
F hac opinione apprime conveniuqt Gregorii Turon.
v e rb a , neque Hieronymi chronicon répugnât. In
hoc enim , inquiunt , d im Hilarii obitus ad ann.
367. novifiimum locum obtineat, in initium anni 36$.
incidet, fi hzc notanumeralis 368. uno tantiun verfii
! attollatur. Ad utramlibet opinionem zgriiis accommo-
dari valet quod ait Sulpicius, Hilarius fexto anno poft
quàm redierat, in patria obiit. Nam aut circa finem anni
3<’°- aut circa anni 3^1. initium eum rediifle propè
ç.ertum eft. A t Blondellus aliique, fella przeedentium
editionum leftione decepti, ut Hilarii cum Auxentio
G conflidtum decern annos poft Ariminenfem lynodum
habitum perperam fentiunt, ita in annum 37r. illius
obitum felsb rejiciunt. Hune cùm terræ m otus, quem
N ic z z anno 358. contigifle confiât, Hieronymi in
chronico excipiat ; liquet przclarum hoc lumen ante
I X V .
k Hilarii
jniracula,
Rcliquioe,
idifeipuli.
tnfit.Ul>.
finem anni 358. orbi noftro ereptum, ut in c z lo cla^- A rum libri plerique memoriam illius in facro veneran-
•riù^ refulgeret. ' . . . . di Sacrificii Canone proxime poft Martyres recolunti
ii<?. Non lie czlum petiit Hilarius, ut terras penitus Tres è Vaticana bibliotheca memorat E. C . Bona, qui
defereret. In his enim opem illius aevirtutem etiam fandti ConfdToris nomen eo loco prz fe ferunt. Quibus
pbft experti funt plurimi.Tam multa ad illius tumulum confentiunt Corbeienfis codex annOrum efreiter 700,
patratafunt miracula, ut Fortunatus e x i i s , quzfua Remigianus Caroli Magni zv o feriptus, Gei-manen-
-pfîus ztate édita funt, librum integrum confecerit. fis olim Gellonenfi monafterio ejufdem Caroli dono
Fortunatus idem feu alius libri primi v it z Hilar
dlor teftis e ft, tumulum ejus in dies ob prodigia, qua
ttfque in hodiernum diem, inquit ,perfeverant, celebriorem
fieri. Quod Nicetius Trevirorum epifeopus in epiftola
flatus y 8c alii quàm plurimi, quos enumerare longum
eflet ac fupervacaneum. In ipfe etiam liturgia Moza-
rabica primum inter Confeflores locum obtinet.
izo. Przterea ut fuam erga eum re verendam demonad
Chlodofuind. confirmât his verbis : Quid dicarnde r> ftrarent majores noftri , plurimas BHII n....... ur .. . „ , „ T -D uSKij-_______/v____ _ in. ho. norem i*p fiu.s hon . domino Germano, H i l a r i o , vel Lupo epifeopis , ubi
tanta mirabilia hodie apparent,quantum nec dieere verbis valeo,
117. Gregorius Turonenfis lib.i.hiftor. Franc, c. 35».
mortuos ab eofufeitatos tradit, & lib. de gloriaCon-
fe ff c. z. fatis habens ea in memoriam revocare,quz li-
bro Fortunati fecundo continentur, aliud adjicit,quod
Reliquiarum illius ope in Gabalitano territorio fa<ftum
eft. Quamquam fufpicio e f t , ibi Gregorium nominis
fimilituaine deceptum Hilario Pidtavenfi attribuif-
bafilicas ubique conftruxerunt. Emicuit prz ceteris
fandti Aredii Atanenfis in agro Lemoviccnfi Abbatis
pietas. qui quod fibi ex nobilium parentum pofleffione stnaUa. to
obtigerat, ad fecram zdem fub fandti Hilarii invoca- *"■
done excitandam magna ex parte contulit, ibique ^ 11s‘
corpus fiium fepulturz mandandum conftituit. Tantum
autem abbati huic in meritis Hilarii fiducizfuit
ut ciim Nedtarii Lemoviccnfis civis przdivitis dolorem
levare cuperet, unicum illius filium exanimem
ad fe afferri , & ad Reliquias facratas B. Hilarii antifti- PaZ- 1,* ;
*" vponi przeeperit, ubi fedta oratione mox eum
fe , quod Hilari Gabalitani feu Mimatenfis epifcopi
fiierat. Neque tantum intraPidlavorum fines, aut in
locis in quibus affervarentur Hilarii Reliquiz, ipfius q parenti incolumem reddidit.
in edendis prodigiis virtus emicuit : teftatur quippe
]fb. 4. 'hm Flodoardus duas Remis in honorem fandti Confefforis
ecclefias exftrudtas, & ambas miraculis illuftres exfti-
tifie.
118. Alia variis in mlT occurrunt,nono,uti videtur,
fzeulo ab incertis audtoribus colledta : quorum fides.
etfi dubia eft in iis quz à fuis temporibus remota funt,
non eft tarnen fpernenda in iis quz fuo zv o contigifle
teftificantur. Collectionem hujufcemodi compledti-
tur codex Colbertinus in quo primùm legitur fabula
de terra fùbitb excrefcente in fynodo coram Leo-
Sacrarum illarum Reliquianim prima ac Celebris Tranflacia
tranflatio * temporibus Chlodovei regis ac Fridelini Prinu ’P"
abbatis fedta memoratur. Petrus Damiani in anniver- fius corP°"
feriaillius follemnitate Sermone habito teftatur, fen- * S’D„ hM
dtum corpus in locum qui przparatus ei fuerat, pro- tranjimione
priis Angelorum manibus fiiifle delatum. Idem pro- *»»*-
digium legere eft in uno Bellovacenfis e cc le fizm f in color'd'
quo przterea adjicitur, neminem exinde aufum eflè
fecrum corpus aut tangere, autaliö tranferre : earn- »-41.41.
queobeaufam nufquam alibi fecras illius haberiReli-
....... - ........- ;-------- ----------------- ------------------------„ quias, nifi fortè veftes facerdotales, aut ex tumulo
ne. Tum fequitur miraculum de muliere, quz ad fan- •*-> ejus, quiargento tedtus ibidem feribitur, colledtum
dti Hilarii fèpulcrqm invito conjuge pallium obtule- pulverem.
rat. 3». millier memoratur alia, quz toto corpore de, izz. Hzc fi vera funt,faltem non diu obtinuifle vide- Lib. de glo-
bilis ad bafîlicam S. Pétri à B. Hilario mifla fanatur. tur fcrupulofa ilia infacra Hilarii olfa religio. Eaenim r‘*
HincGodam quamdatfiexhibentczcam & claudam, Gregorii Turonenfis z v o diftradta fuifle,propè per.. e' 1,
quz Hilarii fuffragiis recepta fanitate ad fuos redire fuadetquod ipfe narrat, Dei nimirum facerdotem,cum
non v a le t , & bafilicæ ipfius verrendz fe mancipat. quemdam Gabalitani territorii populum àvanacirca
Narrant 5°.quo padto fecris illiusexuviis in bafîlicam ftagnumfuperftitione revocare v ellet, zde in hono-
S. Petri, nuncS. Genovefe: à Frothaldo abbate delatis, rem B. Hilarii PiElavenfis conftrudta;, in eaque colloduo
ferpentes ab abfîda fugati fuerint, fimulque me- catis ejus Reliquiis, populum his verbis adhortatum
morant quod ipfe vivus in infula Dives patraverat. elfe : Nolite maculare animas veftras in his ritibus vanisi
6°- nobilis feminz mentio fit veluti audtoris z v o à fcfed potins cognofcite ( an colite) Deum, & amicis ejus vel
dzmone liberatz. Deçà fi quidem a i t , qua etiam ufque nerationem impendi'te t odorat e autem S. Hilarium Dei.anhodie
vivere perhibetur, & ad SanEli laminaria pro fita ani- tiftitem, cujus hic Reliquia funt condita ; ipfe enim poteftp ~
» 14-ï-Jl
rrporifque falute votivum mttnus annual im videtur
folvere. S°. cömparet puer, quiciim ore aperto. intra
vifeera ferpentem admififletj dudtusad infiilamDives,
ubi fub iiivöcatione S. Hilarii conftrudta erat bafilica,
curatuseft. Narratur denique, qui Hilarius, Leonio
przfente, extremum v itz fuz diem egerit. Duo hzc
poftrema Vincentius Bellovacenfis inhiftorialiSpecu-
lo deferipfit. Eadem fere aliaque continet mf. codex
monafterii' Longi-pontis Ordinis Ciftercienfis, quz
' Bi , - -:Jt'pro
'is apud Dei rnifericordiam interceffor exfiftere. PrODâi.
bile quidem eft, ut diximus, Gregorium flmilitudine
nominis deceptum, Hilarii Pidbvenfis Reliquias falsö
exiftimafle, quz Hilari Mimatenfis fuerint : at quin
illas alibi quàm Pidtavis haberi potuifle, ac re vera
habitas efle fenferit, nullus dubitandi focus relidlus
eft. His accedit quód ex B. Aredii v ita , Gregorio eo-
dem, fi titulo credas ,-audlore feriptafuperiiis retuli-
mus. Hinc enim liquet, nonnullas ex B. Hilarii mem-
Ca-
Bbatur.
u i ' I --- -----------1----- ■>----------- ----- 1 11 irn.HI-.
ab alus negleaa vel per inertiam pratermijfa audtor le col- F bris Reliquias apud- -flLemovicenfes fiiiffe deportatas.
legiffe perhibet. In his tertium eft de Dano , qui Id tamen cértiùs afîérere effet, nifiea artate non tanbaptifmumfidlèfufeepit
: ut Ramnulfi Comitis mani- turn ofla Sandtorum, fed & quzciimquc ex locis, in
bus à facro fonte fufeeptus, munificis albis potiretur» quibus requiefeerent, eflent defumta , Reliquiaruni
Mittimus quz in Ottoboniano m f exftant , quzve nomine flonata efle conftaret. Teftis eft przterea Bolfuperioribus
adjecit Aquitanicorum annalium feriptor landus, in Bèlgii finibus haud procul à Lztienfi mo~
-Bouchetus , & ex eo Bollandus^tranftulit. Sed prz- nafterio vicum eflevulgb Wallers, in quo brachii ejus
termittendum hîc non effet, nifi jam illud tetigiffe-
mus, quî Chlodoveus magnus in certamen adversiis
- Alaricum Gotthorum regem defeendens ', filturz vi-
dtorizomen in ecclefia S. Hilarii acceperit , ideoque
thecaargenteainclulum etiamnum aflervatur, ed-
que confluere hominUm multitudinem, qui debitam
ei reverentiam exhibeant.
r . . - -v - - - - - ................r— '123. Poftmodum S. Hilarii corpus k Dagobcrto Tranflari»
. s pryceperit multibus, ut areglonis illius popula-r rege in percefobremfan^i Dionyfii bafilicam tranfla- aUcrainba.
tione lefe: abftinerent, nec quidquam ex civium bo- t-um'fuifle, traditio eft. quz licet Garolo Cointio ad filicam s.
ms violenter auferrent. ann. ^38. n. 6. non videatur certa, nulla tamen evi- D'ouyfi'*
Uj.‘ ^.8 reB'am inclyti Przfulis fendlitatem,quarh tot ' denti ratione refellitur. Huic quidem opponi poteft
prodigiis Deus teftatam fecit, Ecclefia fingulari fern- quod feribit Alcuinus, Beams fecunda PiElavia B.Hila- Homtl' in
pei venerationc profecuta eft. Antiqui Sacramento- riipontificis Reliquiis cxfultat, quam venditionnm & emtio- ubrtrdu ^